11/02/2019 15:00
Με τους όρους της σύγχρονης πολιτικής επικοινωνίας ήταν ένας μεγάλος «σταρ». Είκοσι τρία χρόνια μετά το θάνατό του, είναι για όλες τις γενιές γνωστός με το μικρό του όνομα, «ο Ανδρέας», σε κάθε γωνιά της Ελλάδας και σε κάθε εστία της ομογένειας.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, που γεννήθηκε στη Χίο στις 5 Φεβρουαρίου το 1919 και πέθανε στις 23 Ιουνίου 1996, ήταν πρόεδρος και ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ, του οποίου η ιδρυτική διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη συμπυκνώνεται στο τρίπτυχο «Εθνική Ανεξαρτησία - Λαϊκή Κυριαρχία - Κοινωνική Απελευθέρωση».
Διετέλεσε πρωθυπουργός τις περιόδους 1981 - 1989 και 1993 - 1996. Ήταν γιος του επίσης πρώην πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου, ο οποίος ήταν γνωστός και ως «Γέρος της Δημοκρατίας» και της Σοφίας Μινέικο. Υπήρξε ακαδημαϊκός, διδάκτωρ οικονομολόγος, καθηγητής κορυφαίων πανεπιστημίων των ΗΠΑ και συγγραφέας. Το 1968 ίδρυσε το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα και μαζί του ανέπτυξε έντονη αντιδικτατορική δράση σε όλη την Ευρώπη, μέχρι την πτώση της χούντας.
Χαρισματικός ηγέτης, κατά γενική παραδοχή, χαρακτηρίζεται από πολλούς «πολιτικό φαινόμενο» για τις μεγάλες τομές που έφερε στην Ελλάδα, αλλά και για τα μεγάλα λάθη του που ακόμα και ομοϊδεάτες του επισημαίνουν.
Για τις λαϊκές μάζες υπήρξε ο άνθρωπος που πρόσεξε τους πολίτες «δεύτερης κατηγορίας», που περιφρόνησε η πρώτη μετεμφυλιακή αυταρχική εξουσία και αυτός που έφερε στο προσκήνιο τους μικρομεσαίους. Για τους αντιπάλους του είναι ένας «λαοπλάνος», ο οποίος με σπατάλες και διόγκωση του πελατειακού κράτους χρέωσε την Ελλάδα. Πολύ αργότερα, βέβαια, με μια μνημειώδη δήλωση του αναγνώρισε το μεγάλο πρόβλημα της χώρας «Ή το χρέος θα φάει την Ελλάδα ή θα φάμε εμείς το χρέος».
Σε έρευνα της εφημερίδας «Καθημερινή» το 2007, η πρώτη κυβέρνησή του αναδείχθηκε η καλύτερη μετά το 1974.
Οι παλιοί θυμούνται την ταραχή που ένιωθε η πόλη, τόσο κατά την προσμονή όσο -πολύ μεγαλύτερη- κατά την παρουσία του Ανδρέα Παπανδρέου στη Θεσσαλονίκη, κυρίως τα χρόνια της παντοδυναμίας του τη δεκαετία του ’80. Ήταν το μοναδικό θέμα συζήτησης για φίλους και αντιπάλους. Οι πρώτοι έτρεχαν στις συγκεντρώσεις αλλά και στις «λαϊκές υποδοχές», που φράκαραν το δρόμο από το αεροδρόμιο μέχρι το «Μακεδονία Παλάς». Όχι μόνο οι δημοσιογράφοι αλλά και οι απλοί πολίτες είχαν μάθει απέξω τις «στάσεις» του αυτοκινήτου του στον Φοίνικα, το Ντεπό, την Μπότσαρη και το Φάληρο, για ένα χαιρετισμό του, συνήθως αναγκαστικές λόγω κοσμοσυρροής.
Αξίζει να μεταφέρω κομμάτια από ένα αφιέρωμα της βρετανικής εφημερίδας «Independent» στον Ανδρέα Παπανδρέου (24 Ιουνίου 1996) με αφορμή το θάνατό του.
