Η χρονιά του Καζαντζάκη

Καταιγισμός εκδηλώσεων με αφορμή την ανακήρυξη της φετινής χρονιάς σε έτος Νίκου Καζαντζάκη. Θεατρικές παραστάσεις, αναλόγια, επετειακά αφιερώματα, αναγνώσεις μεταφράσεων, συναυλίες και βέβαια, το γύρισμα μιας ταινίας, που αναφέρεται αποκλειστικά στον μεγάλο κρητικό συγγραφέα, βλέπουν κάθε τόσο το φως της δημοσιότητας. Μόλις, προ ημερών, ο Γιάννης Σμαραγδής μιλούσε στα δελτία ειδήσεων για τον κινηματογραφικό Καζαντζάκη. Μετά τον Ελ Γκρέκο και τον άνθρωπο με το χαβιάρι, η νέα ταινία που θα ολοκληρωθεί το φθινόπωρο, αφορά τον συγγραφέα που έγινε μύθος όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε πολλές άλλες χώρες, αφού τα βιβλία του έχουν σπάσει ρεκόρ και σε πωλήσεις και σε μεταφράσεις σε διάφορες γλώσσες του κόσμου. Έλεγε ο σκηνοθέτης Σμαραγδής την ανατριχίλα που νιώθει, μόλις καταπιάνεται με τις λεπτομέρειες των γυρισμάτων της ταινίας, καθώς το σπίτι του ήταν 200 μέτρα από τον τόπο διαμονής του συγγραφέα, στο Ηράκλειο της Κρήτης. Το ίδιο ρίγος με έπιανε και μένα όταν έμπαινα στο γραφικό μουσείο του συγγραφέα, στο σπίτι όπου γεννήθηκε έξω από τις Αρχάνες, και όπου όλα τα προσωπικά του αντικείμενα και οι πένες με τα μελανοδοχεία της εποχής είναι εκτεθειμένα, δίπλα στα ερωτικά ή συμβουλευτικά γράμματα που έστελνε στη γυναίκα ή στους συνοδοιπόρους ή στους ομοϊδεάτες φίλους του. Όπως γράφει η Έλλη Αλεξίου, η αδελφή της Γαλάτειας, που ήταν η πρώτη γυναίκα του Καζαντζάκη, "από εκείνον πήρα το πρώτο μάθημα φιλοσοφίας με θέμα τον Μπερξόν. Με σκηνοθεσία τον κάμπο του Λασηθίου. Ένα οροπέδιο, εκτεταμένο, τριγυρισμένο από βουνό, που στα ριζά τους βρίσκονται φωλιασμένα χωριουδάκια. Ο κάμπος, αυτή η κυκλική ισόπεδη επιφάνεια, μοιάζει με φανταστικό τοπίο... Διασχίζοντας οι δύο μας το οροπέδιο, κάτω από τους παλαβούς ανεμόμυλους, διασκελώντας σαν στρουθοκάμηλοι τα χαντάκια, μιλούσαμε τι είναι φιλοσοφία. Εκείνος μιλούσε, εγώ άκουγα. Και πόσα άλλα μου δίδαξε ο πάνσοφος αυτός, με τον κατανοητό τρόπο του ανθρώπου που κατέχει κατά βάθος και πλάτος το θέμα του. Και όλα μου εντυπώθηκαν με ανεξίτηλο μελάνι στη μνήμη. Ήταν τότε που είπα ας μιλήσω και για τη σοφία του, και για τον επαγωγό τρόπο που εξηγούσε και ανέλυε τα πιο δύσκολα θέματα...". Και αλλού γράφει: "Έζησα δίπλα στον Καζαντζάκη από παιδί.. Ένιωσα επιταχτική την υποχρέωση να μην πάρω μαζί μου φεύγοντας το πολύτιμο φορτίο που κρατούσα μέσα μου... Γιατί, γύρω από τις μεγάλες προσωπικότητες δημιουργούνται φανατισμοί αγάπης και μίσους. Που μόνο με άγρυπνη και αδιάκοπη προσπάθεια αντικειμενικής αντιμετώπισης των εξιστορουμένων θα μπορούσε κάπως να τους απαλύνει...". Ο Καζαντζάκης διάβαζε συχνά αποσπάσματα από την Αγία Γραφή και τα Ευαγγέλια. Άκουε με κατάνυξη τους ψαλμούς, με αληθινή κατανόηση, όχι σαν στενοκέφαλος καλόγερος, μα σαν φιλοσοφημένος νους που βλέπει μέσα στην ποίηση της χριστιανικής θρησκείας την πορεία της ανθρώπινης συνείδησης, να δώσει λύση στα βασανιστικά προβλήματα που την ταλανίζουν. Πολύ είχε κάμει εντύπωση, τότε που εγέρθηκε ο τελευταίος θόρυβος γύρω από τα λεγόμενα αντιθρησκευτικά βιβλία του: τον "Καπετάν Μιχάλη", το "Ο Χριστός ξανασταυρώνεται" και το "Ο τελευταίος πειρασμός". Όμως, ο θόρυβος αυτός τελικά βοήθησε για να γίνει αμέσως πιο γνωστός και ο ίδιος και το έργο του, σε παγκόσμια κλίμακα. Πολύ γρήγορα η εξέγερση κατά του "Τελευταίου πειρασμού" απλώθηκε και αγκάλιασε και τα άλλα δύο βιβλία του. Σύμφωνα με το νέο πρόγραμμα του Γαλλικού Ινστιτούτου, το Φεβρουάριο θα προβληθεί η ταινία του Ζιλ Ντασέν "Αυτός που πρέπει να πεθάνει", που αποτελεί μεταφορά στη μεγάλη οθόνη του μυθιστορήματος "Ο Χριστός ξανασταυρώνεται". Επίσης, με αφορμή και τη συμπλήρωση 60 χρόνων από τον θάνατο του Καζαντζάκη, θα διαβασθούν αποσπάσματα από τη μετάφραση της Οδύσσειας του κρητικού συγγραφέα με μουσική συνοδεία. Στο έργο αυτό κυρίως, πληθώρα γυναικών και ανδρών ζούσαν παθιασμένους έρωτες. Πώς ήταν δυνατόν ο ίδιος να μην είχε γνωρίσει τον έρωτα; Η απάντηση στο έργο του "Ασκητική", που ανεβάζει προσεχώς το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος.  

---

Δημοσιεύτηκε στη "Μακεδονία της Κυριακής" στις 29 Ιανουαρίου 2017