Τη μόνιμη, ημιυπαίθρια έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Βέροιας, «Ο Τοίχος της Μνήμης» εγκαινίασε το απόγευμα της Παρασκευής η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, στο πλαίσιο της τριήμερης περιοδείας της στην κεντρική Μακεδονία. 

Όπως αναφέρει η σχετική ανακοίνωση του υπουργείου, η έκθεση περιλαμβάνει συνολικά 190 επιτύμβιες στήλες, επιτύμβιους και τιμητικούς βωμούς και μαρμάρινες σαρκοφάγους που χρονολογούνται από τον 4 ο αι. π.Χ. έως τον 4 ο αι. μ.Χ. οι οποίες, συντηρήθηκαν και αποκαταστάθηκαν αισθητικά και για πρώτη φορά παρουσιάζουν συστηματικά στο ευρύ κοινό την προσωπογραφία, τους θεσμούς και τα ιδεώδη της αρχαίας Βέροιας, της πόλης που χάρισε την τελευταία βασιλική δυναστεία του μακεδονικού κράτους, τους Αντιγονίδες, και ως Μητρόπολις και έδρα του «Κοινού των Μακεδόνων» έγινε ο θεματοφύλακας της μνήμης του Μεγαλέξανδρου και του ένδοξου παρελθόντος της Μακεδονίας.

Στη Βέροια, η Λίνα Μενδώνη συναντήθηκε με τον δήμαρχο της πόλης Κωνσταντίνο Βοργιαζίδη, τον Αντιπεριφερειάρχη Ημαθίας Κώστα Καλαϊτζίδη, και τον Μητροπολίτη Βεροίας και Ναούσης κ. Παντελεήμονα, ενώ επισκέφθηκε εκκλησιαστικά μνημεία της Βέροιας (Άγιος Βλάσιος, Παναγία Βαλτεσινής, Άγιος Στέφανος, Άγιος Γεώργιος Μικρός, Άγιος Νικόλαος Μακαριώτισσας, Αγία Άννα, Άγιος Πατάπιος), τα οποία αποκαταστάθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας και πόρους του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Στη συνάντηση στο Δημαρχείο, η Υπουργός Πολιτισμού τόνισε την αναπτυξιακή διάσταση του Πολιτισμού και ιδιαίτερα της πολιτιστικής κληρονομιάς, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο εργαλείο των πολιτιστικών διαδρομών, οι οποίες εκτός από τα μνημεία, τους αρχαιολογικούς και μουσειακούς χώρους αξιοποιούν δράσεις σύγχρονης δημιουργίας, άυλου πολιτιστικού πλούτου, καθώς και τοπικής γαστρονομίας σε συνδυασμό με την πρωτογενή αγροτική παραγωγή. Η Βέροια συγκεντρώνει όλες τις προϋποθέσεις για αξιοποίηση των ανωτέρω δεδομένων, προκειμένου να ενισχυθεί ο πολιτισμός τουρισμός της πόλης, αλλά και της ευρύτερης περιοχής.

Όπως δήλωσε η Λίνα Μενδώνη, «η λειτουργία του πολυκεντρικού μουσείου των Αιγών, το οποίο είναι σε πορεία ολοκλήρωσης και το οποίο θα αποδώσουμε στην τοπική κοινωνία και στους χιλιάδες επισκέπτες της Βέροιας και της Βεργίνας τους επόμενους μήνες, αποτελεί έναν εξαιρετικά σημαντικό πολιτιστικό πόλο όχι μόνον για την Ημαθία και την Μακεδονία, αλλά για την χώρα. Παράλληλα, λειτουργεί ως αναπτυξιακός πόρος που ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα του τουριστικού προϊόντος της ευρύτερης περιοχής. Ταυτόχρονα, στο έργο των Πολιτιστικών Διαδρομών που υλοποιείται από τις υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης, θεωρήσαμε αναγκαίο να εντάξουμε το έργο της αναστήλωσης και της αποκατάστασης τριών μνημείων της Βέροιας, της Αγίας Άννας, του Παντοκράτορος και του Ορτά Τζαμί. Πρόκειται για τρία μνημεία εντός του αστικού ιστού της Βέροιας, στο κέντρο της πόλης, τα οποία εντάχθηκαν στο πρόγραμμα “Ελλάδα 2.0”, προκειμένου να συμπληρώσουμε το έργο που ήδη έχει υλοποιηθεί από το ΥΠΠΟΑ, αλλά και για να ενισχύσουμε το έργο που προγραμματίζουμε για την επόμενη χρηματοδοτική περίοδο 2021-2027».

