Του Νίκου Ασλανίδη

Η Θεσσαλονίκη είχε το δικό της Πολυτεχνείο, με την εξέγερση των φοιτητών κατά της χούντας των συνταγματαρχών αλλά δυστυχώς παραμένει άγνωστη... Θυμάμαι πριν από αρκετά χρόνια, είχαμε πάει για τις ανάγκες της εκπομπής της ΕΤ3, «Αληθινά Σενάρια» να κάνουμε ένα αφιέρωμα γι’ αυτό το ιστορικό γεγονός. Ρώτησα μία ομάδα φοιτητών που έμπαινε στο Πολυτεχνείο της Θεσσαλονίκης πού βρίσκεται ο χώρος από όπου εξέπεμπε ο ραδιοσταθμός και ένας φοιτητής μου απάντησε ειρωνικά: «Τα έχετε μπερδέψει λίγο. Ο ραδιοσταθμός του Πολυτεχνείου ήταν στην Αθήνα».

Δυστυχώς όχι μόνο οι φοιτητές αλλά και οι εργαζόμενοι στο Πολυτεχνείο δεν γνώριζαν την ιστορία του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης. Οι περισσότεροι ακόμη και σήμερα πιστεύουν ότι εκείνον τον Νοέμβρη του 1973, οι μόνοι που εξεγέρθηκαν ήταν οι φοιτητές στην Αθήνα.

Ο Φώτης Σιούμπουρας (φωτ.), κατάγεται από τα Γρεβενά και εκείνη την περίοδο ήταν φοιτητής της νομικής σχολής του ΑΠΘ. Παράλληλα δούλευε ως δημοσιογράφος στις εφημερίδες «Μακεδονία» και «Θεσσαλονίκη». Εκείνες τις μέρες της εξέγερσης βρέθηκε στη θέση του εκφωνητή του ελεύθερου ραδιοσταθμού του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης. Με αφορμή την επέτειο, ζητήσαμε από τον κ. Σιούμπουρα να μας μιλήσει για την εξέγερση στο Πολυτεχνείο της Θεσσαλονίκης.

Δώστε μας το κλίμα της εποχής πριν την εξέγερση

Πριν φθάσουμε στην εξέγερση του Νοεμβρίου 1973 και στη Θεσσαλονίκη, να σημειώσουμε ότι η συμμετοχή φοιτητικών αντιδικτατορικών οργανώσεων σε όλη τη διάρκεια της δικτατορίας ήταν πολύ σημαντική .Φοιτητικές εκδηλώσεις, με σαφώς αντιδικτατορική χροιά, είχαν αρχίσει να οργανώνονται στη Θεσσαλονίκη μαζικά από τις αρχές του 1972. 

Τότε υπήρξε και η πρώτη μαζική παρέμβαση των φοιτητών, κατά της παρωδίας των εκλογών που έγιναν το φθινόπωρο του 1972. Μετά τη κατάληψη της Νομικής στην Αθήνα, η διορισμένη από τη χούντα διοίκηση της ΦΕΑΠΘ, είχε προσπαθήσει να συγκαλέσει συγκέντρωση στη Φυσικομαθηματική Σχολή (ΦΜΣ) της Θεσσαλονίκης με σκοπό να εγκρίνει τα μέτρα στράτευσης των φοιτητών και να καταδικάσει την κατάληψη της Νομικής. 

Αυτή η συγκέντρωση, με τη μαζική συμμετοχή των φοιτητών, μετατράπηκε στην πρώτη μεγάλη αντιδικτατορική συγκέντρωση των φοιτητών στη Θεσσαλονίκη. Οι ζυμώσεις όμως και οι διεργασίες για έναν γενικότερο ξεσηκωμό συνεχίστηκαν και το καλοκαίρι του 1973 μέχρι και λίγο πριν την εξέγερση στο Πολυτεχνείο, οπότε και γίνονταν συνεχώς συναντήσεις, σχεδόν όλων των παράνομων οργανώσεων. 

