Εικονικά νομίσματα για πραγματικές ανάγκες

Της Σοφίας Χριστοφορίδου
sofiachristoforidou@yahoo.gr

Tην τελευταία διετία, που τα πορτοφόλια άρχισαν να αδειάζουν σταδιακά από ευρώ, άρχισαν να κυκλοφορούν εναλλακτικά νομίσματα. Δεν είναι χάρτινα, ούτε μεταλλικά -δεν είναι καν πραγματικά: όμως, με αυτά οι άνθρωποι γύρω μας καλύπτουν πραγματικές ανάγκες.
Η αυξανόμενη ένταση της οικονομικής κρίσης έχει στρέψει τους Έλληνες σε διάφορες μορφές ανταλλακτικής, αδιαμεσολάβητης (από χρήμα ή, έστω, από μεσάζοντες) οικονομίας. Δεκάδες sites ανταλλακτικών δικτύων και αλληλέγγυας οικονομίας έχουν δημιουργηθεί το τελευταίο διάστημα. Και ακόμη, χαριστικά παζάρια, τράπεζες χρόνου και δίκτυα, που φέρνουν σε άμεση επαφή παραγωγούς.

Μέρος της κουλτούρας μας
Τα εναλλακτικά δίκτυα αλληλέγγυας οικονομίας ήταν μέρος της κουλτούρας του λαού μας μέχρι και πριν από δύο δεκαετίες, σημειώνει ο κ. Γιώργος Σταθάκης, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης, που μελετά το φαινόμενο.
Όπως εξηγεί, στις αγροτικές κοινωνίες οι ανταλλαγές προϊόντων και υπηρεσιών ήταν κοινός τόπος: «Μέχρι το 1959, η μάνα μου πλήρωνε με έναν τενεκέ λάδι τον μήνα, αντί για ενοίκιο, για το σπίτι που μέναμε στα Χανιά…» θυμάται. «Τώρα, που η οικονομική κρίση οδηγεί όλο και περισσότερους ανθρώπους στην ανεργία και στη φτώχεια, τα δίκτυα ανταλλαγών δεν είναι μόνον ένα μέσο άμυνας και επιβίωσης, αλλά κι ένας τρόπος να ξανασυναντηθούμε με τους διπλανούς μας, να ξαναχτίσουμε σχέσεις αλληλεγγύης».
Τα δίκτυα ανταλλαγής έχουν ζωή έναν με ενάμιση χρόνο στην Ελλάδα: «Όσο οι οικονομικές συνθήκες οδηγούν σε διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και του αποκλεισμού από το επίσημο σύστημα της οικονομίας της αγοράς τόσο θα βλέπουμε τα δίκτυα αυτά να πολλαπλασιάζονται και να ενισχύουν τη δυναμική τους» εκτιμά. Πάντως, ο καθηγητής Σταθάκης ξεκαθαρίζει ότι η ανταλλακτική οικονομία δεν πρόκειται να υποκαταστήσει τη χρηματική: «Αν κάποια στιγμή αντιπροσωπεύει το 1% του ΑΕΠ, θα μιλάμε για επανάσταση» λέει με νόημα, σημειώνοντας ότι η ανταλλακτική οικονομία αποτελεί έναν τρόπο άμυνας για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, που σήμερα συμπιέζονται στην πρέσα της οικονομικής κρίσης».

