Η παγκόσμια ημέρα κατά της παιδικής εργασίας που γιορτάζεται σήμερα δεν είναι απλά μια αναφορά, έτσι για να συγκινήσει και να προβληματίσει. Ιδίως πρόκειται για κάτι πολύ ουσιώδες, αιχμηρό και διεισδυτικό. Το θέμα δεν αφορά σε αρκετά παιδιά που ασχολούνται κάθε καλοκαίρι μετά το σχολείο για να μη μένουν ανενεργά και να βγάζουν και ένα μικρό χαρτζιλίκι. Μιλάμε και αναφερόμαστε σε σκληρές συνθήκες δουλειάς, για διακοπή πολλές φορές του σχολείου, για βιαιότητα και στροφή προς παραβατικές ενέργειες. Ενώ πρωτογενώς ο όρος παιδική εργασία δεν «ακούγεται» σαν κάτι το τρομερό, ο τρόπος που εξελίσσεται δεν είναι και ο καλύτερος. Κάποιες φορές τα εργαζόμενα παιδιά καταφέρνουν να δουλεύουν και ταυτόχρονα να σπουδάζουν. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις τόσο στη ζωή όσο και στον κινηματογράφο επαινούνται. Μεταξύ πραγματικότητας, μύθου και εξελίξεων η αναφορά στην παγκόσμια ημέρα αφορά σε όλες τις κακοποιητικές διαδικασίες που συνοδεύουν τη συγκεκριμένη εργασία.

ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΛΟΥΣΤΡΑΡΙΣΜΑ ΠΑΠΟΥΤΣΙΩΝ

Παράλληλα, ό,τι και να γίνει, η εργασία όπως και να εξελιχθεί, ψαλιδίζει από το παιδί πρόωρα την αθωότητα. Ίσως οδηγεί σε κάποια διαδικασία ωρίμανσης, αλλά παράλληλα η δημιουργία ψυχικών τραυμάτων ακυρώνει τα όποια οφέλη.

Στον κινηματογράφο υπάρχει ένα ξεχωριστό ταξινομητικό κεφάλαιο που αφορά σε παιδιά. Ένα τμήμα αυτών έχει σχέση με την παιδική εργασία. Φυσικά πολλά ελληνικά μελοδράματα διαχειρίστηκαν το θέμα με το δικό τους τρόπο. Να θυμίσω ενδεικτικά τον Λουστράκο της Μαρίας Πλυτά. Ο βασικός ήρωας- βιοπαλαιστής βάφει παπούτσια και σπουδάζει για να γίνει γιατρός. Ο θρίαμβος της θέλησης θα έλεγα. Ευθύς μετά τον πόλεμο ο ηγέτης του νεορεαλισμού Βιτόριο Ντε Σίκα αξιοποιεί δημιουργικά και δραματικά την κοινωνική κατάσταση στη χώρα του την Ιταλία. Ανεργία, φτώχεια, μιζέρια, δύσκολες συνθήκες ζωής. Κι έτσι, κερδίζει δύο ξενόγλωσσα Όσκαρ με δύο κλασικά αριστουργήματα με παιδάκια που δουλεύουν. Στον Κλέφτη ποδηλάτων ο μικρός δουλεύει και βοηθά αφισοκολλώντας δίπλα στον πατέρα του. Τους κλέβουν το ποδήλατο και η αδήριτη ανάγκη τους αναγκάζει να γίνουν κλέφτες. Στον Λούστρο παπουτσιών μικρά παιδάκια βάφουν παπούτσια ιδίως Αμερικανών στρατιωτών. Δύσκολες συνθήκες, πικρία αλλά και διαδικασία ωρίμανσης σε ένα μεγαλειώδες φιλμ για τις κακές συνθήκες εργασίας.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ ΣΤΟΝ ΝΤΙΚΕΝΣ

Και φυσικά, όταν μιλάμε για παιδική εργασία φθάνουμε στα όρια της παραβατικότητας. Ο μέγας κοινωνιογράφος Τσαρλς Ντίκενς έγραψε ωραία μυθιστορήματα που αφορούσαν σε παιδιά. Το πιο κλασικό που αφορά στη βιαιότητα της παιδικής εργασίας είναι ο Όλιβερ Τουίστ. Ξεχωρίζω τη διασκευή του Ντέιβιντ Λιν και μετά την εξαιρετική σύγχρονη του Πολάνσκι. Ο μικρός Όλιβερ απάγεται από μια συμμορία ληστών και εντάσσεται σε μια ομάδα παιδιών που κλέβουν πορτοφόλια και πολύτιμα αντικείμενα από περαστικούς. Εξαιρετικό, διεισδυτικό φιλμ που αξίζει τον κόπο να καταγραφεί.

ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΠΟ ΜΕΞΙΚΟ ΚΑΙ ΙΝΔΙΑ

Και φυσικά το 1950 ο μέγας Μπουνιουέλ βραβεύτηκε για το αριστουργηματικό, ασπρόμαυρο φιλμ Λος Ολβιντάντος (Ξεχασμένοι από το Θεό), που ασχολείται με μια ομάδα παιδιών στο Μεξικό, που σπρώχνεται στην παραβατικότητα και την αθλιότητα.