Παράλληλα, με την θετική γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟΑ, στη συνεδρίασή του στις 15 Ιουλίου, άνοιξε ο δρόμος για την ολοκλήρωση του έργου της Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας και Ναούσης στη Μονή Παναγίας Δοβρά. Ταυτόχρονα, βρίσκεται σε εξέλιξη το έργο της έκθεσης του κειμηλιαρχείου της Μονής, προϋπολογισμού 550.000 ευρώ, το οποίο εκτελείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας με χρηματοδότηση από το ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας-ΕΣΠΑ 2014-2021.

Ακολουθεί ο χαιρετισμός της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού στα εγκαίνια της έκθεσης ῾Τοίχος της Μνήμης῾:

«Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο όλοι ανεξαιρέτως βιώνουμε πρωτόγνωρες και εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες από κάθε άποψη, καθώς η ξαφνική, ευρεία και επίμονη εξάπλωση της πανδημίας ανέτρεψε την καθημερινότητά μας. Τα αυστηρά υγειονομικά μέτρα και οι αναγκαστικοί περιορισμοί, επέβαλαν σε πολλές περιπτώσεις την αναθεώρηση των χρονοδιαγραμμάτων σε πολλά εκτελούμενα έργα. Οι Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού σε όλη την Επικράτεια, κατόρθωσαν, παρά ταύτα, παρά τις σημαντικές δυσχέρειες, να συνεχίσουν μεθοδικά και συστηματικά το έργο τους, αξιοποιώντας μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις την απουσία επισκεπτών από τα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους προκειμένου να υλοποιήσουν εξ αρχής ή να ολοκληρώσουν σημαντικές παρεμβάσεις για την περαιτέρω ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και την αναβάθμιση της εμπειρίας του κοινού, που σε άλλη περίπτωση, θα ήταν πιο δύσκολο.

Απόψε έχω τη χαρά να βρίσκομαι κοντά σας στη Βέροια, μια πόλη με αδιάλειπτη ιστορική διαδρομή από την αρχαιότητα έως σήμερα, η οποία τεκμηριώνεται από μερικές δεκάδες ιστάμενα μνημεία όλων των περιόδων, πλήθος αρχαιολογικών θέσεων και διατηρητέων οικιστικών περιοχών, και βεβαίως από δύο μουσεία με εξαιρετικά σημαντικές συλλογές από την αρχαιότητα και τους χριστιανικούς χρόνους. Θυμάμαι, ότι μόλις ανέλαβα το 1999 Γενική Γραμματέας στο Υπουργείο, από τα πρώτα πράγματα που κλήθηκα να κάνω, ήταν τα εγκαίνια της Στέγης Γραμμάτων. Έκτοτε, πολλές φορές ήρθα στη Βέροια, βλέποντας κάθε φορά και κάτι καινούργιο. Κάθε φορά και μία ψηφίδα από το παρελθόν, που συγχρόνως όμως, ήταν ένας δυναμικός πόρος για το μέλλον αυτής της πόλης και όλης της περιοχής.

