Πόσες και πόσες φορές έχετε ανησυχήσει με το παιδί σας που το σκέφτεται και μια και δυο φορές πριν στρίψει προς τα δεξιά όπως του έχετε πει και πόσες φορές δεν γελάσατε με το φίλο που πρέπει πρώτα να κάνει μία... μικροκίνηση με το χέρι που γράφει για να βρει πού είναι το αριστερά και πού το δεξιά...

Οι άνθρωποι που κάνουν το φαινομενικά «παιδικό» λάθος να μην ξεχωρίζουν το αριστερά με το δεξιά δεν είναι ούτε μειωμένης αντίληψης, ούτε τόσο λίγοι. Σύμφωνα με το BBC, αντιπροσωπεύουν πάνω από το 16% του παγκόσμιου πληθυσμού και επιτέλους οι επιστήμονες βρίσκονται κοντά στο να αποκαλύψουν τα αίτια του μπερδέματος.

Το βρετανικό δίκτυο ξεκινά το άρθρο του με μία αληθινή ιστορία που προκαλεί τρόμο. Σύμφωνα με αυτή ο Βρετανός νευροχειρουργός Χένρι Μαρς σε μία επέμβαση... ρουτίνας τρύπησε τον ασθενή του στη λάθος πλευρά της σπονδυλικής στήλης. Και δεν ήταν ο μόνος, καθώς τα στοιχεία δείχνουν πως ανάμεσα στα πιο συνηθισμένα ιατρικά λάθη είναι μία ένεση σε λάθος μάτι, μία βιοψία στο λάθος μαστό.

Αυτά τα σοβαρά και σε μεγάλο βαθμό αποτρέψιμα ατυχήματα για την ασφάλεια των ασθενών υπογραμμίζουν ότι, ενώ οι περισσότεροι από εμάς μαθαίνουμε ως παιδιά πώς να ξεχωρίζουμε αριστερά από δεξιά, δεν το καταλαβαίνουν όλοι σωστά.

Ενώ για μερικούς ανθρώπους, το να το λένε (και κυρίως να καταλαβαίνουν) το αριστερά από το δεξιά είναι τόσο εύκολο όσο το να το ξεχωρίζουν το πάνω από το κάτω, μία σημαντική μειοψηφία - περίπου ένας στους έξι ανθρώπους, σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη- παλεύει με τη διάκριση.

Ακόμη και για εκείνους που πιστεύουν ότι δεν έχουν προβλήματα, οι περισπασμοί όπως ο θόρυβος του περιβάλλοντος ή η ανάγκη να απαντήσουν σε άσχετες ερωτήσεις, μπορούν να εμποδίσουν τη σωστή επιλογή.

«Κανείς δεν δυσκολεύεται να διακρίνει το μπροστά από το πίσω ή το πάνω και το κάτω», λέει η Ineke van der Ham, καθηγήτρια νευροψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Leiden στην Ολλανδία.

Αλλά το να διακρίνεις το αριστερά από δεξιά είναι διαφορετικό, λέει. «Είναι λόγω της συμμετρίας, και επειδή όταν γυρνάς, είναι το αντίστροφο, και αυτό το κάνει τόσο μπερδεμένο».

Η διάκριση αριστερά-δεξιά είναι στην πραγματικότητα μια αρκετά περίπλοκη διαδικασία, που απαιτεί μνήμη, γλώσσα, οπτική και χωρική επεξεργασία και νοητική εναλλαγή.

Στην πραγματικότητα, οι ερευνητές μόλις αρχίζουν να καταλαβαίνουν τι ακριβώς συμβαίνει στον εγκέφαλό μας όταν το κάνουμε και γιατί είναι πολύ πιο εύκολο για μερικούς ανθρώπους από άλλους.

«Μερικά άτομα μπορούν να ξεχωρίζουν από τα δεξιά από τα αριστερά εγγενώς, απλά μπορούν να το κάνουν χωρίς να το σκέφτονται», λέει ο Gerard Gormley, γενικός γιατρός και κλινικός καθηγητής στο Queen's University Belfast στη Βόρεια Ιρλανδία.

«Όμως άλλοι πρέπει να περάσουν από μια διαδικασία». Σε μία προσπάθεια να κατανοήσουν τι συμβαίνει σε λανθασμένα ιατρικά λάθη, ο Gormley και οι συνεργάτες του διεξήγαγαν έρευνα σχετικά με την εμπειρία των φοιτητών ιατρικής στη λήψη αποφάσεων αριστερά-δεξιά και εξέτασαν τη διαδικασία.