Πώς λειτουργεί το σύστημα
Σήμερα υπάρχουν 26 τοπικά δίκτυα ανταλλαγών, που χρησιμοποιούν εναλλακτικά νομίσματα για τις αγορές αγαθών και υπηρεσιών. Αυτού του είδους τα τοπικά δίκτυα ανταλλαγών βασίζονται στη λειτουργία των LETS (Local Exchange Trading Systems), δηλαδή των τοπικών συστημάτων εμπορικών ανταλλαγών, που πραγματοποιούνται χωρίς χρήματα, με τη χρήση ενός εικονικού νομίσματος, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο μέσα στο ίδιο τοπικό δίκτυο.
Με τη διάδοση του ίντερνετ, το ανταλλακτικό δίκτυο οικοδομείται στο… διαδίκτυο: σε αυτά τα δίκτυα, ένα ευρώ ισούται με ένα εναλλακτικό νόμισμα- είτε πρόκειται για «οβολούς» είτε για «καερέτια» είτε για «εμρό». Σε κάθε κοινότητα δημιουργείται μια διαδικτυακή πλατφόρμα, όπου τα εγγεγραμμένα μέλη δηλώνουν τι προσφέρουν και πόσο το αποτιμούν -είτε πρόκειται για προϊόντα είτε για υπηρεσίες. Η ανταλλαγή δεν είναι απαραίτητο να είναι στη βάση τού «ένα προς ένα» (δηλαδή, «μου δίνεις ψωμί, σου δίνω πατάτες ή σου φτιάχνω τα υδραυλικά»): «Κάθε φορά που ένα μέλος «πουλά» κάτι σε ένα άλλο μέλος, ο διαδικτυακός του λογαριασμός ‘πιστώνεται’ με τις αντίστοιχες μονάδες εναλλακτικού νομίσματος, τις οποίες στη συνέχεια χρησιμοποιεί κατά βούληση και σύμφωνα με τις ανάγκες του», εξηγεί στη «ΜτΚ» ο κ. Δημήτρης Γιακουμής, μέλος του δικτύου που δημιούργησε την Εναλλακτική Μονάδα Ροδόπης-ΕΜΡο.
Με τα εναλλακτικά νομίσματα δεν μπορείς να γίνεις πλούσιος, ούτε όμως και να βρεθείς υπερχρεωμένος: «Αν το ταμείο γράψει -200 ‘Ήλιους’ (σ.σ.: το τοπικό εναλλακτικό νόμισμα στην Πιερία), τότε το μέλος δεν μπορεί να συνεχίσει να χρεώνεται και ‘παγώνουν’ οι συναλλαγές του», διευκρινίζει η κυρία Αναστασία Τσορμπατζίδου, μέλος της ομάδας «Μητέρα Γη».
Οι συναλλαγές «κλειδώνουν» μέσω του ίντερνετ και στη συνέχεια προχωρά η «αγορά» προϊόντος ή υπηρεσίας. Παράλληλα, τα δίκτυα διοργανώνουν συχνά ανταλλακτικά παζάρια, όπου όλα τα ψώνια γίνονται με εναλλακτικά νομίσματα. Εκτός από τα ανταλλακτικά παζάρια, και κάποια καταστήματα σε τοπικές κοινωνίες, όπου λειτουργεί το εναλλακτικό νόμισμα, δέχονται μεικτές πληρωμές -ένα μέρος της τιμής πληρώνεται σε ευρώ και το υπόλοιπο σε εναλλακτικό νόμισμα.
«Μέχρι στιγμής, υπάρχει ένα θεσμικό κενό και οι συναλλασσόμενοι στα ανταλλακτικά παζάρια δεν καλύπτονται έναντι της εφορίας ή των ασφαλιστικών ταμείων, σημειώνει ο καθηγητής Σταθάκης. Στα καταστήματα όπου γίνονται μεικτές αγορές, το μέρος του ποσού που πληρώνεται με εναλλακτικό νόμισμα παρουσιάζεται ως έκπτωση του καταστηματάρχη. Όσο για τις απευθείας ανταλλαγές, η λογική των μελών των δικτύων είναι ότι κανείς δεν μπορεί να σε κατηγορήσει για φοροδιαφυγή, αν δώσεις ένα κιλό ντομάτες από τον κήπο σου ή αν «πιάνουν τα χέρια σου» και κάνεις μερεμέτια στον γείτονα.

