«Που λες, κουβεντιάζαμε με τον Χ γενικά για θέματα του κλάδου, και η συζήτηση έφτασε στο έργο Ψ. Το ξέρεις το έργο, δεν είναι δα τίποτα σπουδαίο σε σχέση με όσα γίνονται στη χώρα, μα σίγουρα καλό για μας εδώ. Του ζήτησα λοιπόν ν’ ασκήσει την επιρροή του ώστε να ‘ρθει η δουλειά σε τοπική επιχείρηση. Όχι βέβαια σε κάνα λαμόγιο, σε σοβαρή τοπική επιχείρηση, δόξα τω Θεώ έχουμε ακόμη μερικές». «Και;» «Τι να σου πω ρε συ, ο Χ έγινε παντζάρι, μόνο καπνούς δεν έβγαλε, αν τον έπιανες απ’ τη μύτη θα ‘σκαγε. Μου ’πε αυστηρά ότι μόνο οι μεγάλοι είναι σοβαροί, ότι είχαν μεγάλη χασούρα με τα μνημόνια, κι ότι αυτοί θα πρέπει να παίρνουν τα πάντα αν θέλουμε να συνεχίσει η ανάπτυξη».

Δυστυχώς ο παραπάνω διάλογος δεν είναι φανταστικός, ο Χ και το Ψ και υπάρχουν, και γνωστά είναι. Συνέβη πριν δύο εβδομάδες με αξιοσέβαστο επιχειρηματία πανελλήνιας εμβέλειας, εγκατεστημένο εκτός Αττικής, και είναι απλώς ενδεικτικός ενός γενικότερου φαινομένου που πλέον δεν περνά απαρατήρητο. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να περνά απαρατήρητο επειδή αποτελεί καθημερινό αντικείμενο συζήτησης μεταξύ αναρίθμητων επαγγελματιών όλης της περιφέρειας, ειδικά κατά τις συχνές πτήσεις τους από και προς το «Ελευθέριος Βενιζέλος». Όποιος θέλει να δει προκοπή θα πρέπει υποχρεωτικά να χτυπήσει πόρτες κάτω. Εξυπακούεται ότι το φαινόμενο δεν είναι καινούριο. Ανέκαθεν ήταν υποχρεωτικά τα πηγαινέλα στο «κέντρο», ειδικά για όσους αντιμετώπιζαν προβλήματα από ανώτερες διευθύνσεις υπουργείων, οργανισμών και τραπεζών. Ωστόσο τώρα πια ακολουθούν το ίδιο δρομολόγιο και όσοι επιδιώκουν υπεργολαβίες στα διάφορα μεγάλα πρότζεκτ. Καθώς σχεδόν κάθε τι το… κρεατωμένο ανατίθεται σε ομίλους με έδρα τη λεγόμενη Αττικοβοιωτία, για πολλούς είναι υπερπολύτιμη κάθε ευκαιρία να συμμετέχουν-τουλάχιστον διαγωνίως- σε μεγάλες επενδύσεις, δημόσιες και ιδιωτικές.

Ένα στενά τεχνοκρατικό μυαλό θα ήταν απόλυτα ικανοποιημένο από τούτη την εξέλιξη. Σύμφωνα με κλασικές οικονομικές θεωρίες, η συγκέντρωση κεφαλαίων (ανθρώπινων και χρηματικών) εξασφαλίζει τη βέλτιστη αποδοτικότητά τους, άρα αυτό θα είναι και το αποτέλεσμα της προσέλκυσης τους κυρίως από λίγους δυνατούς της εγχώριας πιάτσας. Το πρόβλημα με τις θεωρίες αυτές είναι πως προεξοφλούν κάποια μετρήσιμη ορθολογική συμπεριφορά εκ μέρους όλων των συντελεστών της πραγματικής οικονομίας, μεγαλοκεφαλαιούχων, μικροκεφαλαιούχων και εργαζομένων, μα η πραγματικότητα τους έχει διαψεύσει πολλάκις. Η απόλυτη καθετοποίηση δραστηριοτήτων στα κράτη-μέλη της πρώην Κομεκόν αρχικά επέτυχε ταχεία εκβιομηχάνιση αλλά δεν άργησε να έρθει η στιγμή που το σύστημα καταστράφηκε από τη θεαματική έλλειψη δυναμισμού και καινοτομίας που το διέκρινε. Οι Κινέζοι διαπίστωσαν έγκαιρα το ατελέσφορο του κεντρικού σχεδιασμού και των πενταετών πλάνων, αναπροσάρμοσαν το παλιό κρατικίστικο μοντέλο και η συνέχεια είναι γνωστή (αν και η κατάληξη άγνωστη).

