Του Νίκου Ασλανίδη

Κάθε χρόνο τον Οκτώβριο, στο μαρτυρικό χωριό Μεσόβουνο Εορδαίας τελείται μνημόσυνο στη μνήμη των 280 κατοίκων που δολοφονήθηκαν από τις δυνάμεις κατοχής. Φέτος, λόγω της πανδημίας, εκτός από τον ιερέα του χωριού στην τελετή παραβρέθηκαν μόνο πέντε άτομα.

Το Μεσόβουνο, που έχει μοναδική ιστορία την περίοδο της κατοχής, βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Βερμίου, σε υψόμετρο 840 μέτρων.

Σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία το χωριό κατοικείται από τα αρχαία χρόνια. Η ζωή συνεχίστηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους και ίχνη φρουρίου υπάρχουν έξω από το χωριό. Με την πτώση του Βυζαντίου, Τούρκοι εγκαταστάθηκαν στον οικισμό και εξαφάνισαν όλες τις αρχαιότητες.

Με την ανταλλαγή των πληθυσμών, το 1922, εγκαταστάθηκαν στο Μεσόβουνο 220 οικογένειες προσφύγων από τον Εύξεινο Πόντο. Μετά την κατάρρευση του αλβανικού μετώπου, οι κάτοικοι του χωριού επέδειξαν μεγάλη μαχητικότητα. Το Μεσόβουνο ήταν το προπύργιο της εθνικής αντίστασης. Οι Ναζί έκαψαν το χωριό δύο φορές και δολοφόνησαν συνολικά 280 κατοίκους, μεταξύ των οποίων πολλά γυναικόπαιδα και έναν ανάπηρο άνδρα.

Ο Παύλος Παραστατίδης που είναι ο πρόεδρος της κοινότητας και του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού με πλούσια δράση, έχασε τον παππού του και πέντε θείους του.

Αρχικά πείτε μου το ιστορικό. Πότε και πώς έγινε το Ολοκαύτωμα του Μεσόβουνου;

Το χωριό Μεσόβουνο βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Βερμίου. Οι κάτοικοι του είναι όλοι πρόσφυγες που ήρθαν από τον Εύξεινο Πόντο με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922. Πολλοί από αυτούς είχαν πάρει μέρος στον ένοπλο αγώνα εναντίον των Τούρκων και γνώριζαν από πολεμικές επιχειρήσεις γι’ αυτό και μετά την εισβολή των Γερμανών πήραν αμέσως μέρος στην εθνική αντίσταση. Οι κατακτητές αποφάσισαν να καταστρέψουν το χωριό. Το πρώτο ολοκαύτωμα έγινε στις 23 Οκτωβρίου του 1941. Μετά από μία σειρά δραματικών γεγονότων οι γερμανικές δυνάμεις περικύκλωσαν το Μεσόβουνο και αφού συγκέντρωσαν όλους τους άνδρες ηλικίας από 16 έως 60 ετών, τους εκτέλεσαν στο κέντρο του χωριού, στο σημείο όπου σήμερα υπάρχει το μνημείο. Συνολικά εκτέλεσαν 157 άντρες του χωριού και τρεις δασκάλους που υπηρετούσαν εδώ αλλά ήταν από άλλες περιοχές.

Ακολούθησε και δεύτερο Ολοκαύτωμα στο χωριό σας;

Ναι. Το δεύτερο ολοκαύτωμα διαπράχθηκε στις 23 και 24 Απριλίου του 1944 κατά τις εκκαθαρίσεις των Γερμανών του όρους Βερμίου από τις αντάρτικες ομάδες. Την επιχείρηση αυτή την ονόμασαν «Μαγιάτικη καταιγίδα». Τότε εκτελέστηκαν 119 γυναίκες και παιδιά που είχαν διασκορπιστεί στο όρος Βέρμιο γύρω από το Μεσόβουνο... Ανάμεσα τους εκτέλεσαν και τρεις Σοβιετικούς στρατιώτες που ξέρουμε μόνο το ονόματά τους. Ήταν ο Αλεξέι, ο Αντρέι και ο Ρούμπεν, οι οποίοι ήταν αιχμάλωτοι πολέμου, δραπέτευσαν και ενσωματώθηκαν με τις δυνάμεις των ανταρτών που δρούσαν στην περιοχή του Βερμίου. Εκείνες τις μέρες λεηλάτησαν και έκαψαν το χωριό μας για δεύτερη φορά.