«Όταν βρέθηκε στην εξουσία, ο Παπανδρέου απέτυχε να εκπληρώσει την υπόσχεσή του για ριζοσπαστικό κοινωνικό μετασχηματισμό και αποφασιστική διακοπή από τον κύκλο εξάρτησης που χαρακτήριζε την ιστορία του ελληνικού κράτους. Οι προσπάθειες εισαγωγής του σοσιαλισμού, έστω και στην ιδιοσυγκρασιακή μορφή που υιοθετεί ο Παπανδρέου, σε μία χώρα στην οποία περίπου το 50% του εργατικού δυναμικού εργάζεται αυτοαπασχολούμενο και στην οποία η ‘μαύρη οικονομία’ αντιπροσωπεύει περίπου το 40% της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας, ίσως ήταν καταδικασμένες να αποτύχουν από την αρχή…».
«Οι κριτικοί έγραψαν για τη δεκαετία του 1980 ως ‘χαμένη δεκαετία’, αλλά ο Παπανδρέου εισήγαγε μερικές μεταρρυθμίσεις που καθυστερούσαν πολλά χρόνια. Ο πολιτικός γάμος που καθιερώθηκε, οι αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο που βελτίωσαν τη θέση των γυναικών, η αντίσταση στη διάρκεια της Κατοχής που αναγνωρίστηκε, οι κομμουνιστές πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στο ανατολικό μπλοκ στο τέλος του εμφυλίου πολέμου και πήραν την άδεια να επιστρέψουν»…
Αποκατάσταση των δημοκρατικών διαδικασιών στους αγροτικούς συνεταιρισμούς, κατάργηση των «φακέλων» για τα φρονήματα των πολιτών, ψήφος στα 18, προστασία του εισοδήματος με την αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή, νόμος πλαίσιο για ΑΕΙ - ΤΕΙ κ.ά.
Στο ίδιο αφιέρωμα του «Independent» διαβάζουμε:
Η πολιτική ανάσταση
…«Γενικά, όσοι είχαν περιθωριοποιηθεί από το αντικομμουνιστικό κράτος μετά τον εμφύλιο πόλεμο έπαψαν να είναι πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Αυτά δεν ήταν καθόλου αμελητέα επιτεύγματα. Ο Παπανδρέου ίδρυσε επίσης μια εθνική υγειονομική υπηρεσία αλλά, όπως και πολλοί από τους συμπατριώτες του, ο ίδιος προτίμησε να αναζητήσει ιατρική περίθαλψη στο εξωτερικό».
Αφού η εφημερίδα κάνει λόγο για πτώση της δημοτικότητάς του από το 1988 μετά από καταγγελίες για σκάνδαλα διαφθοράς, από την εγκατάλειψη της επί 30 χρόνια συζύγου του και το γάμο του με τη Δήμητρα Λιάνη, που είχε τα μισά του χρόνια, και από τα σοβαρά προβλήματα της υγείας του, παράγοντες που συνέβαλαν στην ήττα του στις εκλογές του 1989, επισημαίνει ότι στις αναμετρήσεις του 1989-90 δεν έπεσε ποτέ κάτω από το 39%!
Και συνεχίζει με την εξής εκτίμηση: «Ίσως η μεγαλύτερη μαρτυρία για το χάρισμα του Ανδρέα Παπανδρέου ήταν η πολιτική ανάστασή του το 1993, όταν το ποσοστό του, το 47%, ήταν μόνο οριακά μικρότερο από εκείνο του μεγάλου θριάμβου του το 1981. Μέχρι αυτήν την εποχή είχε επανειλημμένα επανέλθει τις σοσιαλδημοκρατικές απόψεις που είχε υιοθετήσει κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1960 και έδωσε την ευλογία του σε σοβαρές και οδυνηρές προσπάθειες για να φέρει την οικονομία υπό έλεγχο…».