«Πρώτα από όλα, πρέπει να προσανατολιστείς δεξιά από αριστερά στον εαυτό σου», λέει. Όταν η απάντηση δεν έρχεται αμέσως, οι συμμετέχοντες περιέγραψαν διάφορες βοηθητικές τεχνικές, από το να φτιάξουν ένα σχήμα L με τον αντίχειρα και τον δείκτη τους, μέχρι να σκεφτούν ποιο χέρι χρησιμοποιούν για να γράψουν ή να χτυπήσουν μια κιθάρα.

Στη συνέχεια, όταν καταλαβαίνεις ποια πλευρά είναι η αριστερή ή η δεξιά κάποιου άλλου, το επόμενο βήμα είναι να περιστρέψεις νοητικά τον εαυτό σας, ώστε να κοιτάς προς την ίδια κατεύθυνση με το άλλο άτομο. «Αν είμαι απέναντί σου, το αριστερό μου χέρι θα είναι απέναντι από το δεξί σου χέρι», λέει ο Γκόρμλι. «Αυτή η ιδέα της διανοητικής περιστροφής ενός αντικειμένου προσθέτει έναν επιπλέον βαθμό πολυπλοκότητας». Άλλες έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι τείνουν να το βρίσκουν ευκολότερο να κρίνουν εάν μια εικόνα δείχνει αριστερό ή δεξί χέρι, φανταζόμενοι το δικό τους χέρι ή το σώμα τους να περιστρέφεται.

Έρευνα που δημοσιεύθηκε από τη Van der Ham και τους συναδέλφους της το 2020 διαπίστωσε ότι περίπου το 15% των ανθρώπων αυτοαποκρίνονται ως ανεπαρκείς όσον αφορά την διάκριση μεταξύ αριστερά και δεξιά. Σχεδόν οι μισοί από τους 400 συμμετέχοντες στη μελέτη είπαν ότι χρησιμοποίησαν μία στρατηγική που σχετίζεται με το χέρι για να προσδιορίσουν ποιο είναι ποιο.

Όσο πιο ασύμμετρο είναι το σώμα κάποιου -όσον αφορά την προτίμηση του χεριού γραφής, για παράδειγμα- τόσο πιο εύκολο είναι να ξεχωρίσει αριστερά και δεξιά

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν κάτι που ονομάζεται τεστ διάκρισης δεξιά-αριστερά του Μπέργκεν για να σκάψουν βαθύτερα στο πώς λειτουργούν αυτές οι στρατηγικές.

«Δεν έχουμε λύσει εντελώς το ζήτημα», λέει ο Van der Ham. «Αλλά καταφέραμε να αναγνωρίσουμε το σώμα μας ως βασικό στοιχείο για την αναγνώριση του αριστερά από το δεξιά και ότι συμβουλευόμαστε την αναπαράσταση του σώματός μας όπως την έχουμε με πιο στατικό τρόπο».

Στα πειράματα της Van der Ham, η ώθηση στην απόδοση που προήλθε από την ευθυγράμμιση με το άτομο με ραβδί ήταν πιο έντονη σε άτομα που δήλωσαν ότι χρησιμοποιούν μια στρατηγική που σχετίζεται με το χέρι για να ξεχωρίζουν τα αριστερά από τα δεξιά στην καθημερινή τους ζωή, καθώς και στις γυναίκες γενικά.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι οι άνδρες έτειναν να ανταποκρίνονται ταχύτερα από τις γυναίκες, αλλά τα δεδομένα δεν επιβεβαίωσαν την προηγούμενη έρευνα που έδειχνε ότι οι άνδρες έχουν καλύτερες επιδόσεις συνολικά στα τεστ διάκρισης αριστερά-δεξιά.

Το γιατί οι άνθρωποι διαφέρουν στην ικανότητά τους να ξεχωρίζουν αριστερά από δεξιά δεν είναι ξεκάθαρο, αν και η έρευνα δείχνει ότι όσο πιο ασύμμετρο είναι το σώμα κάποιου (όσον αφορά την προτίμηση του χεριού γραφής, για παράδειγμα), τόσο πιο εύκολο είναι να ξεχωρίζει αριστερά και δεξιά. «Αν η μία πλευρά του εγκεφάλου σας είναι ελαφρώς μεγαλύτερη από την άλλη, τείνετε να έχετε καλύτερη διάκριση δεξιά-αριστερά», λέει ο Gormely.

