Άγνωστες πτυχές της ιστορίας των Εβραίων της Καρδίτσας έρχονται στο φως, μέσα από την ολιγοσέλιδη έκδοση του Βίκτωρα Βενουζίου, ο οποίος για πολλά χρόνια υπήρξε αντιπρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Καρδίτσας, γενικός γραμματέας της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης και μέλος του ΔΣ του ΚΙΣΕ.

Μια κοινότητα η οποία σήμερα απαριθμεί μόνο μία οικογένεια, ενώ όπως τονίζει ο ίδιος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η Κοινότητα της Καρδίτσας στάθηκε όρθια σε όλα τα δύσκολα χρόνια της γερμανικής κατοχής, ενώ υλοποίησε ένα σημαντικό έργο με ανθρωπιστικό χαρακτήρα και στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, βοηθώντας συνανθρώπους της.

Σημαντικό κομμάτι της παρουσίασης του κ. Βενουζίου στην έκδοση, είναι τα ονόματα Εβραίων τόσο της Ι.Κ. Καρδίτσας όσο και άλλων πόλεων που κρύφτηκαν και φιλοξενήθηκαν από τους κατοίκους του Αμαράντου (παλαιά Μαστρογιάννι) και απέφυγαν τη σύλληψή τους από τους Γερμανούς κατακτητές στα μαύρα χρόνια της γερμανικής κατοχής. Όταν οι Γερμανοί στις 23 προς 24 Μαρτίου 1944 συνέλαβαν τους Εβραίους των Τρικάλων, της Λάρισας και του Βόλου, στην Καρδίτσα, αναφέρει ο κ. Βενουζίου, «δεν είχε απομείνει κανένας Εβραίος, όλοι τους είχαν ήδη καταφύγει στα γύρω χωριά των Αγράφων και ειδικά στο Μαστρογιάννι, ένα απομονωμένο χωριό σε απόσταση 27 χλμ. από την Καρδίτσα στο οποίο δρούσαν οι αντιστασιακές αντάρτικες μονάδες, οι οποίες προσέφεραν ασφαλές καταφύγιο στους κατατρεγμένους Εβραίους. Ανάμεσα τους ήταν και μερικοί Εβραίοι από την Μακεδονία που είχαν καταφύγει στην Καρδίτσα για να κρυφτούν».

Πολλοί Εβραίοι της Καρδίτσας και της Θεσσαλονίκης, συνεχίζει ο ίδιος, κατέφυγαν στα βουνά στην περιοχή του οροπεδίου «Νευρόπολη» όπου σήμερα βρίσκεται η γνωστή λίμνη Πλαστήρα. Εκεί ήταν το κέντρο της ένοπλης εθνικής αντίστασης του ΕΛΑΣ και το οροπέδιο χρησιμοποιούταν ως αεροδρόμιο των συμμάχων. «Οι διαφυγόντες Εβραίοι έτυχαν της συμπαράστασης του πληθυσμού, της Εκκλησίας και της Εθνικής Αντίστασης», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Εδώ θα πρέπει να τονιστεί με έμφαση, σημειώνει ο ίδιος, ότι, η βοήθεια και συμπαράσταση προς τους Εβραίους ήταν αμέριστη και σωτήρια. Έτσι διασώθηκε το σύνολο των Εβραίων της Καρδίτσας εκτός του Σεμάχ Καπέτα, εξηγεί, που πήγε στην Αθήνα για να κρυφτεί και εκεί συνελήφθη από τους Γερμανούς και εξοντώθηκε στα Γερμανικά στρατόπεδα του θανάτου. Όπως ο ίδιος τονίζει στο Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο, τον Ιούνιο του 2017, σε μια συγκινητική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην Τοπική Κοινότητα Αμαράντου έγιναν τα αποκαλυπτήρια του «Μνημείου Αιώνιας Αναγνώρισης και Ευγνωμοσύνης», που αποτελεί δική του δωρεά, καθώς είναι ένας από τους 82 Εβραίους που βρήκαν ασφαλές καταφύγιο στο ορεινό χωριό των Αγράφων κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής.

Η πρώτη οικογένεια

Η πρώτη οικογένεια που εγκαταστάθηκε στην Καρδίτσα το 1898 ήταν του Γιουδά Καπέτα, από τα Τρίκαλα. Σε διάφορα χρονικά διαστήματα, ακολούθησαν και άλλες ώστε μέχρι το 1940 να υπάρχει μια παροικία από 82 άτομα. Κάποιοι από αυτούς ήταν έμποροι, μικροπωλητές, και γυρολόγοι ενώ άλλοι ήταν φανοποιοί, σαθροποιοί, νηματουργοί και μικροεπαγγελματίες. Μερικές από τις γυναίκες ήταν κεντήστρες. Από τα παλιότερα χρόνια η μικρή εβραϊκή παροικία της πόλης υπάγονταν στην Ισραηλιτική Κοινότητα Τρικάλων. Στην πόλη, τονίζει στην παραπάνω έκδοση ο κ. Βενουζίου, δεν υπήρχε Συναγωγή ούτε Νεκροταφείο, ούτε Ραββίνος. Τα θρησκευτικά καθήκοντα, μνημόσυνα κ.α εκτελούσε ο Ιωσήφ Σαμπεθάϊ που διακρίνονταν για τη μόρφωση του. Στις μεγάλες γιορτές, πήγαιναν στις Συναγωγές των Τρικάλων για να παρακολουθήσουν τη λειτουργία ενώ το Πάσχα οι οικογένειες συγκεντρώνονταν στα συγγενικά σπίτια για να τηρήσουν τα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα στο Πασχαλινό τραπέζι. Στη διάρκεια της παρουσίας τους στην πόλη, οι Εβραίοι, διατηρούσαν εγκάρδιες σχέσεις με τους συμπολίτες τους.