Το πρωί της 17ης Νοεμβρίου και ενώ είχε γίνει ευρύτερα γνωστή η κατάληψη του Πολυτεχνείου στην Αθήνα άρχισαν να συγκεντρώνονται στον χώρο έξω από το Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης πολλοί φοιτητές, στην αρχή ιδιαίτερα όσοι την προηγούμενη κυρίως χρονιά είχαν εμπλακεί σε κινητοποιήσεις ενάντια στη δικτατορία. Δεν χρειάστηκε και πολύ να αποφασιστεί η περαιτέρω δράση. 

Οι ειδήσεις που κατέφθαναν από την Αθήνα μιλούσαν για γενικό ξεσηκωμό. Έτσι για τους φοιτητές της Θεσσαλονίκης ήταν αυτονόητο, ότι εφόσον η Αθήνα ξεσηκώθηκε και οι Θεσσαλονικείς χωρίς χρονοτριβή έπρεπε να ακολουθήσουν. Για συμβολικούς κυρίως λόγους σύνδεσης με την Αθήνα, επιλέχτηκε το Πολυτεχνείο, το οποίο αμέσως και κατέλαβαν οι φοιτητές, περίπου 2.000 αρχικά.

Σε ποια σχολή ήσασταν εσείς τότε και πώς βρεθήκατε στη θέση του εκφωνητή;

Εγώ τότε ήμουν φοιτητής -επί πτυχίω- της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ στο Τμήμα Πολιτικών και Οικονομικών Επιστημών. Από τριετίας όμως εργαζόμουν ως δημοσιογράφος στις εφημερίδες «Μακεδονία», «Θεσσαλονίκη» και παράλληλα ήμουν ανταποκριτής των εφημερίδων «Απογευματινή» και «Ακρόπολη». 

Περισσότερο με την ιδιότητα του δημοσιογράφου και μαζί με άλλους δημοσιογράφους συναδέλφους, τον Κλέαρχο Τσαουσίδη, τον Χρίστο Ζαφείρη, τον Νίκο Βολωνάκη, τον Δημήτρη Καίση, τον Ξενοφών Μαυραγάνη κ.ά., πήγα το πρωί της 17ης Νοέμβρη στο Πολυτεχνείο για να καλύψω τη συγκέντρωση των φοιτητών που ήταν σε εξέλιξη. Συνεπαρμένος βεβαίως από τα γεγονότα θυμήθηκα και τη φοιτητική ιδιότητα μου και όταν έγινε η κατάληψη χωρίς δεύτερη σκέψη μπήκα μέσα στη σχολή, όπως και οι άλλοι φίλοι-συνάδελφοι. 

Από εκείνη τη στιγμή λειτουργούσα πλέον με τη διπλή ιδιότητα δημοσιογράφου και εξεγερμένου φοιτητή. Μάλιστα μαζί με τον Καίση, αλλά και τους Τσαουσίδη, Ζαφείρη, που ήταν από τους πρωταγωνιστές της εξέγερσης, συμμετείχαμε στην Επιτροπή Τύπου που είχε σχηματισθεί. Από τηλεφωνική γραμμή, στο εργαστήριο του καθηγητή Δημήτρη Φατούρου, όπου είχε εγκατασταθεί η Συντονιστική Επιτροπή, την οποία δεν είχε κόψει η Ασφάλεια, ίσως γιατί δεν τη γνώριζε, μετέδιδα στις εφημερίδες τις εξελίξεις. 

Παράλληλα βοηθούσα την Συντονιστική στη σύνταξη ανακοινώσεων, τις οποίες αργότερα, γύρω στις 8 το βράδυ, μεταδίδαμε από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Ελεύθερου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης.

Μεταδίδατε μόνο συγκεκριμένα μηνύματα που παίρνατε από τη συντονιστική επιτροπή ή αυτοσχεδιάζατε παράλληλα;

Στην αρχή και για μεγάλο χρονικό διάστημα μεταδίδαμε μόνο ανακοινώσεις, ειδήσεις και συνθήματα που μας έφερνε η Συντονιστική Επιτροπή. Κοινός παρονομαστής όλων των ανακοινώσεων, ειδήσεων και συνθημάτων ήταν «Κάτω η χούντα», «Ελευθερία», «Δημοκρατία». 