Η αντίστοιχη υπερσυγκέντρωση πλούτου ένεκα της πρώιμης βιομηχανικής εποχής και της αποικιοκρατίας γέννησε τους μεγιστάνες της Μπελ Επόκ, όμως αργότερα οδήγησε σε τρομερές διεθνείς και εσωτερικές συγκρούσεις με πολιτικό υπόβαθρο, των οποίων τις συνέπειες συχνά αντιμετωπίζουμε ακόμη. Κι όσο για τα δικά μας βιώματα, η -φορολογικά διευκολυνθείσα- σταδιακή μεταβίβαση της γης από τους μικροκτηματίες στους Δυνατούς και η κατοπινή -άνωθεν αποφασισμένη- παραχώρηση της εμπορικής ναυτιλίας από τους Έλληνες στους Βενετούς πραγματοποιήθηκαν βάσει… τεχνοκρατικού σκεπτικού, ωστόσο υπονόμευσαν ανεπανόρθωτα την ανθεκτικότητά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Συμπερασματικά, κατά το παρελθόν η συσσώρευση κεφαλαίων από ελάχιστους σταδιακά οδήγησε σε μη παραγωγική χρήση τους, σε πληθωρισμό αγαθών και αξιών, σε ερευνητική στασιμότητα, σε εξαφάνιση της μεσαίας τάξης, σε διεύρυνση ανισοτήτων, και τελικά σε κοινωνική διάλυση. Αιτία όλων αυτών των δεινών είναι η ανθρώπινη ψυχή. Έρχεται κάποια στιγμή που οι πλούσιοι απλά δεν θέλουν να κάνουν κάτι δημιουργικό με τον πακτωλό κερδών τους. Αντίθετα, το μόνο που επιθυμούν είναι να καλοπερνούν, κι έτσι αντί να τα τοποθετούν σοφά τα σκορπάνε σε χλιδάτη ζωή. Επιλέγοντας την επικούρεια ευδαιμονία ανεβάζουν τις τιμές των ειδών πολυτελείας, των παρόχων υγείας και ευζωίας, της εστίασης και προφανώς των ακινήτων. Ε ναι, όταν η τιμή μ² στην Παλιά Παραλία πλέον φτάνει ακόμη και στις 10.000, νομοτελειακά η μπάλα θα πάρει και τις τιμές στην Προξένου Κορομηλά, στη Μητροπόλεως κοκ.

Άθελά τους οι πλούσιοι ανεβάζουν το κόστος ζωής των μεσαίων. Από αυτούς, όσοι δεν μπορούν να αυξήσουν τα εισοδήματά τους φτωχοποιούνται, κι όσοι μπορούν κατά βάση το πράττουν εις βάρος των χαμηλών στρωμάτων. Αυτός ο αυξητικός κύκλος οδηγεί σε άνοδο του εργατικού κόστους, αύξηση που επίσης κάπου θα πρέπει να καταλήξει. Επί του προκειμένου, έχοντας ισχυρότερα brand, μεγαλύτερη διασπορά δραστηριοτήτων, άνετη χρηματοδότηση με χαμηλά επιτόκια, αναλογικά μικρότερα κόστη συμμόρφωσης στο κανονιστικό πλαίσιο και ανώτερη πρόσβαση σε υψηλή καινοτομία, οι μεγάλοι της αγοράς διαθέτουν θεαματικό πλεονέκτημα: με σχετική άνεση μπορούν ή να αναπροσαρμόσουν ανοδικά τις τιμές τους, ή να απορροφήσουν τη χασούρα.

