H συμμετοχή ή μη της νέας γενιάς στην εκλογική διαδικασία και η πολιτική της έκφραση θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το εκλογικό αποτέλεσμα. Παρότι η νέα γενιά θεωρείται απολίτικη και αδιάφορη για τις εκλογές, πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή Eteron δείχνει ότι πάνω από 8 στους 10 πρόκειται να ψηφίσει στις 21η Μαΐου.

Η έρευνα τιτλοφορείται «Η νέα γενιά μετά τα Τέμπη» και εντάσσεται στο νέο project του Eteron «Youth - Voice On» που εστιάζει σε ένα μεγαλύτερο ηλικιακό εύρος νέων 17-34 ετών. Πραγματοποιήθηκε σε όλη τη χώρα τον Απρίλιο του 2023 (12-19 Απριλίου) δηλαδή σχεδόν ενάμιση μήνα μετά το τραγικό δυστύχημα των Τεμπών και ένα μήνα πριν τις εκλογές. Με σημείο εκκίνησης το θανατηφόρο δυστύχημα στα Τέμπη, η έρευνα μελετά το πώς το βίωσε η νέα γενιά, τη συμμετοχή στις κινητοποιήσεις και τις ευρύτερες επιδράσεις που μπορεί να έχουν στις κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες.

«Το τραγικό δυστύχημα των Τεμπών βιώθηκε ως ‘ηθικό σοκ’. Τα συναισθήματα που κυριάρχησαν στη νέα γενιά μετά το τραγικό δυστύχημα ήταν η οργή και η ντροπή. Η μετουσίωση της οργής σε ηθική προσταγή για ενεργό δράση εξηγεί τη μαζική είσοδο των ανθρώπων χωρίς προηγούμενη οργανωτική ένταξη στη διαμαρτυρία (…). Αποκλειστικά τα συναισθήματα δεν αρκούν για να προσδώσουν στη συλλογική δράση διάρκεια στο χρόνο. Είναι αναγκαία η ύπαρξη σταθερών (οργανωτικών) χώρων αλληλεγγύης και αμοιβαιότητας, χώρων επιτέλεσης της διαδικασίας συγκρότησης συλλογικών ταυτοτήτων και αξιακών πλαισιώσεων, σφυρηλατώντας προτροπές για ανάληψη περαιτέρω δράσης» αναφέρει η διδάσκουσα και μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου, Λουκία Κοτρωνάκη, που είναι η επιστημονική υπεύθυνη της έρευνας.

Δεν εμπιστεύονται, αλλά θα ψηφίσουν

Η κρίση εμπιστοσύνης που νιώθουν οι νέοι διατρέχει οριζόντια όλο το σύμπλεγμα των θεσμών. Υψηλότερα ποσοστά αναξιοπιστίας αποσπούν τα «Πολιτικά Κόμματα» (88%) και η «Κυβέρνηση» (75.4%) και χαμηλότερα ο «Στρατός» και οι «Ανεξάρτητες Αρχές» (57,7% και 56,9%, αντίστοιχα). 

Αδιαμφισβήτητη είναι και η έλλειψη εμπιστοσύνης στα ΜΜΕ με την τηλεόραση (86,7%) στην κορυφή. Όμως η κρίση εμπιστοσύνης στα πολιτικά κόμματα και την κυβέρνηση δεν μεταφράζεται με αποχή από τις εκλογές. Το 82,1% δηλώνει ότι σκοπεύει να ψηφίσει στις εκλογές του Μαΐου, ενώ το 77,5% θα ψηφίσει ξανά, αν γίνουν επαναληπτικές εκλογές. Όπως σημειώνεται στην έρευνα, «δεδομένης της υψηλού βαθμού αναξιοπιστίας στην κυβέρνηση και τα πολιτικά κόμματα εν γένει, η ψήφος αποτελεί μία αμυντική πολιτική πράξη και μορφή πολιτικής συμμετοχής χαμηλών προσδοκιών». 