Από κάποιο όμως σημείο και μετά και επειδή μας έρχονταν μηνύματα συμπαράστασης ή είχαμε κάποιες ειδήσεις από την Αθήνα και ιδιαίτερα από το εκεί Πολυτεχνείο -επικοινωνούσαμε από το τηλέφωνο του γραφείου του καθηγητή Φατούρου- τα μεταδίδαμε αμέσως και μαζί και κάποια συνθήματα δικά μας, πάντα όμως στο πνεύμα των ανακοινώσεων της Συντονιστικής. Παράλληλα γίνονταν εκκλήσεις προς το κοινό να συνδράμουν ηθικά και υλικά, με τρόφιμα κ.λπ. τους καταληψίες και μεταδίδαμε μουσική, σχεδόν αποκλειστικά του Μίκη Θεοδωράκη. 

Το μήνυμα που μου χαράχτηκε στη μνήμη ήταν τα όσα μετέδωσα, γύρω στις 3 το πρωί, κάτω από έντονη συναισθηματική φόρτιση, όταν από τον επάνω όροφο και από το παράθυρο του διαδρόμου είδα κάτω να είναι περικυκλωμένο το κτίριο της Πολυτεχνικής από στρατιώτες, που είχαν προτεταμένα τα όπλα τους και ένα τανκ, ανεβασμένο στα σκαλοπάτια με την μπούκα του στραμμένη στην έξοδο. 

Κατέβηκα στο «στούντιο» πήρα το μικρόφωνο και φωνάζοντας με όση φωνή μου είχε απομείνει είπα: ««Προσοχή, προσοχή! Εδώ ραδιοφωνικός σταθμός του ελεύθερου πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Σας μιλάμε ακόμη, αλλά σε λίγο δεν θα μας ακούτε. Είμαστε περικυκλωμένοι. Αδέλφια μας στρατιώτες δεν θα μας πυροβολήσετε. Δεν θα χύσετε αίμα αδελφικό. Για δημοκρατία και ελευθερία παλεύουμε, όπως κι εσείς….». Το μικρόφωνο πήρε αργότερα η Κλεοπάτρα Παπαγεωργίου, είπε το τελευταίο μήνυμα και ο σταθμός σίγησε. Έπρεπε να εκκενώσουμε το κτίριο και να αποφευχθεί η αιματοχυσία.

Ποιοι άλλοι συμμετείχαν στην εγκατάσταση και λειτουργία του ραδιοσταθμού του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης;

Ο ραδιοφωνικός σταθμός του ελεύθερου πανεπιστήμιου της Θεσσαλονίκης στήθηκε σ’ ένα εργαστήριο της πτέρυγας των Αρχιτεκτόνων και συναρμολογήθηκε από φοιτητές της Πολυτεχνικής σχολής με τον μηχανολογικό εξοπλισμό -ραδιοφωνικός πομπός, ενισχυτές, μικρόφωνα κ.λπ.- που έφεραν σπουδαστές της σχολής «Ευκλείδη». Ανάμεσά τους ήταν ο Πέτρος Λαζαρίδης και ο Λευτέρης Μαλαξιανάκης.