Την τελευταία δεκαετία, με χρηματοδότηση τόσο από προγράμματα κοινοτικά, όσο και από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων του Υπουργείου Πολιτισμού, πραγματοποιήθηκαν και συνεχίζουν να εκτελούνται εκτενή έργα συντήρησης, αποκατάστασης, ανάδειξης πολλών από αυτά τα μνημεία της πόλης, καθώς και έργα επέκτασης και βελτίωσης των εγκαταστάσεων των δύο μουσείων, που αναβαθμίζουν σημαντικά τόσο τις υποδομές, όσο και τις παρεχόμενες προς τους επισκέπτες υπηρεσίες, και επομένως, αναβαθμίζουν αυτό που προσφέρει η Εφορεία Αρχαιοτήτων και το Υπουργείο Πολιτισμού στην τοπική κοινωνία.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Βέροιας, ιδρύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960 με σκοπό να στεγάσει και να εκθέσει αρχαιότητες που προέρχονται από όλον το Νομό Ημαθίας. Τότε ακόμα, κανείς δεν γνώριζε τι θα ακολουθούσε. Τι έκρυβε η γη αυτή στα σπλάχνα της. Η γη της πόλης και η γη της Ημαθίας. Το 2009 δέχθηκε τις αναγκαίες παρεμβάσεις ανακαίνισης, εκσυγχρονισμού και επανέκθεσης των συλλογών του. Στη συνέχεια συντάχθηκε μελέτη με αντικείμενο την ομογενοποίηση και αισθητική αναβάθμιση του συνόλου του μουσειακού συγκροτήματος με τα προσκτίσματά του, η υλοποίηση της οποίας ξεκίνησε το 2018, όταν εντάχθηκε το έργο στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων του Υπουργείου. Ένα σημαντικό τμήμα των εργασιών αυτών, αφορούσε στην αποκατάσταση, αναδιαμόρφωση και αποσυμφόρηση των υπαίθριων χώρων του Μουσείου, τον οποίο καταλάμβανε μεγάλος αριθμός διάσπαρτων γλυπτών, αναγλύφων και αρχιτεκτονικών μελών, τα οποία παρέμεναν για δεκαετίες εκτεθειμένα, σε όχι τις καλύτερες συνθήκες και κατάσταση στην οποία θα θέλαμε.

Με ιδιαίτερο κόπο και περισσή επιμέλεια και υπομονή, το υλικό αυτό συντηρήθηκε, ταξινομήθηκε και βρίσκεται πια στην κατάλληλη θέση. Ωστόσο, η Προϊσταμένη της ΕΦΑ Ημαθίας Αγγελική Κοτταρίδου και οι συνεργάτες της, αρχαιολόγοι και συντηρητές, δεν αρκέστηκαν σε αυτό το σημαντικό έργο. Αναζήτησαν και επινόησαν μια πρακτική, αποτελεσματική και ταυτόχρονα σύγχρονη και μουσειολογικά ευρηματική εκθεσιακή λύση, που προστατεύει και ταυτόχρονα αναδεικνύει ένα μέρος αυτού του υλικού, κατά τρόπο που το καθιστά διακριτό και ευανάγνωστο, όχι μόνο στους επισκέπτες του μουσείου, αλλά κυρίως, σε αυτούς που κινούνται στην πόλη. Πρωτίστως, όμως, μια λύση που παράλληλα συμβάλλει σημαντικά στην αποκατάσταση και υπόμνηση της πρωταρχικής μνημειακής τους στόχευσης και λειτουργίας.