Και φυσικά η Ινδία με τα κλασικά μελοδράματά της δεν θα μπορούσε να λείψει από την παραγωγή ταινιών με παιδική εργασία. Η Μίρα Ναΐρ βραβεύτηκε με το εξαιρετικό φιλμ Σαλάμ Μπομπάι, όπου υπερασπίζεται με πάθος τα δικαιώματα των παιδιών. Ένας μικρούλης μόνος κι έρημος αναγκάζεται να βγει στη σκληρή εργασία. Δουλεύει αδιάκοπα, αλλά τον κακοποιούν πολλαπλά και στο τέλος πεθαίνει. Πρόκειται για μια συγκλονιστική δημιουργία, σημαντική μαρτυρία.

Το Slumdog millionaire του Ντάνι Μπόιλ, όπως είναι γνωστό, είναι μια οσκαρική δημιουργία. Η ιστορία του νεαρού παιδιού και των εργασιών που αναλαμβάνει προσφέρεται με πολύ γλαφυρό τρόπο.

ΕΞΟΧΗ ΑΣΙΑΤΙΚΗ ΜΑΤΙΑ

Και φυσικά οι ταινίες που ασχολούνται με την παιδική εργασία έρχονται από πολλές χώρες του κόσμου. Από την Κίνα ο Ζανγκ Γιμού θα μας προσφέρει το εξαιρετικό Ούτε ένας λιγότερος. Εδώ, βέβαια, τα πράγματα είναι διαφορετικά και αξίζει η μορφή της παιδικής εργασίας. Όταν, λοιπόν, ο δάσκαλος αρρωσταίνει, πείθεται μια πολύ μικρή κοπέλα να αναλάβει τη θέση του. Σ’ αυτή την περίπτωση μιλάμε για ανάληψη ευθυνών, σεβασμού, διατήρηση ισορροπιών. Ο Γιμού καταγράφει τα θέματά του με ουμανισμό και τελετουργία σε μια ταινία που αξίζει να συζητηθεί.

Από το Ιράν θα καταγράψουμε την εξαιρετική ταινία του Μετζίν Ματζιντί Η βροχή, όπου παρακολουθείται από δύο μεριές η παιδική εργασία. Παιδική εργασία και στο Οσάμα από το Αφγανιστάν.

ΠΕΡΙ «ΠΑΤΕΡΑ ΑΦΕΝΤΗ»

Υπάρχει, πάντως, ένα μνημειώδες φιλμ γύρω από την παιδική εργασία. Να αναφερθώ στο βραβευμένο φιλμ (προερχόμενο από μυθιστόρημα) των Ταβιάνι Πατέρας αφέντης. Εδώ, βέβαια, δεν καταγράφεται μόνον η παιδική εργασία, αλλά και η αθλιότητά της καθώς και η βιαιότητα του πατέρα. Μιλάμε για ένα φιλμ που καταφανώς αναφέρεται στην υπανάπτυξη της ιταλικής υπαίθρου. Τελικά η γνώση κερδίζει την χυδαιότητα και ο ήρωας καταφέρνει και ξεφεύγει σε μια συγκλονιστική και τραχιά δημιουργία- σημείο αναφοράς και ως τίτλος στο σύγχρονο σινεμά.

Και άλλη μια βραβευμένη ταινία αναφέρεται στην παιδική εργασία. Είναι Ο Πελέ ο κατακτητής με πολύ καλή ανάλυση. Και φυσικά πλησιάζουμε τώρα προς το βασικό πρόβλημα. Μπορεί η παιδική εργασία, η σκληρότητα, η αθλιότητα και η βιαιότητα να μεταλλαχθούν σε κάτι άλλο;

ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Βεβαίως, και αυτό κάποιες φορές για να κερδηθεί ένας στόχος. Ο Κεν Λόουτς, υπέροχος ανατόμος της εργατικής τάξης, θα γυρίσει το συγκλονιστικό φιλμ Γλυκά δεκάξι. Είναι η ιστορία ενός εφήβου που επιθυμεί να εξασφαλίσει χρήματα για ένα σπίτι. Η ολίσθηση προς την παραβατικότητα, τη σκληρότητα και τη βία φθάνει και λογικά έρχονται και οι συνέπειες. Και φυσικά η κριτική αφορά στον κοινωνικό περίγυρο που προκαλεί τελικά αυτές τις διαδικασίες. Υπέροχο φιλμ και ανάλυση.

Κατ’ επέκταση μπορούμε να αναφέρουμε και άλλα φιλμ με παιδικές συμμορίες, όπου η δουλειά είναι περιστασιακή και ίσως συντηρεί και κίνητρα όπως η φιλοδοξία. Εδώ μπορούμε να βρούμε πολλά αμερικανικά φιλμ αλλά και μερικές πολύ σημαντικές μαρτυρίες από τη Βραζιλία. Ας πούμε, χαρακτηριστικά να αναφέρω την Πόλη του Θεού του Μεϊρέγες ή και το Πισότε, το χαμίνι του Σάο Πάολο του Έκτορ Μπαμπένκο.

Όσο το κοινωνικό σύστημα θα παραμένει χωρίς αλλαγή, να θυμηθούμε τους Αθλίους και τον μικρό Γαβριά, η παιδική εργασία θα αποτελεί ένα μόνιμο στίγμα και μια ντροπή για τον πολιτισμό μας.