Θεσσαλονικείς που ζουν στο εξωτερικό συστήνονται και μας εξηγούν γιατί έφυγαν. Μας ξεναγούν στη νέα τους πόλη και τη συγκρίνουν με τη γενέθλια. Μια στήλη με το χαρακτήρα του «ταξιδιωτικού» από ανθρώπους που δεν είναι τουρίστες αλλά ζουν (ή έζησαν) στον τόπο για τον οποίο γράφουν. Ένα παράθυρο στον κόσμο και μια ευκαιρία για να «αντιγράψουμε»καλές ιδέες. Και μια καταγραφή των προσωπικών ιστοριών της νέας μετανάστευσης. Είναι οι πόλεις των Θεσσαλονικέων που έγιναν πολίτες του κόσμου και πρόξενοι της Θεσσαλονίκης εκεί όπου ζουν.

Του Θοδωρή Δούνα*

Μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη, στην Κάτω Τούμπα και στην Άνω Πόλη. Έφυγα το 2011, για να καταφέρω στην έρευνα, διδασκαλία και πρακτική της Αρχιτεκτονικής-όσα δηλαδή αδυνατούσα να πραγματοποιήσω στην Ελλάδα. Κυνηγώ κι εγώ να φτιάξω ουτοπίες, πρώτα στην Κίνα όπου έζησα για έξι χρόνια, και τώρα στην Σκωτία, στην βορειοανατολική πόλη του Αμπερντίν.

Το Αμπερντίν είναι μια παγωμένη πόλη, που κυριαρχεί στην βόρεια θάλασσα. Το Αμπερντίν είναι μια μικρή πόλη, 250.000 κατοίκων περίπου, σμιλεμένη από ένα και μόνο υλικό: γρανίτη. Το Αμπερντίν ειναι μια σκληρή πόλη: Έδιωχνε πάντα τα παιδιά της, είτε στα καράβια, είτε στον στρατό της Αυτού Μεγαλειότητας, είτε έφτιαχνε πυγμάχους, ή εργάτες για τις εγκαταστάσεις πετρελαίου, έξι βδομάδες δωδεκάωρες βάρδιες στις πλατφόρμες, έξι βδομάδες εκτός. Το Αμπερντίν ειναι μια πόλη πνιγμένη στο πετρέλαιο, όπου μέχρι πρόσφατα δεν άφηνε άλλες βιομηχανίες της να αναπνεύσουν. Όλα και όλοι είχαν να κάνουν με το πετρέλαιο.

Η πόλη είναι πλούσια εξαιτίας της βιομηχανίας πετρελαίου και αερίου της Βόρειας θάλασσας, μιας και είναι επίκεντρο εξειδίκευσης στην εξόρυξη και διαχείριση πετρελαίων και παραγώγων, με δύο πανεπιστήμια και μια δυνατή οικονομικά περιφέρεια.

Ποδηλατώντας στην παραλία

Μου αρέσει να ποδηλατώ στις ακτές της Βόρειας Θάλασσας, να κάνω βόλτα στην παραλία του Αμπερντίν, όταν ο καιρός είναι καλός. Όταν έφτασα πέρσι με υποδέχτηκε η σκωτσέζικη άνοιξη, μια χαλαρή θερμοκρασία 20 βαθμών, και μια φύση καταπράσινη. Παρόλο που βρισκόμαστε πιο βόρεια από τη Μόσχα, το ωκεάνιο κλίμα και το ρεύμα του κόλπου κάνουν τον καιρό αρκετά πιο ήπιο από ό,τι θα περίμενε κανείς. Η Σκωτία είναι, κατά τη γνώμη μου, από τις πιο υπέροχες περιοχές του Ηνωμένες Βασιλείου, και ζώντας στο Αμπερντίν είναι εύκολο να απολαύσει κανείς τη φύση και την εξοχή. Λίγο πιο νότια από την πόλη μπορείς να επισκεφτείς το Stonehaven με το κάστρο Dunnotar, με τον θρύλο να λέει ότι το κατέκτησε ο Γουίλιαμ Γουάλας από τους Άγγλους, σκοτώνοντας όλη τη φρουρά. Από την άλλη πλευρά της πόλης και σε ίση απόσταση βρίσκεται και η καλοκαιρινή –ιδιωτική- κατοικία της βασίλισσας, προσπερνώντας την οδηγείσαι στα highlands και σε περιπετειώδεις περιπτύξεις με ασκούς και βραστήρες ουίσκι. Συνιστάται να τα επισκεφτείτε με οδηγό, μιας και αποκλείεται να φύγετε αμέθυστοι, και από την άλλη εδώ οι έλεγχοι για οδήγηση κάτω από την επήρεια του αλκοόλ είναι συχνοί και αυστηροί.

 Μια πόλη ανοιχτή, τακτοποιημένη, γρανιτένια

Το Αμπερντίν είναι μια ανοιχτή πόλη. Δεκτική με τους ξένους, μιας και είναι και επίκεντρο ενός παγκόσμιου δικτύου της βιομηχανίας πετρελαίου. Ο κόσμος εδώ είναι εξαιρετικά ευγενικός, αποτέλεσμα της βρετανικής ευγένειας και ανεκτικότητας, αν και ορισμένες φορές γίνεται μόνο για τους τύπους.