Σε συντριπτικό ποσοστό, 2 στους 3 ερωτώμενους (66,2%) πιστεύουν πως η ζωή τους πρόκειται να βελτιωθεί μέσω της προσωπικής προσπάθειας και λίγο παραπάνω από 1 στους 3 (35,5%) ότι μπορεί να αλλάξει με την ψήφο του και την κυβερνητική εναλλαγή. 

Ένα σημαντικό ποσοστό πάντως, για τα δεδομένα της εποχής, απαντά ότι η ζωή του μπορεί να αλλάξει «Με τη συμμετοχή μου σε κοινωνικά κινήματα/συλλογική δράση» (33,2%) ενώ σχεδόν ένας στους τέσσερις πιστεύει ότι η αλλαγή θα έρθει «Με την καλή μου δικτύωση και τις καλές μου γνωριμίες» (24,1%). 

Αρκετά χαμηλά βρίσκεται η προοπτική της βελτίωσης της ζωής «Με τη συμμετοχή μου σε πολιτικά κόμματα» (8,5%), ενώ αρκετά ψηλά γι’ αυτό που προεικονίζει η «Δεν πιστεύω ότι μπορεί η ζωή μου να βελτιωθεί με τίποτα» (8,8%).

Είναι η ακρίβεια και όχι τα Τέμπη

Από την έρευνα δεν είναι σαφές αν το δυστύχημα των Τεμπών είναι αυτό που «στέλνει τους νέους στις κάλπες». Πάνω από 7 στους 10 (72,9%) απαντούν ότι το δυστύχημα επηρέασε από αρκετά την άποψή τους για την κυβέρνηση -μάλιστα από αυτούς που απαντούν «πολύ» τα υψηλότερα ποσοστά είναι στους νέους 25-34 ετών (54% έναντι 50% στην ομάδα 17-24 ετών). 

Αντίστοιχο ποσοστό (72,7%) λέει ότι το ατύχημα επηρέασε την άποψή του για όλα τα κόμματα που έχουν κυβερνήσει και όλα τα κόμματα γενικά (68%). Σίγουρα επηρέασε την άποψη των νέων για την αξιοπιστία του κράτους (80%) αλλά και για τις ιδιωτικοποιήσεις (64,2%), για το αίσθημα ασφάλειας στις μεταφορές (87,6%) και για το μέλλον της χώρας (77,3%). 

Οι νέοι θεωρούν σχεδόν εξίσου υπεύθυνους για το δυστύχημα την κυβέρνηση της ΝΔ (59,5%) και όλες τις προηγούμενες κυβερνήσεις (58,3%). 

Πάντως όταν καλούνται να ξεχωρίσουν δύο ζητήματα που θα επηρεάσουν την ψήφο τους στις εκλογές της 21ης Μαΐου απαντούν Ακρίβεια-Πληθωρισμός (43,4%) και Οικονομία-Ανάπτυξη (43%), στην τρίτη θέση είναι η Δικαιοσύνη-Διαφάνεια (40,8%) και πολύ χαμηλότερα το δυστύχημα των Τεμπών (18,5%).

Στην ερώτηση «Ποιο είναι το κυρίαρχο συναίσθημα που νιώθετε σήμερα σε σχέση με το δυστύχημα των Τεμπών», το 43,7% του συνολικού δείγματος απάντησε «Οργή», το 17% «Ντροπή», το 19,7% «Απελπισία» ενώ μόνο το 3.1% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι αισθάνεται «Αισιοδοξία ότι θα αλλάξει η κατάσταση».

Όπως επισημαίνεται στην έρευνα «πράγματι, υπάρχουν κατηγορίες συναισθημάτων που μπορούν να θέσουν σε αρχική κίνηση τη συλλογική δράση, με την μορφή κυρίως των έντονα συγκινησιακών διαδηλώσεων (η διαδήλωση παραμένει κυρίαρχη μορφή της διαμαρτυρίας με ποσοστό 44.8%). Κι αυτό ακόμη και σε περιστάσεις όπου οι βασικές οργανωτικές προϋποθέσεις για την ανάδυσή της (προϋπάρχοντα διεκδικητικά οχήματα και εντάξεις, δεσμοί αλληλεγγύης και κοινά συστήματα αξιών) είναι απούσες.