Το… αλφαβητάρι τού δούναι και λαβείν
Ο Ανδρέας έφτιαξε το αυτοκίνητο της Βάσως και της ζήτησε 20 μονάδες. Ο λογαριασμός του Ανδρέα πιστώνεται +20 και της Βάσως χρεώνεται -20. Με τις 20 μονάδες, ο Ανδρέας ζήτησε από τη Δήμητρα να κουρέψει αυτόν και τους δύο γιους του. Ο λογαριασμός της πιστώθηκε με 20 μονάδες, ενώ του Ανδρέα μηδενίστηκε.
Η Δήμητρα έδωσε τρία κιλά ντομάτες κι ένα σακί πατάτες από την παραγωγή του κήπου της στη Βάσω και κέρδισε άλλες 10 μονάδες. Η Βάσω έκανε μάθημα κιθάρας στον Ευτύχη και συμφώνησαν σε αμοιβή 12 μονάδων την ώρα. Ο λογαριασμός της Βάσως συνεχίζει να είναι ελλειμματικός κατά 18 μονάδες: αυτό σημαίνει ότι χρησιμοποίησε προϊόντα ή υπηρεσίες του δικτύου χωρίς να έχει ανταποδώσει τις αντίστοιχες. Αν ξεπεράσει το χρεωστικό όριο των μονάδων που έχει θέσει η ομάδα, δεν θα μπορεί πλέον να χρησιμοποιήσει προϊόντα ή υπηρεσίες του δικτύου, αν δεν προσφέρει προηγουμένως. Απλό;

ΚΑΤΕΡΙΝΗ Τους «θρέφει» ο Ήλιος
Σε μια αυλή σπιτιού στην Κατερίνη στήνεται κάθε Τετάρτη ένα παζάρι αλλιώτικο από τ’ άλλα. Στο πορτοφόλι τους οι πελάτες δεν έχουν ευρώ αλλά…. Ήλιους!
«Θέλαμε να οργανωθούμε γι’ αυτό που έρχεται -και τελικά διαπιστώνουμε ότι μπορούμε να κάνουμε πολλά και χωρίς χρήματα. Αν ζούσαμε σαν τους παππούδες μας, δεν θα ήμασταν εξαρτημένοι από την παγκόσμια βιομηχανία τροφίμων», υποστηρίζει, μιλώντας στη «ΜτΚ», η κυρία Αναστασία Τσορμπατζίδου, μέλος της οικολογικής, μη κερδοσκοπικής ομάδας «Μητέρα Γη», στην οποία ανήκει η πρωτοβουλία.
Η «Μητέρα Γη» έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο ανταλλαγών με νομισματική μονάδα τον «Ήλιο» (1 Ήλιος = 1 ευρώ) και 170 μέλη, μέχρι στιγμής. Καθένας που έχει κάτι να προσφέρει, προϊόν ή υπηρεσία, το κοστολογεί με Ήλιους· με τους Ήλιους που πιστώνει στον ηλεκτρονικό λογαριασμό του από την πώληση μπορεί να αγοράσει αγαθά ή υπηρεσίες που έχει ανάγκη.
Το εβδομαδιαίο ανταλλακτικό παζάρι πραγματοποιείται κάθε Τετάρτη, εδώ και οκτώ μήνες. Μέχρι τώρα γινόταν στην αυλή ενός σπιτιού, ο δήμος Κατερίνης έδωσε ωστόσο την άδεια στο δίκτυο να χρησιμοποιεί το δημοτικό πάρκο της πόλης. Συμμετέχουν βιοκαλλιεργητές, που πωλούν την παραγωγή τους -αλλά και πολίτες που έχουν έναν μπαξέ στην αυλή τους και παράγουν περισσότερα απ’ όσα καταναλώνουν, κάποιοι άλλοι που φτιάχνουν μαρμελάδες, σάλτσες και γλυκά, ένας οινοποιός, μια γυναίκα που ταΐζει την αγελάδα της μόνο με χορτάρι και πουλάει το γάλα, ακόμη κι ένας φυσιοθεραπευτής, δύο οδοντίατροι(!), ένας παθολόγος, μία κομμώτρια, μια αισθητικός…
Στο παζάρι αγοράζει κανείς ό,τι έχει ανάγκη, πληρώνοντας το σύνολο ή μέρος της τιμής με «Ήλιους» που έχει κερδίσει, πουλώντας κάτι άλλο. Παράλληλα με το ανταλλακτικό, λειτουργεί και χαριστικό παζάρι, όπου δίνονται χωρίς ανταλλάγματα ρούχα, παπούτσια, βιβλία κοκ. Αυτό το εναλλακτικό παζάρι των ενηλίκων ήταν ένα καλό παράδειγμα και για τα παιδιά, που το καλοκαίρι διοργάνωσαν ανταλλακτικό παζάρι με κατασκευές που έφτιαξαν τα ίδια, με ρούχα και με παιχνίδια που δεν ήθελαν πια.
Το ανταλλακτικό παζάρι της Κατερίνης είναι ένα κατ’ εξοχήν «παιδί της κρίσης», που αποδεικνύει ότι «για να γυρίσει ο Ήλιος, χρειάζεται αλληλεγγύη πολλή»...