Θυμάστε σε ποια συχνότητα εξέπεμπε ο ραδιοσταθμός;

Εξέπεμπε στους 1420 χιλιόκυκλους ή 220 μ. στα βραχέα. Άρχισε να λειτουργεί λίγα λεπτά μετά τις 8 το βράδυ με την εκφώνηση του πρώτου μηνύματος από την φοιτήτρια της Πολυτεχνικής Κλεοπάτρα Παπαγεωργίου. Αμέσως μετά και μέχρι η μπούκα του κανονιού που είχε στηθεί στην κεντρική είσοδο-έξοδο της Πολυτεχνικής σχολής, αναγκάσει τον ραδιοσταθμό να σιγήσει παρέμεινα πίσω από το μικρόφωνο , μεταδίδοντας ανακοινώσεις, ειδήσεις και συνθήματα. Από το μικρόφωνο όμως του ραδιοσταθμού πέρασαν και άλλοι εκείνη τη βραδιά, όπως ο Ανδρέας Παπακωνσταντίνου, ο Χρίστος Ζαφείρης, ο Κλέαρχος Τσαουσίδης, ο Θωμάς Βασιλειάδης και Γιώργος Καστούρας.

Μέχρι που έφτανε η εμβέλεια του ραδιοσταθμού και τι αντίκτυπο είχε;

Ο σταθμός ακουγόταν σε όλη τη Θεσσαλονίκη και σε κοντινές περιοχές της κεντρικής Μακεδονίας. Γρήγορα δε άρχισαν να φθάνουν, μέσω της «τηλεφωνικής γραμμής Φατούρου» τα πρώτα ενθουσιώδη μηνύματα των ακροατών. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ακροατή ,που μας τηλεφωνούσε από τις Σέρρες και μας είπε πως ακούει τον σταθμό και ηχογραφεί τα μηνύματα. Αργότερα φίλοι μας τηλεφώνησαν από Παρίσι και Λονδίνο, ζητώντας να βάλουμε το τηλέφωνο κοντά στον πομπό για να ακούνε τις ανακοινώσεις και τα μηνύματα και να τα μαγνητοφωνήσουν. Μάλιστα φίλοι από το Παρίσι κατάφεραν να δώσουν στην εμβέλεια του σταθμού ευρωπαϊκή διάσταση, αφού προώθησαν μαγνητοφωνημένη «εκπομπή» σε τοπικό γαλλικό ραδιοφωνικό σταθμό.

Πότε εμφανίστηκαν οι αστυνομικές δυνάμεις και πώς σταμάτησε να λειτουργεί ο ραδιοσταθμός;

Η ροή του ραδιοφωνικού προγράμματος κυλούσε κανονικά, ως την ώρα που άρχισαν να καταφθάνουν τα πρώτα μαύρα μηνύματα. Γύρω στη μία μετά τα μεσάνυχτα σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχα με τον δημοσιογράφο Γιώργο Οικονόμου, ήταν στην εφημερίδα «Θεσσαλονίκη» και ανταποκριτής της «Απογευματινής», με ενημέρωσε ότι από την Σταυρούπολη κατεβαίνουν τανκς και πολυάριθμοι οπλισμένοι στρατιώτες με κατεύθυνση το Πολυτεχνείο. 

«Θα σας χτυπήσουν, ίσως πρέπει να φύγετε» μου είπε. Μετέφερα την είδηση στην Συντονιστική και την μεταδώσαμε από το ραδιόφωνο. Αντί να φοβηθούμε όμως δυναμώσαμε περισσότερο. 

Τα συνθήματά μας τώρα ήταν περισσότερο ‘επαναστατικά’ και ιδιαίτερα όταν σε λίγο φάνηκαν οι οπλισμένοι στρατιώτες και τα τανκς που κύκλωσαν το κτίριο. Κυρίως αυτοσχεδιάζαμε τώρα. Πολύ αργότερα, λίγο μετά τις 3, έπεσε κάποια βουβαμάρα, όταν μας ήλθαν τα νέα από την Αθήνα με την εισβολή του τανκ στο πολυτεχνείο, τους νεκρούς, τους τραυματίες και τις συλλήψεις. 

Εμείς συνεχίζαμε να μεταδίδουμε συνθήματα, ενώ η Συντονιστική Επιτροπή άρχιζε διαπραγματεύσεις με τους εκπροσώπους του στρατού της αστυνομίας και τον πρύτανη Ε. Σδράκα για ασφαλή έξοδό μας. Να σημειώσω εδώ ότι ο Σδράκας, μετά την πτώση της χούντας, μου υπέβαλε μήνυση για συκοφαντική δυσφήμηση, επειδή σε δημοσίευμά μου στην «Απογευματινή» τον αποκάλεσα «πρύτανη των τανκς».

