Ανεξαρτήτως κομματικής τοποθέτησης, όπως και να το δει κανείς, ο Γρηγόρης Λαμπράκης έχει αφήσει έντονο στίγμα στην ελληνική ιστορία και θα παραμένει πάντα στην εθνική συλλογική συνείδηση ως ένα σύμβολο της δημοκρατίας, της ελευθερίας της άποψης και της ειρήνης. «Μα, επιτέλους ποιος κυβερνάει αυτόν τον τόπο;», είναι η φημολογούμενη φράση του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή, που αναφερόταν στο σκοτεινό παρακράτος εκείνης της περιόδου όταν πληροφορήθηκε τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ. 

Όντως, το τραγικό αυτό γεγονός φάνηκε εκ των υστέρων σαν μια πρόγευση του τι περίμενε την Ελλάδα, αφού λίγο αργότερα επιβλήθηκε στη χώρα η Χούντα των Συνταγματαρχών.

Τώρα, 60 χρόνια μετά τον θάνατο του θρυλικού Έλληνα βουλευτή (27 Μαΐου 1963) το βιβλίο της Εύης Γκοτζαρίδη «Η ζωή και ο θάνατος του Γρηγόρη Λαμπράκη – Ένας ειρηνιστής στη δίνη του εμφύλιου διχασμού» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΚΨΜ συμπληρώνοντας το παζλ της βιογραφίας του. Η συγγραφέας του που γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, μεγάλωσε στο Παρίσι και σπούδασε στη Σορβόνη, είναι επίκουρη καθηγήτρια βρετανικής ιστορίας και πολιτικής στο University Polytechnique Heuts-de-France, ενώ το επιστημονικό έργο της εστιάζει στην ιστορία της Ελλάδας και της Ιρλανδίας.

Το βιβλίο κυκλοφόρησε αρχικά σε αγγλική έκδοση το 2016, ενώ η Εύη Γκοτζαρίδη για την πρώτη φάση περισυλλογής και επεξεργασίας του αρχειακού υλικού και τη συγγραφή χρειάστηκε περίπου τέσσερα χρόνια. Στη συνέχεια το ελληνικό παράρτημα του Ιδρύματος Ρόζα Λουξεμπούργκ αποφάσισε να στηρίξει χρηματικά τη μετάφρασή του στα ελληνικά. Η μετάφραση που ανέλαβε η ίδια η Γκοτζαρίδη στάθηκε αφορμή να αναθεωρήσει και να εμπλουτίσει το αρχικό κείμενο με νέα στοιχεία. Αυτή η δεύτερη φάση πήρε άλλα τρία χρόνια. 

«Αυτό το βιβλίο δεν αποτελεί βιογραφία με τη συμβατική ή συνηθισμένη έννοια της λέξης καθώς δίνεται πολύ μεγάλη έμφαση στο ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαδραματίζονται τα γεγονότα. Επομένως, πέρα από το αρχειακό υλικό που έχει άμεση σχέση με τον βίο και τον θάνατο του Γρηγόρη Λαμπράκη χρειάστηκε να συγκεντρώσω και άλλα είδη αρχειακού υλικού και δευτερεύουσα βιβλιογραφία για να μπορέσω να ανασυνθέσω μια ολόκληρη εποχή και να αναπτύξω ιστοριογραφικά τα φλέγοντα ζητήματα της μετεμφυλιακής και ψυχροπολεμικής περιόδου. 

Δηλαδή, αν θέλουμε να τα συνοψίσουμε, η έλλειψη λογοδοσίας ή για να χρησιμοποιήσουμε έναν όρο πιο σύγχρονο, το δημοκρατικό έλλειμμα», λέει στο makthes.gr η Εύη Γκοτζαρίδη. 

Ο τόμος αποτελεί ουσιαστικά μια πρώτη ολοκληρωμένη βιογραφία αυτής της εμβληματικής φυσιογνωμίας, κάτι που παραδόξως δεν επιχειρήθηκε ως τώρα. 

«Παρουσιάζει αρκετές άγνωστες πτυχές της ζωής του, όπως η αφοσίωσή του στο επιστημονικό του έργο, η συνεισφορά του στην κοινωνική αλληλεγγύη στη διάρκεια της Κατοχής και στα μεταπολεμικά χρόνια, οι σχέσεις του με τους καθηγητές του, και προπαντός με τους ανθρώπους που υπήρξαν γι’ αυτόν μια άπειρη πηγή έμπνευσης. Ο Λαμπράκης δεν ήταν αυτό που ονομάζουμε στα Λατινικά ‘Creatio ex nihilo’ δηλαδή ένα δημιούργημα από το πουθενά με αδιαμφισβήτητη θρυλική υπόσταση. Αντιθέτως υπήρξε βαθύτατα ένα δημιούργημα της ιστορίας, προπαντός της οικογενειακής του ιστορίας αλλά και της συλλογικής ιστορίας. 

Το γνώριζε αυτό ο Γρηγόρης και δεν έχανε καμιά ευκαιρία να δείξει την ευγνωμοσύνη του και την αγάπη του στους ανθρώπους που τον βοήθησαν να πετύχει στους στόχους του και να γίνει μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα ικανή να διαδραματίσει ένα πρωταγωνιστικό ρόλο στις εξελίξεις της χώρας του. Δεν ήταν ατομικιστής ή φίλαυτος και αυτό οφείλεται στα ζωντανά παραδείγματα γενναιοδωρίας και αυτοθυσίας που του έμαθαν να παραμένει κοντά στον συνάνθρωπό του, να αφουγκράζεται τον πόνο του, και να χρησιμοποιεί όλες τις προσωπικές του ικανότητες προκειμένου να τον απαλύνει. 