Τη νύφη την πληρώνουν οι ΜΜΕ, ειδικά όσες είναι τυπικές στις υποχρεώσεις τους έναντι του Δημοσίου • καθίστανται λιγότερο ανταγωνιστικές και αιμορραγούν κεφαλαιακά, κοινώς αποδυναμώνονται. Υπό τις κρατούσες συνθήκες ανταγωνισμού, φορολόγησης, κόστους χρήματος και διεύρυνσης ανισοτήτων, στον δυτικό κόσμο ελάχιστοι νυν μικρομεσαίοι έμποροι, κατασκευαστές και βιοτέχνες θα διατηρήσουν επιχειρήσεις αρκούντως υγιείς και ελπιδοφόρες ώστε να τις παραδώσουν στα παιδιά τους.

Καιρός να γυρίσουμε στην αρχική συζήτηση του κειμένου, και στις νέες επαγγελματικές τάσεις. Όπως ισχύει και αλλού, η υπερσυσσώρευση κεφαλαίων δεν αφορά μόνο νομικά και φυσικά πρόσωπα, αφορά και γεωγραφικές περιοχές. Στις αχανείς ΗΠΑ το χρήμα βρίσκεται στη Βόρεια Καλιφόρνια, στο Τέξας και στη Βορειοανατολική ακτή τους. Στην Ευρώπη το συναντούμε κατά μήκος της λεγόμενης Γαλάζιας Μπανάνας, από το Λονδίνο ως τη Βόρεια Ιταλία. Στην Κίνα εντοπίζεται σχεδόν αποκλειστικά στα ανατολικά παράλια της χώρας. Και στην Ελλάδα μαζεύεται και ξαναμοιράζεται σε μια ζώνη εύρους 90 χιλιομέτρων περί την Ομόνοια, από την κεντρική κυβέρνηση και από τους μεγάλους ιδιώτες, κι όποιος θέλει να γλύψει έστω ένα κοκαλάκι θα πρέπει να περνά τακτικά από κει. Εφόσον οι δουλειές πάνε καλά, οι μεταβάσεις γίνονται συχνότερες και μακρύτερες. Εφόσον ο χρόνος που δαπανάται “κάτω” καταλήγει να είναι περισσότερος από όσο στην επιχειρηματική έδρα, καθίσταται αναγκαία η εύρεση μόνιμης επαγγελματικής και προσωπικής στέγης. Εφόσον οι δουλειές πάνε ακόμη πιο καλά, η προσωπική στέγη μετεξελίσσεται σε οικογενειακή. Εφόσον οικογένεια και δουλειά βρίσκονται πια κυρίως «κάτω», η ευρύτερη Αθήνα έχει αποσπάσει ακόμη έναν κεφαλαιούχο από την περιφέρεια, φτωχαίνοντας την έτι περαιτέρω • φτωχαίνοντας την από μεσαίες μονάδες με προοπτικές να γίνουν μεγάλες • φτωχαίνοντας την από κατανάλωση, από μικρές μα πολύτιμες επενδύσεις, από ποιοτικό ανθρώπινο δυναμικό • φτωχαίνοντας την από τα ίδια της τα όνειρα για καλύτερο μέλλον. Η ελληνική περιφέρεια («επαρχία» αθηναϊστί) σιγά σιγά σβήνει, κάτω από την αδηφαγία του «κέντρου».