Ποιο ήταν το τελευταίο μήνυμα που μεταδόθηκε από τον ραδιοσταθμό;

Το τελευταίο μήνυμα του σταθμού μεταδόθηκε στις 4.10’ το πρωί και ήταν: «είμαστε κυκλωμένοι από το στρατό. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε διαπραγματεύσεις. Απευθύνουμε έκκληση στον ελληνικό λαό και σ’ ολόκληρο τον ελεύθερο κόσμο να πάρει θέση. Ζητάμε από τους στρατιώτες να καταλάβουν ότι είμαστε αδέρφια, ότι ο εχθρός είναι ένας, πως είναι κοινός. Δεν θέλουμε να βγούμε πριν ξημερώσει. Δεν θέλουμε να βγούμε όσο είναι σκοτάδι. Κάνουμε τελευταία έκκληση στον ελεύθερο κόσμο. Ζητάμε να πάρετε θέση». 

Και μετά σιωπή. Κλείσαμε το διακόπτη. Τραβήξαμε το καλώδιο από την πρίζα. Ο ραδιοσταθμός, η ελεύθερη φωνή της Θεσσαλονίκης, η κορυφαία εκείνη τη βραδιά αντιστασιακή φωνή, που για πολλές ώρες ανέβασε το ηθικό φοιτητών και πολιτών και έκανε δυνατή την μετάδοση των αντιχουντικών συνθημάτων, τους στόχους και την ιδεολογία των καταληψιών όχι μόνον στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης, σίγησε. Μαζέψαμε όλο σχεδόν το χάρτινο υλικό με τα κείμενα που μεταδίδονταν από το ραδιοσταθμό και τα κρύψαμε ανάμεσα σε αρχιτεκτονικά σχέδια για να μην περιέλθει στα χέρια των χουντικών αρχών.

Τι έγινε τελικά αυτό το υλικό;

Αργότερα, ο Γιώργος Καστούρας, που γνώριζε τον κρυψώνα, βρήκε το υλικό άθικτο και το παρέδωσε μεταπολιτευτικά στην Πρυτανεία του Πανεπιστημίου, για να διατηρηθεί ως ντοκουμέντο της φοιτητικής εξέγερσης. Ο Μαλαξιανάκης έβαλε τον «νεκρό» πια πομπό μέσα σε τσάντα και ξεκινήσαμε προς την έξοδο. Το τανκ είχε ανέβει τα σκαλοπάτια και είχε στρέψει τη μπούκα του προς την έξοδο. Στην πόρτα δεξιά και αριστερά ο πρύτανης Ε. Σδράκας, ο αστυνομικός Τετραδάκος, ανώτερος αξιωματικός του στρατού, ΛΟΚατζήδες και Ασφαλίτες, πολλοί Ασφαλίτες, που συλλαμβάνουν όποιον «γνωρίζουν» καλά από προηγούμενη αντιδικτατορική τους δράση.

Πόσες συλλήψεις φοιτητών έγιναν εκείνη την ημέρα και πώς γλιτώσατε εσείς;

Συνελήφθησαν περίπου 100, αλλά κρατήθηκαν 36 ως «πρωτεργάτες της κατάληψης». Μπροστά ο Μαλαξιανάκης με την τσάντα και τον πομπό, κολλητά δίπλα ο Πέτρος Λαζαρίδης, πίσω εγώ. Οι Ασφαλίτες πέφτουν πάνω στην τσάντα με τον πομπό. Συλλαμβάνουν Μαλαξιανάκη και Λαζαρίδη. Εγώ διαφεύγω, τρέχοντας φτάνω στο Λευκό Πύργο. Ένα περίπτερο κατά τύχη μου είναι ακόμη ανοιχτό. Ζητάω το τηλέφωνο και επικοινωνώ με την εφημερίδα «Θεσσαλονίκη». Μεταφέρω στον συνάδελφο Χρήστο Μεμή όλα όσα έγιναν, τα οποία και δημοσιεύονται, όσα πρόλαβε βέβαια η εφημερίδα στο φύλλο που κυκλοφόρησε το μεσημέρι. Την επομένη πληροφορούμαι ότι η Ασφάλεια με αναζητά. Καταφεύγω στο σπίτι του φίλου-συναδέλφου Νίκου Βολωνάκη, ο οποίος και με κρύβει μέχρι την ημέρα της ανατροπής του Παπαδόπουλου.