 

Ο δρόμος της Αργεντινής, του Καναδά, της Γερμανίας
Τα εναλλακτικά νομίσματα προέκυψαν στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης, ωστόσο είναι ήδη αρκετά διαδεδομένα σε όλο τον κόσμο. «Πατρίδα» των εναλλακτικών νομισμάτων θεωρείται ο Καναδάς, όπου ο Michael Linton ανέπτυξε το μοντέλο των LETS (Local Exchange Trading Systems).
Σήμερα υπάρχουν 45.000 τοπικά δίκτυα ανά την υφήλιο, που χρησιμοποιούν εναλλακτικά νομίσματα. Οι χώρες που διαθέτουν τα μεγαλύτερα ανταλλακτικά δίκτυα που λειτουργούν με εναλλακτικά νομίσματα είναι ο Καναδάς, οι ΗΠΑ, η Βραζιλία, η Αυστραλία, η Νότια Αφρική και η Κίνα. Στη Γερμανία κυκλοφορούν τουλάχιστον 30 εναλλακτικά νομίσματα σε τοπικά δίκτυα ανταλλαγών, ενώ έχει δημιουργηθεί και Ένωση Εναλλακτικών Νομισμάτων. Στη Βρετανία υπολογίζεται ότι περίπου 40.000 άτομα χρησιμοποιούν εναλλακτικά νομίσματα για τμήμα των συναλλαγών τους. Αντίστοιχα δίκτυα υπάρχουν στην Ιταλία, στη Γαλλία και στην Ισπανία, στο Βέλγιο, αλλά και στην Αυστρία.

Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης
Μετά τη χρεοκοπία του 2001, όταν η χώρα βυθίστηκε στο χάος και το ρευστό σχεδόν έπαψε να κυκλοφορεί, οι κάτοικοι της Αργεντινής κινήθηκαν με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Ομάδες ανθρώπων, παραγωγών και καταναλωτών συγκεντρώνονταν σε κεντρικά σημεία του Μπουένος Άιρες και αντάλλασσαν ένα κιλό ψωμί με λίγο λάδι, πέντε αυγά με ένα μπουκάλι γάλα, ένα ρούχο με κάποιες ώρες δουλειάς…
Στο πρώτο διάστημα, περίπου έξι εκατομμύρια Αργεντινοί κατόρθωσαν να επιβιώσουν χωρίς λεφτά. Αργότερα οργανώθηκαν σε λέσχες αλληλέγγυας κοινωνικής οικονομίας (nodos), όπου κάθε προϊόν ή υπηρεσία αποτιμούταν σε πιστωτικές μονάδες (creditos), που με τη σειρά τους «εξαργυρωνόταν» για την αγορά άλλου προϊόντος ή υπηρεσίας.

Πηγές πληροφόρησης για τα ανταλλακτικά νομίσματα

Πιερία: «Ήλιος» (www.motherearth.gr)
Ροδόπη: Εναλλακτική Μονάδα Ροδόπης-Ε.Μ.Ρο. (www.emro.gr)
Μαγνησία: Τοπική Εναλλακτική Μονάδα-ΤΕΜ (www.tem-magnisia.gr)
Ιεράπετρα: Καερέτι (www.kaereti.gr)
Πάτρα: Οβολός (www.ovolos.gr)
Αθήνα: Φασούλι (http://fasouli.wordpress.com)
Κέρκυρα: Μπουτσούνι (http://mpoutsouni.blogspot.com)
Πεύκη, Λυκόβρυση Αττικής: Πελυκοία (http://pelykoia.wordpress.com)