Το Αμπερντίν είναι μια παγωμένη πόλη. Ποδηλατώντας στον χειμώνα, θυμήθηκα την φράση από το Dune του Frank Herbert για τον πλανήτη Αράκις: «Ο θεός έφτιαξε τον Αράκις για να δοκιμάσει τους πιστούς». Θα μπορούσε να έχει ειπωθεί και για το Αμπερντίν… Εξ αιτίας του κρύου η φτώχια εδώ μετριέται με βάση την έλλειψη καυσίμων, είσαι φτωχός αν δεν έχεις να ζεστάνεις το σπίτι σου, ή αν δεν έχεις να φας- κάτι που συμβαίνει και στην Θεσσαλονίκη, μόνο που εδώ η αντίθεση και η ειρωνεία της έλλειψης καυσίμων, δίπλα σε πετρελαιοπηγές έχει διαφορετικό νόημα από την Θεσσαλονίκη της κρίσης.

Εξαιτίας του γρανίτη η πόλη δημιουργεί ένα συνεχές τοπίο με τον ουρανό σκαλισμένο από το ίδιο χρώμα, αλλά καμία φορά, ιδιαίτερα το καλοκαίρι δεν χορταίνεις να ανακαλύπτεις χρώματα στον ουρανό.

Το υπέροχα διατηρημένο ιστορικό κέντρο και τα παλιά κτίρια που βρίσκονται όσο το δυνατόν πιο κοντά στην αρχική τους μορφή, αφήνουν την ανάπτυξη της πόλης να συμβαίνει στην περιφέρεια ελεύθερα. Η Union street, κεντρική αρτηρία που φτιάχτηκε το 1900, το ισοδύναμο της δικιάς μιας ‘Τσιμισκή’, απορρόφησε τόσα πολλά κονδύλια όταν φτιάχτηκε που η πόλη χρεοκόπησε, δημιουργώντας τον μύθο για τους στριφνούς στα οικονομικά Σκωτσέζους. Από την άλλη, πολλά από τα παλιά κτίρια δεν έχουν συντηρηθεί στο εσωτερικό με αποτέλεσμα όσα είναι κατοικίες να μην προσφέρουν και τις καλύτερες των συνθηκών. Ένα ακόμα ξεκάθαρο πλεονέκτημα είναι η οργάνωση του δήμου. Η πόλη είναι καθαρή και ταχτοποιημένη. Στα μεγάλα χιόνια, παρόλο που συνάντησε δυσκολίες στις μετακινήσεις, όλα τελικά έγιναν στην ώρα τους. Από την άλλη ο δημοτικός φόρος είναι σχετικά υψηλός και πληρώνεται απευθείας στον δήμο.

Προσβασιμότητα για όλους

Τα αστικά μέσα μαζικής μεταφοράς είναι πιο ακριβά από τη Θεσσαλονίκη, αλλά συγκριτικά με την προσφορά και ποιότητα θα έλεγα ότι η Θεσσαλονίκη είναι πιο ακριβή. Η βασική διαφορά- και για μένα ένα στοιχείο που πρέπει η Θεσσαλονίκη να αποκτήσει- είναι η προσβασιμότητα για όλους. Ξεκινώντας από τα άτομα με αναπηρία, τις οικογένειες με καρότσια βρεφών, τα άτομα με κατοικίδια ή ακόμα και όταν πρόκειται για μετακινήσεις μεγάλων αντικειμένων, η έλλειψη παρκαρισμένων αυτοκινήτων και αστικών εμποδίων παντού κάνει την καθημερινότητα πολύ πιο εύκολη. Παρόλο που τυπικά η Θεσσαλονίκη έχει περισσότερους ποδηλατοδρόμους, η μετακίνηση με ποδήλατο εδώ είναι πιο εύκολη και ασφαλής, λόγω της οδηγικής τους συμπεριφοράς. Δεν είναι όλοι υπομονετικοί, αλλά σίγουρα νιώθω πιο άνετα να ποδηλατώ εδώ, ακόμα και με χιόνια στους δρόμους, από ό,τι στη Θεσσαλονίκη. Από τη Θεσσαλονίκη, πέρα απο την οικογένεια, μου λείπουν τα σοκάκια και οι γειτονιές της Άνω Πόλης, και 5-6 φίλοι, αν και οι περισσότεροι τώρα ζούν στο εξωτερικό. Φυσικά το φαγητό της Θεσσαλονίκης είναι ασύγκριτο, και θα έλεγα τόσο καλό που θα μπορούσε η πόλη να στήσει όλον τον τουρισμό πάνω του, μεταξύ φυσικά και άλλων ποιοτήτων που είναι θελκτικές στη Θεσσαλονίκη, όπως η παραλία, ο καιρός και οι τέχνες (αν και για τις τελευταίες δεν είμαι και πολύ σίγουρος τα τελευταία 8 χρόνια). Αυτό που σίγουρα ξέρουμε να κάνουμε καλύτερα οι Θεσσανολικείς σε σχέση με τους Σκωτσέζους είναι να πίνουμε και να το απολαμβάνουμε χωρίς να χρειαστεί να λιποθυμήσει κανείς. Από την άλλη αυτό που έμαθα εδώ είναι ότι μπορείς να απολαύσεις τη ζωή, χωρίς να είναι όλα ανοργάνωτα.

* Ο Θοδωρής Δούνας είναι αρχιτέκτονας και senior lecturer στην σχολή Αρχιτεκτονικής και Κτισμένου Περιβάλλοντος Scott Sutherland στο Αμπερντίν της Σκωτίας. Διευθύνει το στούντιο αρχιτεκτονικής Adventurous Architecture. Για έξι χρόνια ζούσε στο Suzhou Κίνας, όπου ίδρυσε και ήταν επικεφαλής του τμήματος αρχιτεκτόνων στο πανεπιστήμιο Xian Jiaotong Liverpool.