Ωστόσο, οφείλει να επισημανθεί ότι, μάλλον, αποκλειστικά τα συναισθήματα δεν αρκούν για να προσδώσουν στη συλλογική δράση διάρκεια στο χρόνο. Ελλείψει σταθερών (οργανωτικών) χώρων αλληλεγγύης και αμοιβαιότητας, χώρων επιτέλεσης της διαδικασίας συγκρότησης συλλογικών ταυτοτήτων και αξιακών πλαισιώσεων, εκείνων των ερμηνευτικών σχημάτων που ονοματίζουν και αποκωδικοποιούν την υφιστάμενη πραγματικότητα σφυρηλατώντας προτροπές για ανάληψη περαιτέρω δράσης η προσδοκία κοινωνικής αλλαγής μέσα από την κινηματική δράση εξασθενεί σχετικά γρήγορα. Συνέπεια όλων των παραπάνω είναι η σταδιακή υποχώρηση της όποιας διεκδικητικής δυναμικής αναπτύχθηκε μέσα απ’ τα γεγονότα διαμαρτυρίας».

Το ιδεολογικό προφίλ των νέων

Στην ερώτηση «Ποιο ιδεολογικό - πολιτικό ρεύμα σας εκφράζει περισσότερο;» πάνω από ένας στους πέντε (22%) απαντά «Καμία ιδεολογία, πιστεύω στο άτομο» με ποσοστό. Ένα σχετικά υψηλό ποσοστό (19,3%) των ερωτηθέντων εμφανίζεται, μάλλον, σαστισμένο ως προς τον ιδεολογικό του αυτοπροσδιορισμό και στη σχετική ερώτηση δηλώνει «Δεν ξέρω/δεν απαντώ». Έπονται οι κατηγορίες «Δημοκρατικός Σοσιαλισμός» και «Σοσιαλδημοκρατία» με ποσοστά 14,7% και 12,4% αντίστοιχα. 

Στις επόμενες θέσεις βρίσκονται ο «Φιλελευθερισμός» με ποσοστό 11,3%, ο «Εθνικισμός» (5.6%), και ο «Κομμουνισμός» (5,1%). Τελευταία στην κατάταξη βρίσκονται ο «Νεοφιλελευθερισμός» και ο «Αναρχισμός» με ποσοστά 4,3% και 3,4% αντιστοίχως. 

Η σχετική υπεροχή των αξιών του ατομικισμού οφείλει να ειδωθεί ως προϊόν σύζευξης τριών διαφορετικών μηχανισμών, σημειώνει η κ. Κοτρωνάκη: 

α) την μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τη δικαιοσύνη στην αποτελεσματικότητα και, συνεπακόλουθα σε μοντέλα διακυβέρνησης που προάγουν τη λογική «των αριθμών», 

β) τη διαδικασία της εξατομίκευσης και της ταυτόχρονης περιθωριοποίησης της κοινωνικής ευθύνης και 

γ) την εδραίωση ενός μοντέλου πολυεπίπεδης διακυβέρνησης στο οποίο ο ρόλος των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών εμφανίζεται άλλοτε αναβαθμισμένος (παροχή κοινωνικών υπηρεσιών) και άλλοτε υποβαθμισμένος (δυνατότητα άσκησης κριτικής και πίεσης).

Στο ερώτημα «Ποιο/α πιστεύεται ότι είναι το/α μεγαλύτερο/α προβλήματα της χώρας» στο οποίο οι συμμετέχοντες έδωσαν μέχρι 2 απαντήσεις, οι εμβληματικές θεματικές της συντηρητικής ατζέντας, όπως οι κατηγορίες «Μεταναστευτικό/Προσφυγικό» και «Ελληνοτουρκικές σχέσεις» δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς. 

Αποσπούν μόλις το 11,5% και 5,9% των απαντήσεων έναντι των θεματικών «Ακρίβεια/ Κόστος ζωής» και «Διαφθορά» για τις οποίες τα ποσοστά είναι σαφώς υψηλότερα και αγγίζουν το 69,4% και 58,3% αντίστοιχα.

*Δημοσιεύθηκε στο αφιέρωμα της "ΜτΚ" για τις Εθνικές Εκλογές στις 14.05.2023