«Νέα καταγγελία σεξουαλικής κακοποίησης στο χώρο του θεάματος», «Φοιτήτριες καταγγέλλουν καθηγητές για σεξουαλική παρενόχληση», «Νέα υπόθεση βιασμού», «Πες τη με το όνομά της: Γυναικοκτονία», «Ακόμα μία δολοφονημένη», «Ακόμα μία καταγγελία για μη συναινετική διανομή οπτικοακουστικού υλικού στο διαδίκτυο». Εδώ και ένα χρόνο αμέτρητα περιστατικά έμφυλης βίας βλέπουν το φως της δημοσιότητας με τη «γκάμα» να περιλαμβάνει όλες τις μορφές παρενόχλησης ή κακοποίησης με πιο ακραία τη γυναικοκτονία. Παθογένειες που απασχολούν το δημόσιο διάλογο βρίσκονται στην κορυφή της επικαιρότητας, ίσως περισσότερο από ποτέ στην ελληνική κοινωνία.

Το κίνημα του «MeToo» έδωσε τη δύναμη στα στόματα να ανοίξουν και να αποκαλύψουν τα τέρατα πίσω από τις κλειστές πόρτες. Δεν ήταν μόνο οι επώνυμοι που αποκαθηλώθηκαν. Ήταν ο διπλανός, ο γείτονας, ο «υπεράνω πάσης υποψίας», το «καλό παιδί που δεν έδινε δικαίωμα» μέχρι που έδωσε. Η χιονοστιβάδα των καταγγελιών πάσης φύσεως φέρνουν προ των ευθυνών τους εκείνους που πίστευαν πως θα μπορούσαν για ακόμα μία φορά να γλιτώσουν.

Στο πλευρό των θυμάτων συσπειρώνονται φορείς και συλλογικότητες που βάζουν το δικό τους λιθαράκι για να ξεριζώσουν από την κοινωνία τις πατριαρχικές ιδέες που καταπιέζουν και δολοφονούν.

«Προσοχή - Μπορεί να είσαι η επόμενη»

Ακόμα μεγαλύτερη διάσταση στο κάθε περιστατικό δίνουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι καταγγελίες και οι εξελίξεις ταξιδεύουν σε εκατοντάδες χιλιάδες οθόνες πέρα από τα παραδοσιακά ΜΜΕ και τα social media αποκτούν έναν νέο χαρακτήρα.

Προφίλ που λειτουργούν στο πλαίσιο μίας διαδικτυακής κοινότητας γνωστοποιούν νέα περιστατικά έμφυλης βίας αναδεικνύοντας τη σοβαρότητα και τη συχνότητα του προβλήματος που μας αφορά όλους.

Η Νατάσα Καραγιάννη, μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης και συνιδρύτρια της DATAWO, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού με στόχο την προστασία της ισότητας των φύλων στην ψηφιακή εποχή, αναφέρει στη «ΜτΚ» πως «τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν μία μικρογραφία της κοινωνίας για τον καθένα καθώς αλληλεπιδρά με άτομα που μοιράζεται κοινά ενδιαφέροντα. Έτσι όταν κάποιος καταγγέλλει κάτι στην δική του μικρογραφία της κοινωνίας αισθάνεται ότι υπάρχει μία υποστήριξη και κατανόηση που στην κοινωνία δεν φαίνεται τόσο».

Η στροφή του κόσμου στα social media για την καταγγελία περιστατικών έμφυλης βίας είναι εμφανής και δικαιολογημένη αν αναλογιστούμε τη δυσπιστία, το victim blaming και φυσικά την «κλειδαρότρυπα» που καλούνται να αντιμετωπίσουν τα θύματα παρόλο που βρίσκουν το θάρρος να σπάσουν τη σιωπή τους.

«Υπάρχει μία προτίμηση να καταγγελθεί κάτι μέσα από τα social media γιατί μέχρι πριν λίγο καιρό οι επιζώντες τέτοιων περιστατικών ένιωθαν ντροπή φοβούμενοι και φοβούμενες το τι θα ακολουθήσει από την κοινωνία (victim blaming), το πόσο άβολα θα νιώσουν σε μία δημόσια συζήτηση αν π.χ. ο δημοσιογράφος κάνει ερωτήσεις που ξεπερνούν τα όρια και δεν ωφελούν την έρευνα της υπόθεσης ή ότι θα θαφτεί το περιστατικό. Αυτά τα αισθήματα δεν υπάρχουν τόσο έντονα μέσα στα social media», εξηγεί η κ. Καραγιάννη.

Επιπλέον, η απήχηση που έχουν οι διαδικτυακές κοινότητες είναι ένας λόγος στροφής προς τα social media αφού η κατάθεση ενός προσωπικού βιώματος και η αναδημοσίευσή του από πολλούς χρήστες μπορεί να λειτουργήσει προληπτικά.