Αυτός είναι και ο λόγος που αυτό το βιβλίο εστιάζει τόσο στους σημαντικούς ανθρώπους που του εμφύσησαν τις ακλόνητες ανθρωπιστικές του αξίες. Άλλωστε ήταν και αυτοί σαν αυτόν – φωτεινές προσωπικότητες με μόρφωση, ήθος, σθένος και ανεπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη που δεν υπέκυψαν στην καταπίεση και στο διάχυτο κλίμα φόβου, και δεν υποτάχτηκαν στην επικρατούσα νοοτροπία», επισημαίνει η κ. Γκοτζαρίδη.

Η ιδέα του βιβλίου φώλιασε στο μυαλό της σε νεαρή ηλικία. 

«Όλα ξεκίνησαν με το βαθύ αποτύπωμα που άφησε η ταινία του Κώστα Γαβρά πάνω μου. Όταν είδα το Ζ στη γαλλική τηλεόραση από καθαρή τύχη ήμουν έφηβη, περίπου 15 χρονών, και η εμπειρία αυτή θα μπορούσα να πω ότι ήταν σαν να έπεσαν ξαφνικά τα λέπια από τα ματιά μου. Αδιαμφισβήτητα, ήταν κάτι που σήμανε την απότομη ενηλικίωση μου. Εκείνη την στιγμή διαισθάνθηκα έντονα ότι μέχρι τότε είχα ζήσει στο απόλυτο σκοτάδι ως Ελληνίδα. 

Η ταινία γέννησε πολλά ερωτήματα, ιστορικής, πολιτικής και προσωπικής φύσεως και κάπου εκεί χωρίς να το σκεφτώ πολύ υποσχέθηκα στον εαυτό μου ότι μια μέρα θα γίνω ιστορικός και θα ασχοληθώ περισσότερο με την ιστορία του τόπου μου και του Γρηγόρη Λαμπράκη», θυμάται σήμερα η συγγραφέας.

Έτσι, με το παράδειγμά του ο Γρηγόρης Λαμπράκης την ώθησε να βγει από το καβούκι της, την αδιαφορία της και γενικότερα την ανωνυμία μέσα στην οποία μεγάλωσε ως παριζιάνα. Κατάλαβε πολλά πράγματα, πρωτίστως γιατί διάλεξε να γίνει ιστορικός. 

«Κατάλαβα ότι η απόκτηση ιστορικών γνώσεων είναι εξαιρετικά σημαντική υπόθεση για πολλούς λόγους. Ένας από αυτούς είναι πως μας αφυπνίζει στο ότι ο καθένας από μας συνδέεται από αόρατες κλωστές με ένα οικογενειακό και συλλογικό παρελθόν, είτε μας αρέσει, είτε δεν μας αρέσει αυτό. Υπάρχει ένα κοινό πεπρωμένο, που δεν πρέπει να λησμονούμε ποτέ καθώς κάθε πολιτική πράξη ή απόφαση έχει αναπόφευκτα αντίκτυπο πάνω στην ανθρωπότητα και φέρει σοβαρές επιπτώσεις πάνω στη δική μας ξεχωριστή ύπαρξη. 

Ως ένα μεγάλο βαθμό το πολιτικό καθορίζει τη ζωή μας. Από την άλλη όμως, δεν είμαστε μόνο παθητικά όντα γιατί ο καθένας από μας αποτελεί ένα πνευματικό, ενεργειακό και συνειδησιακό κρίκο μιας ανθρώπινης αλυσίδας που ξεκίνησε στο βαθύ παρελθόν, συνεχίζει στο παρόν και μπορεί δυνητικά να υπάρξει και στο μέλλον, αρκεί βέβαια να κληροδοτήσουμε στις επόμενες γενιές αυτή τη βαθιά γνώση και την ελεημοσύνη που γεννάει και καλλιεργεί αυτή η αλήθεια. Ο Λαμπράκης ήταν πάνω απ’ όλα ένας ιπποκρατικός γιατρός με έμφυτη επιθυμία να βοηθήσει τους συνανθρώπους του, ειδικά τους πιο ευάλωτους. 

Ως γιατρός είχε επίσης μια ενστικτώδη κατανόηση αυτού του κοινού πεπρωμένου, γι’ αυτό και πάσχισε με όλες τις δυνάμεις του να προστατεύσει και να διασφαλίσει το μέλλον αυτής της ανθρώπινης αλυσίδας. Επίσης, κατανοούσε βαθιά ότι όσο πιο δυνατός είναι ο κάθε ξεχωριστός κρίκος, δηλαδή όσο πιο προσφέρων και συνειδητοποιημένος είναι ο καθένας μας, τόσο μεγαλύτερες είναι και οι δυνατότητες επιβίωσης, προόδου και ευτυχίας της ανθρωπότητας. Αυτό με ενδιέφερε κυρίως να αναδείξω μέσα από αυτό το βιβλίο», τονίζει η κ. Γκοτζαρίδη.

Το βιβλίο θα παρουσιαστεί την Κυριακή 19 Φεβρουαρίου στις 11.30πμ στο αμφιθέατρο του MOMus – Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης εντός της ΔΕΘ – HELEXPO είσοδος από ΧΑΝΘ.

Θα μιλήσουν:

Πολυμέρης Βόγλης,

Καθηγητής Κοινωνικής Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Μαρία Καβάλα,

Επίκουρη Καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας, AΠΘ

Εύη Γκοτζαρίδη, 

Επίκουρη Καθηγήτρια Βρετανικής Πολιτικής Ιστορίας και συγγραφέας του βιβλίου

Τη συζήτηση προλογίζει και συντονίζει ο δημοσιογράφος – συγγραφέας Απόστολος Λυκεσάς