Αδηφαγία που ενίοτε καταλήγει τόσο εγωιστική ώστε να φτάνει ως και στους αθλητικούς τίτλους.

Εκτός του Ολυμπιακού και του ΠΑΟ στον ευρωπαϊκό αθλητισμό, σήμερα η Αττική έχει επίσης την… τιμή να είναι εθνική πρωταθλήτρια ανισοτήτων. Τα διαθέσιμα στοιχεία από Eurostat, ΕΛΣΤΑΤ και ΙΟΒΕ είναι ιδιαιτέρως κατατοπιστικά. Με εξαίρεση το ακμαίο Νότιο Αιγαίο, μόνο η… Περιφέρεια Πρωτευούσης καταγράφει αξιόλογους αναπτυξιακους δείκτες (κοινώς, η Κρίση δεν έχει τελειώσει παντού). Η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας συνεχίζει να συρρικνώνεται οικονομικά και πληθυσμιακά (με αρνητικές προοπτικές) λόγω της ταχείας απολιγνιτοποίησης. Οι 12 από τις 13 περιφέρειες βρίσκονται σε χαμηλότερα επίπεδα ανταγωνιστικότητας (κάτω από τον ευρωπαϊκό μ.ο.) με γνώμονα τον Regional Competitiveness Index (ΔΠΑ) για το 2022, με μοναδική εξαίρεση την Αττική. Επίσης, μόνο στην Περιφέρεια Αττικής ο ΔΠΑ ανέβηκε το 2022, αφού το ποσοστό εργατικού δυναμικού απασχολούμενο στην επιστήμη και την τεχνολογία είναι υψηλότερο από τα αντίστοιχο της υπόλοιπης χώρας. Ως προς τη μεταποίηση, η μεγαλύτερη μεταβολή της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (ΑΠΑ) το 2021 σε σχέση με το προπανδημικό επίπεδο καταγράφεται στη Στερεά Ελλάδα (12,7%, προφανώς λόγω Οινοφύτων, η δε εικόνα για την Πελοπόννησο εξαρτάται από τις επιδόσεις της Κορίνθου).

Επιπρόσθετα, η Αττική εμφανίζει υπέροχη και σε σχέση με το χρηματοπιστωτικό σύστημα: το 2022 καταγράφονταν εκεί οι μεγαλύτερες τραπεζικές καταθέσεις αλλά και χορηγήσεις επιχειρηματικών δανείων ως προς το ΑΕΠ. Σχετικά με την αγορά εργασίας, η ίδια Περιφέρεια παρουσιάζει πανελλαδικά το υψηλότερο ποσοστό απασχόλησης, την υψηλότερη αύξησή του μεταξύ 2001-2022, και το υψηλότερο ποσοστό μισθωτής απασχόλησης στην αντίστοιχη περίοδο.

Τέλος, καταγράφει τα υψηλότερα ποσοστά απασχολουμένων μεταξύ 2008-2022 στους πλέον αναπτυξιακά υποσχόμενους κλάδους, στην πληροφορική, στις επιστήμες, στη βιομηχανία και στις κατασκευές. Με απλά λόγια, ενώ κρατά γερά τα σκήπτρα στον κατασκευαστικό κλάδο, τα άνετα πρωτεία της δεν της αρκούν, αν τουλάχιστον κρίνουμε από το λεγόμενα του Χ για το έργο Ψ.

Και η κυβέρνηση τι κάνει μπροστά στις εντεινόμενες ανισότητες; Αξιοποιώντας θεσμικές προβλέψεις, κορονοϊό αυξημένους πόρους του ΕΣΠΑ 2021-2027 στο «κέντρο», επικαλούμενη τον κορωνοϊό και την κλιματική αλλαγή. Άσχετα αν η Αττική είναι η μοναδική ελληνική Περιφέρεια με κατά κεφαλήν ΑΕΠ μεταξύ 75-100% του ενωσιακού μ.ό.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 02.06.2024