Αλλά θα μπορούσε επίσης να είναι κάτι που μαθαίνουμε στην παιδική ηλικία, όπως και άλλες πτυχές της χωρικής γνώσης, λέει η Van der Ham. «Αν τα παιδιά είναι επιφορτισμένα να βρουν τον δρόμο, αν τα αφήσεις να περπατήσουν μπροστά σου για μερικά μέτρα και να πάρουν τις αποφάσεις, αυτά είναι τα παιδιά που κατέληξαν να είναι καλύτεροι πλοηγοί», λέει.

Έρευνα της Αλίς Γκομέζ και των συνεργατών του στο Ερευνητικό Κέντρο Νευροεπιστημών της Λυών στη Γαλλία υπονοεί ότι η διάκριση αριστερά-δεξιά είναι κάτι που τα παιδιά μπορούν να αντιληφθούν γρήγορα.

Η Γκομέζ σχεδίασε ένα πρόγραμμα παρέμβασης δύο εβδομάδων, που παραδόθηκε από δασκάλους, σχεδιασμένο για να αυξήσει την αναπαράσταση σώματος και τις κινητικές δεξιότητες των παιδιών ηλικίας πέντε έως επτά ετών.

Όταν δοκιμάστηκαν για την ικανότητά τους να εντοπίζουν το σωστό μέρος του σώματος στον εαυτό τους ή σε έναν σύντροφο -το δεξί τους γόνατο, για παράδειγμα- μετά το πρόγραμμα, ο αριθμός των σφαλμάτων διάκρισης αριστερά-δεξιά μειώθηκε σχεδόν στο μισό.

«Ήταν πολύ εύκολο για εμάς να αυξήσουμε τις ικανότητες των παιδιών ώστε να μπορούν να εντοπίσουν το μέρος του σώματος με βάση το όνομα», λέει η Γκομέζ.

Ένας λόγος για αυτό μπορεί να είναι ότι τα παιδιά διδάχτηκαν μια στρατηγική (π.χ. να σκέφτονται το χέρι που γράφει) για όταν δεν θυμούνται δεξιά και αριστερά. Η εστίαση του προγράμματος στο σώμα των παιδιών είναι μια άλλη πιθανή εξήγηση, ειδικά καθώς άλλες έρευνες δείχνουν ότι ένα εγωκεντρικό πλαίσιο αναφοράς είναι το κλειδί όταν παίρνουμε αποφάσεις αριστερά-δεξιά.

Σε μια τυπική τάξη, τα παιδιά μπορεί να επισημαίνουν τα μέρη του σώματος σε ένα διάγραμμα και όχι το δικό τους σώμα, επειδή το τελευταίο είναι πιο χρονοβόρο και δύσκολο να αξιολογηθεί για έναν δάσκαλο, λέει η δρ. Γκομέζ.

Ενώ υπάρχουν πολλά καθημερινά σενάρια όπου το να γνωρίζεις αριστερά από δεξιά είναι σημαντικό, υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις όπου είναι απολύτως κρίσιμο. Ο δρ. Μαρς μπορεί να κατάφερε να διορθώσει το λάθος του, αλλά ένας χειρουργός που θα αφαιρέσει το λάθος νεφρό ή θα ακρωτηριάσει το λάθος άκρο θα είχε καταστροφικές συνέπειες.

Η ιατρική δεν είναι ο μόνος τομέας όπου τα λάθη αριστερά-δεξιά μπορούν να κάνουν τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου: είναι πιθανό ότι ένα τιμόνι που έστριψε το πλοίο δεξιά αντί για αριστερά ήταν ένας παράγοντας που συνέβαλε στη βύθιση του Τιτανικού.

Αλλά ενώ μερικοί άνθρωποι πρέπει να καταβάλουν περισσότερη προσπάθεια για να διακρίνουν το αριστερά και το δεξιά, όλοι έχουν τη δυνατότητα να παίρνουν λάθος τις αποφάσεις αριστερά-δεξιά, λέει ο δρ. Gormley.

Ελπίζει ότι η μεγαλύτερη επίγνωση του πόσο εύκολο είναι να κάνεις ένα τέτοιο λάθος θα οδηγήσει σε λιγότερο στίγμα για όσους πρέπει να ελέγξουν ξανά την απόφασή τους.