Η οθόνη ως καθρέπτης της κοινωνίας

Περιστατικά με αγνώστους που ακολουθούν γυναίκες στο δρόμο συστηματικά έχοντας συγκεκριμένα «στέκια» σε συμβολές οδών που εντοπίζουν τα θύματά τους, που τις φωτογραφίζουν ή τις βιντεοσκοπούν εν αγνοία τους, που τις αγγίζουν χωρίς τη θέλησή τους στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, ακόμα και περιστατικά με επιδειξίες που κυνηγούν κοπέλες μέχρι την είσοδο του σπιτιού τους κάνουν καθημερινά τον γύρο του διαδικτύου. Η πρόσφατη υπόθεση γνωστού παρουσιαστή και ραδιοφωνικού παραγωγού που διένεμε υλικό από προσωπικές στιγμές με πρώην συντρόφους του στο διαδίκτυο χωρίς τη συγκατάθεσή τους αλλά και η υπόθεση βιασμού της 24χρονης που έχει καθηλώσει το πανελλήνιο τις τελευταίες μέρες πήραν έκταση μέσα από τον ακτιβισμό και το διαδίκτυο.

Τα social media αναδεικνύουν καθημερινά νέες μορφές έμφυλης βίας στον πραγματικό και τον ψηφιακό κόσμο με τις περισσότερες φορές να συνδέονται μεταξύ τους. Η κ. Καραγιάννη εξηγεί πως «σε πρόσφατη δράση της DΑΤΑWO, στην οποία συμμετείχε η Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, το Συμβουλευτικό Κέντρο Βέροιας και Θεσσαλονίκης, το Εθνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου και φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών, κατηγοροποιήθηκαν οι μορφές έμφυλης βίας στην ψηφιακή εποχή ως εξής:

- Διαδικτυακός εκφοβισμός (cyber bullying).

- Διαδικτυακή σεξουαλική παρενόχληση μορφή της οποίας είναι η μη συναινετική ανταλλαγή ερωτικών μηνυμάτων (από λέξεις, φράσεις μέχρι φωτογραφίες γεννητικών οργάνων) ή προσκλήσεων.

- Η εκδικητική πορνογραφία που διαφοροποιείται από την κακοποίηση μέσω εικόνας και τη σεξουαλική εκβίαση.

- Τα λεγόμενα «creepshots» ή «upskertings». Πρόκειται για μία μορφή ηδονοβλεψίας και αφορά περιστατικά όπου κάποιος φωτογραφίζει ή βιντεοσκοπεί ένα άλλο άτομο σε δημόσιο χώρο και ο φακός στρέφεται σε ερωτογενείς ζώνες.

- Η σωματεμπορία μέσω διαδικτύου η οποία ειδικά την περίοδο του κορονοϊού παρουσιάζει αυξημένα ποσοστά. Με πρόσχημα την ανεργία και με δόλωμα την εύρεση εργασίας επιτήδειοι προσεγγίζουν άτομα μέσω διαδικτύου, ακόμα και ανήλικους, και χτίζοντας ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης τα παρασέρνουν σε κυκλώματα σωματεμπορίας με τα θύματα να καταλήγουν σε ένα δωμάτιο χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα και αναγκασμένα να τελέσουν ανεπιθύμητες σεξουαλικές πράξεις.

- H διαδικτυακή παρενοχλητική παρακολούθηση (cyber stalking) και λαμβάνει μορφές όπως συνεχόμενη αποστολή αιτημάτων φιλίας, συνεχόμενη αποστολή αιτημάτων μηνυμάτων, δημιουργία ψεύτικων προφίλ ή και η παράνομη πρόσβαση στο προφίλ άλλου χρήστη».

«Παρόλο που αρκετοί πιστεύουν ότι η έμφυλη βία μέσω διαδικτύου δεν μπορεί να είναι σωματική ας μην αγνοούν ότι μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στο θάνατο αν το θύμα της βίας δώσει τέλος στη ζωή του εξαιτίας της βίας που δέχεται στο διαδίκτυο», καταλήγει η κ. Καραγιάννη.

Κοινωνία καλεί πολιτεία - Πολιτεία ακούει;

Με αφορμή τις τελευταίες τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται η αυστηροποίηση των διατάξεων σε εγκλήματα ιδιαίτερης ποινικής απαξίας όπως είναι ο βιασμός όπου πλέον ορίζεται πως στην περίπτωση του ομαδικού βιασμού η ποινή που επιβάλλεται είναι αυτή της ισόβιας κάθειρξης, αναπτύχθηκε ο έντονος διάλογος για την νομική αναγνώριση της γυναικοκτονίας η οποία δεν συμπεριλήφθηκε στις αλλαγές που έγιναν το φθινόπωρο. Το θέμα συνεχίζει να διχάζει τον νομικό κόσμο με αρκετούς να απαιτούν την αναγνώριση του όρου και άλλους να θεωρούν πως η γυναικοκτονία καλύπτεται από την ανθρωποκτονία και τις σχετικές διατάξεις.

Αναφορικά με την έξαρση της ενδοοικογενειακής βίας, η σύσταση των Γραφείων Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας είναι ένα πρώτο βήμα αντιμετώπισης του φαινομένου. Ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Τάκης Θεοδωρικάκος, σε συνέντευξη που έδωσε κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στη Θεσσαλονίκη προανήγγειλε την αύξηση αυτών των υπηρεσιών, ενώ έκανε ειδική αναφορά στο αντίστοιχο Γραφείο στη Θεσσαλονίκη στο Α.Τ. Λευκού Πύργου, το οποίο τους 4 μήνες που λειτουργεί έχει αντιμετωπίσει ήδη 180 υποθέσεις.