Γιατί η ιστορία της εξέγερσης και του ραδιοσταθμού του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης δεν είναι γνωστή στους περισσότερους; Επισκιάστηκε από τις δραματικές εξελίξεις στο Πολυτεχνείο της Αθήνας;

Ήταν φυσικό η εξέγερση των φοιτητών και η κατάληψη του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης να επισκιαστούν από τις δραματικές εξελίξεις στο Πολυτεχνείο της Αθήνας. Εκεί είχαμε πολυήμερη κατάληψη, συμμετοχή πολλών χιλιάδων φοιτητών, νεκρούς και τραυματίες. Αυτό δεν σημαίνει όμως πως η εξέγερση των φοιτητών του ΑΠΘ ήταν λιγότερο σημαντική. Και έτσι θα έπρεπε να αναδειχθεί και προβληθεί. Ίσα-ίσα μάλιστα, καθώς τα γεγονότα υπήρξαν απόρροια του φοιτητικού αντιδικτατορικού κινήματος που είχε αναπτυχθεί στα χρόνια της δικτατορίας στο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Πώς αισθάνεστε κάθε φορά που πλησιάζει η επέτειος του Πολυτεχνείου;

Περίεργο για μένα το συναίσθημα κάθε χρόνο στην επέτειο του Πολυτεχνείου. Κλείνομαι στον εαυτό μου, συλλογίζομαι, προβληματίζομαι, θλίβομαι. Συλλογίζομαι πως μία γενιά η «γενιά του Πολυτεχνείου», δηλαδή οι άνθρωποι που πρωταγωνίστησαν ήταν παιδιά ανάμεσα στα 19 και τα 26 χρόνια τους τότε, που διψούσαν για Ελευθερία και Δημοκρατία. 

Οργανώθηκαν χωρίς βοήθεια, χωρίς κομματικές καθοδηγήσεις εξεγέρθηκαν και ρίσκαραν, όταν κάθε συμβατική λογική γύρω τους -αριστερή και δεξιά- τους έλεγε «να κάτσουν στα αυγά τους»! Θλίβομαι για τα «καπελώματα» και που κάθε χρόνο οι επετειακές εκδηλώσεις δεν έχουν ενωτικό χαρακτήρα. Προβληματίζομαι γατί οι νέοι μαθητές και φοιτητές, σε ένα μεγάλο ποσοστό αγνοούν το τι ακριβώς έγινε στο Πολυτεχνείο, παρόλο που το γιορτάζουν κάθε χρόνο. 

Πρέπει να εξηγήσουμε στα παιδιά, χωρίς υπερβολές και μυθοπλασίες, ότι το Πολυτεχνείο ήταν κυρίως ένα ξέσπασμα ελευθερίας της ελληνικής νεολαίας. Ότι το Πολυτεχνείο δεν είναι ιδιοκτησία κανενός, ανήκει σ’ αυτούς που δεν παύουν να αγωνίζονται. Ότι το Πολυτεχνείο είναι μία αιματοβαμμένη υποθήκη μίας εξεγερμένης γενιάς, η οποία δημιούργησε ένα ιστορικό ορόσημο: αγωνίστηκε για να πέσει η χούντα. Αγωνίστηκε για την εθνική μας κυριαρχία . Αγωνίστηκε για Ελευθερία και Δημοκρατία. Τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο...

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 15 Νοεμβρίου 2020