Δημιουργήθηκε έτσι ο «Τοίχος της Μνήμης», η μεταλλική αυτή επιμήκης κατασκευή στον αύλειο χώρο του Μουσείου, που παρέχει στέγαση, φωτισμό και περίοπτη θέση στα μνημεία σημαντικών προσωπικοτήτων του αρχαίου παρελθόντος της πόλης. Από τη μία πλευρά, 124 μαρμάρινες επιτύμβιες στήλες παρουσιάζουν τα πορτραίτα και ανακαλούν τη μνήμη παλαιών Βεροιωτών στους σύγχρονους συμπολίτες τους, κατά τρόπο πιθανώς ανάλογο με εκείνον που το έκαναν και στην αρχαιότητα, αντικρύζοντας και χαιρετίζοντας τους διερχόμενους διαβάτες ενός παρόδιου νεκροταφείου της πόλης. Αν θυμηθεί κανείς, στον Κεραμεικό, τα περίφημα γλυπτά του και τις επιγραφές του, είναι ακριβώς στο ίδιο πνεύμα. Λέει ένας νεαρός έφηβος στον Κεραμεικό, σ’ αυτόν που περνάει: Εσύ διαβάτη, στῆθι καὶ οἴκτιρον. Μνῆμα του Θράσωνος εἰμί. Εσύ διαβάτη που περνάς αμέριμνος και σκέφτεσαι άλλα, κάτσε λίγο και κλάψε. Είμαι το μνήμα του Θράσωνος. Κάτι αντίστοιχο συνέβαινε σε όλα τα νεκροταφεία της αρχαιότητας. Με τον Τοίχο της Μνήμης το ανακαλούμε στη μνήμη μας.

Από την άλλη πλευρά, μια σειρά τιμητικών βωμών για εξέχοντες και εξέχουσες Βεροιείς, κυρίως Μακεδονιάρχες και Μακεδονιάρχισσες, που τιμήθηκαν από το Κοινό των Μακεδόνων, έδρα του οποίου ήταν η Βέροια, και τα μνημεία αναγνώρισης της προσφοράς των οποίων είχαν τοποθετηθεί με παρόμοιο τρόπο κατά μήκος ενός δρόμου, μιας στοάς ή μιας δημόσιας πλατείας. Ακρβώς για να τα βλέπουν οι πολίτες και να αποτελούν πρότυπα και παραδείγματα γι αυτούς. Πρόκειται για μια κατασκευή, που ζωντανεύει τα μνημεία, αλλά και τις μνήμες του παρελθόντος, δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα νέο σημείο αναφοράς της σύγχρονης συλλογικής μνήμης της πόλης. Υπό την έννοια αυτή, ο «Τοίχος της μνήμης» φέρνει στο νου μας τους «τόπους της μνήμης» (lieux de memoire) του Γάλλου ιστορικού Pierre Nora, των πραγματικών τόπων και των συμβολικών οντοτήτων, υλικών και άυλων, όπου εδράζεται, οικοδομείται, διατηρείται και αναφέρεται η συλλογική μνήμη και η κοινή ταυτότητα κάθε ανθρώπινης κοινότητας. Γράφει χαρακτηριστικά ο Pierre Nora, «η μνήμη προσκολλάται σε τόπους, όπως η ιστορία σε γεγονότα».

Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω και να συγχαρώ θερμά όλο το προσωπικό της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας, τόσο για τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία, όσο και για το συνολικό έργο της αναβάθμισης και του εκσυγχρονισμού του Μουσείου, και να τους διαβεβαιώσω ότι η αρωγή και υποστήριξη που απαιτείται για την υλοποίηση και των άλλων συμπληρωματικών έργων, είναι προφανές ότι υπάρχει, όταν και όποτε υφίστανται ώριμες και ολοκληρωμένες μελέτες. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας γιατί σχεδίασε ένα εξαιρετικά έξυπνο δρώμενο, το οποίο αναδεικνύει τους σκοπούς της αποψινής εκδήλωσης».

Τη Λίνα Μενδώνη συνόδευσαν ο Υφυπουργός Οικονομικών Απόστολος Βεσυρόπουλος, οι βουλευτές Ημαθίας Τάσος Μπαρτζώκας και Λάζαρος Τσαβδαρίδης, η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας Αγγελική Κοτταρίδη και υπηρεσιακά στελέχη του ΥΠΠΟΑ.