Στην περίοδο της κατοχής, στην Καρδίτσα, γρήγορα αναπτύχθηκε η Αντίσταση του ΕΑΜ, στην οποία μετείχαν πολλοί Εβραίοι. Πολλές εβραϊκές οικογένειες εγκατέλειψαν την πόλη και πήγαν στην Αθήνα και τα γύρω ορεινά χωριά όπου οι αντάρτικες οργανώσεις τους βοήθησαν για την εγκατάσταση τους και συνιστούσαν στον εγχώριο πληθυσμό να παραχωρήσουν καταλύματα στους καταδιωκόμενους Εβραίους. Στα εγκαταλελειμμένα εβραϊκά σπίτια της Καρδίτσας εγκαταστάθηκαν Εβραίοι από άλλες πόλεις, τη Βέροια, τη Λάρισα και τον Βόλο με την ελπίδα να περάσουν τον χειμώνα του '43 προς '44.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδος -τον Οκτώβριο 1944- η παροικία αντιμετώπισε σοβαρά οικονομικά προβλήματα ενώ η υγεία των παιδιών ήταν σε κακή κατάσταση εξαιτίας των στερήσεων. Συστήθηκε τότε μία επιτροπή με πρόεδρο τον Δαβίδ Μπόνφιλ και μέλη τους Λέων Γκανή και Λέων Καπέτα, η οποία, σε συνεργασία με το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο της Αθήνας, εξασφάλισε οικονομική βοήθεια στα μέλη της Κοινότητας.

Το έτος 1946, όταν ο Κανάρης Κωνσταντίνης επισκέφθηκε την παροικία για να ενημερώσει το Κεντρικό Συμβούλιο για την κατάσταση των Κοινοτήτων σε έκθεση που υπέβαλε στις 22.8.1946 ανέφερε ότι στη Καρδίτσα ζούσαν 82 Εβραίοι. Οι οικονομικές ανάγκες των οικογενειών ήταν πολύ μεγάλες και η κατάσταση της υγείας των παιδιών κινδύνευε.

Από δημοσιεύματα της εφημερίδας "Εβραϊκή Εστία" σχετικά με την Καρδίτσα, αναφέρονται και τα εξής στις 11.4.1947:

Ο ανταποκριτής Ηλίας Εσδράς αναφέρει: «Η παροικία μας αποτελείται από 85-90 άτομα προερχόμενα κυρίως από τα Τρίκαλα. Διοικείται από Επιτροπή υπό την Προεδρία τον κ. Μπόνφιλ. Δεν υπάρχει Συναγωγή, σχολείο ή νεκροταφείο. Απευθύνουμε έκκληση προς το Κ1Σ, όπως συμπεριλάβει στο πρόγραμμα του την ανασυγκρότηση της Κοινότητας Καρδίτσας. Το κυριότερο όμως πρόβλημα είναι η έλλειψη Εβραίου διδασκάλου και πρέπει να ληφθούν επείγοντα μέτρα.»

«Την 10.8.49 με Βασιλικό Διάταγμα (ΦΕΚ 173), η παροικία αναγνωρίστηκε ως Κοινότητα με νομική υπόσταση Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου. Ύστερα από εκλογές ανέλαβε ως πρώτος πρόεδρος της Ι.Κ. Καρδίτσας ο Λέων Γκανής και αργότερα ο Ζακίνος Καπέτας με αντιπρόεδρο τον Βίκτωρα Βενουζίου. Στη μικρή μας Κοινότητα που αριθμεί 66 άτομα, γιορτάστηκε το Πάσχα από όλα τα μέλη, τα οποία με αγάπη και αδελφωμένα συγκεντρώθηκαν σε δύο σπίτια», επισημαίνει επίσης στην έκδοση, ο κ. Βενουζίου.

«Με την πάροδο των ετών ο αριθμός των μελών άρχισε σταδιακά να μειώνεται με τη μετανάστευση στο Ισραήλ και την εγκατάστασή τους στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.

Το 1970 η Κοινότητα, σύμφωνα με απόφαση του υπουργείου Παιδείας, ετέθη σε αδράνεια, με πρόεδρο της Διαχειριστικής Επιτροπής τον Μάρκο Βενουζίου και σήμερα διαμένει στην Καρδίτσα μόνο μία οικογένεια, αυτή του Χαΐμ Καπέτα, ο οποίος είναι ο πρόεδρος της εν αδράνεια Ισραηλιτικής Κοινότητας Καρδίτσας», καταλήγει ο κ. Βενουζίου.

(ΣΣ: Οι φωτογραφίες είναι του Αποστόλη Ζώη για χρήση από το ΑΠΕ-ΜΠΕ)