Γιατί οι Γερμανοί επέδειξαν τόση μανία για το Μεσόβουνο;

Σίγουρα οι Γερμανοί διάλεξαν το Μεσόβουνο λόγω της αντιστασιακής δράσης του. Όπως σας είπα, πολλοί Μεσοβουνιώτες είχαν πάρει μέρος στους αγώνες εναντίον των Τούρκων όταν ήταν στον Πόντο. Από το 1930 είχαν ενταχθεί αρκετοί στους κόλπους του ΚΚΕ και το 1936 εξορίστηκαν πέντε κάτοικοι λόγω αυτής της δράσης τους. Μάλιστα το 1939-1940 φυλακίστηκαν 80 άτομα στο «Πέτρινο» σχολείο της Εορδαίας.

Κατά την οπισθοχώρηση του ελληνικού στρατού από το αλβανικό μέτωπο έμειναν στο χωριό κρυμμένα 80 τουφέκια με πολλές σφαίρες και άλλο πολεμικό υλικό. Οι κατοχικές δυνάμεις το γνώριζαν και έκανε συστάσεις να παραδοθεί ο οπλισμός πράγμα που αρνήθηκαν οι κάτοικοι. Παράλληλα ζήτησαν το 10% της αγροτικής παραγωγής τους.

Αληθεύει ότι μεταξύ των κατοίκων ήταν και ένας ανάπηρος τον οποίον εκτέλεσαν οι Ναζί;

Στο πρώτο ολοκαύτωμα του χωριού μας συνελήφθησαν όλοι οι άνδρες πάνω από 16 χρονών. Ανάμεσα τους ήταν και ο Αγάπιος, ο οποίος ήταν ανάπηρος, περίπου 50 ετών και δεν είχε οικογένεια. Έμενε μόνος του. Έξω από το σπίτι του υπήρχε ένας κύλινδρος. Λίγο πριν χαλάσει ο καιρός οι γείτονες του, δανείζονταν αυτόν τον κύλινδρο και πατούσαν τους τοίχους των σπιτιών για να μην πέσουν από τις νεροποντές. Όταν στις 23 Οκτωβρίου του 1941 ήρθαν οι Γερμανοί τα ξημερώματα πήγαν και στο σπίτι του. Ο Αγάπιος που ήταν ανάπηρος στα πόδια, κοιμόταν. Του φώναξαν να σηκωθεί αλλά δεν μπορούσε. Νόμιζαν ότι έλεγε ψέματα για να σωθεί. Τον σκουντούσαν, τον έσπρωχναν αλλά αυτός δεν μπορούσε να σηκωθεί. Έτσι τον οδήγησαν «σηκωτό» στο χώρο της εκτέλεσης. Τον έβαλαν στη γραμμή για να τον εκτελέσουν αλλά αυτός σωριάστηκε στο έδαφος.

Ο επικεφαλής των Γερμανών ρώτησε τον Έλληνα διερμηνέα τι συμβαίνει και αυτός του εξήγησε ότι ήταν ανάπηρος. Τότε έδωσε εντολή να τον βγάλουν από την εκτέλεση και δύο Γερμανοί στρατιώτες τον απομάκρυναν. Ο Αγάπιος, όμως, σύρθηκε και μπήκε μπουσουλώντας στη γραμμή με τους μελλοθάνατους. Μόλις τον είδε ο Γερμανός αξιωματικός που θα έδινε την εντολή για το «πυρ», είπε στους στρατιώτες να τον απομακρύνουν περισσότερο. Ο Αγάπιος αμέσως άρχισε να σέρνεται και πάλι προς το σημείο που ήταν οι συγχωριανοί του για εκτέλεση. Ο Γερμανός αξιωματικός ρώτησε τον διερμηνέα γιατί το κάνει αυτό και ο Αγάπιος απάντησε: «Εάν σκοτώσετε όλους τους φίλους και τους συγγενείς μου, τι να την κάνω τη ζωή». Τότε, ο Γερμανός αξιωματικός τον άφησε στη γραμμή με τους υπόλοιπους συγχωριανούς του και τους γάζωσαν όλους με τα πολυβόλα.

