Έλληνες και Ιταλοί σε μια αρμονική συνεργασία με αποτέλεσμα μια μεγάλη κινητικότητα σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Ο λόγος; Η έκθεση «Σαρδηνία Μεγαλιθικό Νησί. Από τα μενχίρ στα νουράγκι: ιστορίες από λίθο στην καρδιά της Μεσογείου», που εγκαινιάζεται αύριο.

Συνολικά 28 κιβώτια έφτασαν χθες στο ιστορικό μουσείο της Θεσσαλονίκης κουβαλώντας μαζί τους 188 αντικείμενα που αφηγούνται με τη σειρά τους μια ολόκληρη ιστορία αιώνων.

Η έκθεση είναι αφιερωμένη στους αρχαίους μεγαλιθικούς πολιτισμούς της Σαρδηνίας, ένα νησί στην καρδιά της Μεσογείου, που αποτελεί σταυροδρόμι μοναδικών πολιτισμών οι οποίοι εξακολουθούν να είναι αντικείμενο έντονης επιστημονικής συζήτησης και έρευνας.

Η έκθεση που χωρίζεται σε έξι ενότητες στρέφει τους προβολείς στους τάφους «domus de janas» (σπίτια των νεράιδων), της Νεολιθικής και Χαλκολιθικής περιόδου, στα εμβληματικά ειδώλια των «μητέρων- θεών», την εντυπωσιακή αρχιτεκτονική των νουράγκι, χαρακτηριστική της εποχής του Χαλκού στο νησί, στις συλλογικές ταφές, γνωστές ως «ταφές των γιγάντων», στις σχέσεις μεταξύ μακρινών πολιτισμών, στα εντυπωσιακά νουραγκικά μπρούτζινα ξίφη, στις μικρογραφίες κτιρίων και πλοίων και στους εκπληκτικούς επιβλητικούς πολεμιστές του Monté Prama, αυτοαπεικονίσεις του μυθικού νουραγκικού παρελθόντος, που ωστόσο δημιουργήθηκαν αρκετά αργότερα, στην Εποχή του Σιδήρου.

«Επίτιμος προσκεκλημένος» της έκθεσης ένας γίγαντας, τον οποίο συναντά κανείς ως πρώτο έκθεμα. Πρόκειται για ένα από τα συναρπαστικά μεγάλα γλυπτά, που δεν έχουν δανειστεί ποτέ ξανά στο παρελθόν και χρονολογείται στα 700π.Χ. «Υπάρχουν πολλά ερωτηματικά για την αιτία που κατασκευάστηκαν αυτά τα γλυπτά», έλεγε σήμερα στη διάρκεια του στησίματος της έκθεσης η αναπληρώτρια διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης Αγγελική Κουκουβού. Για τις ανάγκες της έκθεσης το υπερμεγέθες γλυπτό έπρεπε να ταξιδέψει μέσα σε ειδική κατασκευή για να τον προστατεύει, ενώ για τους ίδιους λόγους χρησιμοποιείται και μια συγκεκριμένη αντικραδασμική βάση. Η αναπληρώτρια διευθύντρια εξηγεί πόσο αυστηρή είναι η διαδικασία του ελέγχου των αντικειμένων που έρχονται για την έκθεση και πόσο υψηλά μέτρα ασφαλείας τηρούνται.

Νουραγκικός Πολιτισμός και bronzetti

Η παρουσίαση ξεκινά από τη Νεότερη και την Τελική Νεολιθική Περίοδο, που χαρακτηρίζεται από τους λαξευμένους σε ασβεστολιθικούς βράχους θαλαμωτούς τάφους, γνωστούς στη σαρδηνιακή γλώσσα ως «domus de janas» (Τα σπίτια των νεράιδων ή των μαγισσών).

Στη συνέχεια προχωρά στην καρδιά του Νουραγκικού πολιτισμού, το πραγματικό σύμβολο της μοναδικότητας της Σαρδηνίας. Τα εντυπωσιακά νουράγκι, χτισμένα σε τεράστιους αριθμούς από το 1800/1600 π.Χ. και μετά, με ογκόλιθους βασάλτη, τραχίτη και γρανίτη αποτελούν το επίκεντρο σημαντικών συζητήσεων και ερμηνειών σχετικά με τις πολλαπλές λειτουργίες τους, όπως μαρτυρούν τα αντικείμενα της έκθεσης: αποθήκευση τροφίμων, γεωκτηνοτροφικές δραστηριότητες, προσπάθειες ελέγχου της περιοχής, βιοτεχνική παραγωγή.

Οι «τάφοι των γιγάντων», ευρέως γνωστοί έτσι εξαιτίας του επιβλητικού τους μεγέθους, το οποίο στο συλλογικό φαντασιακό συνδεόταν με την πεποίθηση ότι χτίστηκαν για γίγαντες, ήταν στην πραγματικότητα συλλογικές ταφές που μπορούσαν να περιέχουν εκατοντάδες άτομα και πιθανώς να συνδέονται με τη λατρεία των προγόνων. Τελετουργίες και προσφορές πραγματοποιούνταν στις περιοχές μπροστά από αυτούς, ενώ «πολλοί ήταν εκείνοι που κοιμόταν μπροστά από τους τάφους προκειμένου να θεραπευτούν από εφιάλτες κ.α.», όπως τονίζει η Αγγελική Κουκουβού.

Ανάμεσα στα άλλα μια εντυπωσιακή μαρτυρία για τη θρησκευτική ζωή των ανθρώπων της Νουραγκικής περιόδου είναι ο τεράστιος αριθμός αναθηματικών μπρούτζινων αγαλματιδίων – τα λεγόμενα «bronzetti», ένα εξαιρετικό δείγμα των οποίων παρουσιάζεται σε αυτή την έκθεση – που αναπαράγουν ανδρικές και γυναικείες μορφές με διάφορους κοινωνικούς ρόλους, αλλά και ζώα, αντικείμενα, ακόμα και κτίρια. Ο μεγάλος αριθμός τους μας προσφέρει μια πλούσια εικόνα της νουραγκικής κοινωνίας, σε σχέση με τον ρουχισμό, τη διαχείριση του σώματος, τον οπλισμό και τη διατροφή τους.

Επόμενος σταθμός η Νάπολη

Η έκθεση οργανώνεται από την Περιφέρεια Σαρδηνίας – Τμήμα Τουρισμού, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο του Κάλιαρι και την Περιφερειακή Διεύθυνση Μουσείων της Σαρδηνίας σε συνεργασία με το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (που τη φιλοξενεί στην Ελλάδα), ενώ έχει ταξιδέψει ήδη σε Βερολίνο και Αγία Πετρούπολη με επόμενο και τελικό σταθμό της θα είναι τη Νάπολη. Πραγματοποιείται δε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Εξωτερικών και Διεθνούς Συνεργασίας και του Ιταλικού Υπουργείου Πολιτισμού, τη συνεργασία της Fondazione di Sardegna και τη Villagio Globale International που έχει αναλάβει την οργάνωση και τον γενικό συντονισμό. Έχει λάβει το Μετάλλιο της Προεδρίας της Ιταλικής Δημοκρατίας.

Τα εγκαίνιά της θα γίνουν αύριο στις 7μμ στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και θα διαρκέσει έως τις 15 Μαΐου 2022.