Δυστυχώς η ιστορία του Μεσόβουνου αλλά και των υπόλοιπων μαρτυρικών χωριών δεν είναι γνωστές στους περισσότερους Έλληνες. Μήπως αυτές οι ιστορίες θα έπρεπε να καταγραφούν στα σχολικά βιβλία και να τις διδάσκονται τα ελληνόπουλα;

Η ιστορία του χωριού μας δυστυχώς δεν είναι γνωστή παρά το γεγονός ότι είναι το πρώτο πανελλαδικά ανάλογα με τον πληθυσμό που υπέστη τέτοια καταστροφή και είχε τόσα θύματα. Η ιστορία μας, όπως και η ιστορία κάθε μαρτυρικού χωριού ή πόλης, θα πρέπει να καταγραφεί και να διδαχθεί στα σχολεία μέσα από τα σχολικά βιβλία. Να γίνουν μελέτες, σεμινάρια, διάφορες εκδηλώσεις και να γνωστοποιηθεί η θυσία κάθε ιστορικού και μαρτυρικού τόπου.

Φέτος που ο νομός Κοζάνης μπήκε σε lockdown εξαιτίας της πανδημίας, πως τελέστηκε το μνημόσυνο;

Δυστυχώς φέτος εξαιτίας της πανδημίας πραγματοποιήθηκε μια λιτή εκδήλωση παρουσία μόνο του δημάρχου Εορδαίας Παναγιώτη Πλακέτα, του ιερέα της ενορίας μας π. Ιωάννη και ακόμα τριών ατόμων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Δυστυχώς δεν μπορέσαμε να κάνουμε μνημόσυνο με πολύ κόσμο και παρουσία εκπροσώπων όλων των αρχών όπως κάνουμε κάθε χρόνο.

Κάθε χρόνο παραβρίσκεται και εκπρόσωπος του γερμανικού προξενείου. Φέτος ήρθε;

Ναι, κάθε χρόνο ο Γερμανός πρόξενος αλλά και ο ρώσος πρέσβης έρχονταν στις εκδηλώσεις που πραγματοποιούμε εδώ στο Μεσόβουνο. Φέτος όμως λόγω της κατάστασης δεν εστάλη πρόσκληση ούτε στο Γερμανό πρόξενο, ούτε και στη ρωσική πρεσβεία.

Παρόλα αυτά οι Γερμανοί μέχρι σήμερα δεν καταβάλουν αποζημιώσεις. Τι θα έπρεπε να γίνει για να αποζημιωθούν τελικά οι συγγενείς των θυμάτων;

Ναι, δυστυχώς αυτό συμβαίνει. Οι γερμανικές κυβερνήσεις αρνούνται να καταβάλουν τις αποζημιώσεις. Στην απογραφή του 1940, το χωριό μας αριθμούσε 1.171 κατοίκους. Κατά την απογραφή του 1950 το χωριό ήταν μόνο 550 κάτοικοι. Καταλαβαίνετε πως θα ήταν το Μεσόβουνο σήμερα χωρίς τα δύο ολοκαυτώματα; Καταλαβαίνετε πως θα ήταν η Ελλάδα σήμερα χωρίς τις γερμανικές θηριωδίες;

Πιστεύω πως ως κοινωνία πρέπει να πιέσουμε και να μην παραιτηθούμε από τις αξιώσεις μας. Είναι ηθική υποχρέωση της ελληνικής κυβέρνησης να διεκδικήσει το κατοχικό δάνειο και τις γερμανικές αποζημιώσεις. Το οφείλουμε στους νεκρούς μας, για τη δικαίωση της μνήμης τους...

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στη 1 Νοεμβρίου 2020