Η κληρονομιά
Άφησε πίσω του πιστούς οπαδούς, ενώ ακόμη και οι «ορκισμένοι» αντίπαλοί του αναγνωρίζουν το μεγάλο του πολιτικό ανάστημα. Ανεξάρτητα από την άποψη που έχει κανείς για αυτόν, ο Ανδρέας Παπανδρέου αδιαμφισβήτητα σημάδεψε τη σύγχρονη πολιτική ιστορία. Ακόμα και στις μέρες μας, κόμματα -μηδέ του κυβερνώντος εξαιρουμένου- που υπήρξαν σφοδροί αντίπαλοί του, επικαλούνται πτυχές της πολιτικής του παρακαταθήκης και της ιδεολογικής του ταυτότητας, για να περιγράψουν το δρόμο για μία πιο δίκαιη κοινωνία.
Ο ιστορικός του μέλλοντος θα δεν θα σταθεί αδιάφορος μπροστά στις μεγάλες στιγμές, τις ιστορικές τομές αλλά και τα λάθη του Ανδρέα Παπανδρέου, ενός πολιτικού ηγέτη που σφράγισε τη μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα. Οι επόμενες γενιές πολιτικών τον αντιμετωπίζουν με σεβασμό και «εν θερμώ» και όχι ως ευκαιρία «μνημόσυνου» στις επετείους ή με απλές ακαδημαϊκές αναφορές.
Τα «κινούντα αίτια»
Του Κώστα Γ. Μαμέλη
Έχει ιδιαίτερη σημασία να γνωρίζει η Ελλάδα και ο κόσμος τα «κινούντα αίτια» του Ανδρέα Παπανδρέου μπροστά σε αποφάσεις της μορφής «των μεγάλων ναι και των μεγάλων όχι», να κατανοεί ο πολίτης του μέλλοντος τις σύνθετες διεργασίες των επιτευγμάτων του και της πολιτικής του παρουσίας. Να εκτιμά το προσωπικό κόστος του Ηγέτη στη μοναχική πορεία των αποφάσεων, των συγκρούσεων, των κάθε μορφής επιθέσεων και της τραγικότητας να τις βιώνει. Να συνειδητοποιεί πως τίποτε δεν χαρίστηκε, όλα κατακτήθηκαν με θυσίες και ποιες. Γιατί η αγκυλωμένη και χαμηλών προσδοκιών Ελλάδα του 1981 προχώρησε με άλματα μπροστά, το ισοζύγιο της χώρας με το ΠΑΣΟΚ έγινε θετικό και η χώρα και οι άνθρωποί της έζησαν καλλίτερες μέρες. Γιατί το ΠΑΣΟΚ αναδείχτηκε επί των ημερών του ως βασικός πυλώνας του πολιτικού συστήματος της χώρας και χειραφετημένος κομματικός οργανισμός άσκησης εξουσίας.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, ηγέτης υψηλών προσδοκιών και ανοιχτών οριζόντων, ιστορικών προκλήσεων και συνακόλουθων ευκαιριών, «στοχοποιήθηκε» στο περιβόητο «βρόμικο 1989» από τη συνδυασμένη και ολομέτωπη εναντίωση των «εντός και εκτός των τειχών» κατεστημένων της εποχής του, που επέλεξαν να τον εξοντώσουν ηθικά και πολιτικά, να «διαγουμίσουν» το πολιτικό του κεφάλαιο και να «λαφυραγωγήσουν» το ιδεολογικό του οπλοστάσιο.
Αλλά τους νίκησε, χάρη στο μεγάλο του χάρισμα.
Την αδιαμεσολάβητη διαχρονικά σχέση του με τους πολίτες που είχε χαρακτηριστικά «μέθεξης». Ήταν ενθουσιασμός, σεβασμός και αμεσότητα. Ήταν λατρεία και ταύτιση, φωνή δική τους, βγαλμένη από το είναι τους. Μια μοναδική, ανεπανάληπτη, σχέση του ηγέτη που τον αποκαλούσαν με το μικρό του, «ο Ανδρέας μας», ο δικός τους Ανδρέας. Ήταν Πίστη. Γι’ αυτό κι οι μοναδικές στιγμές των συγκεντρώσεων, της ολόψυχης συμμετοχής, του ακαθοδήγητου, παθιασμένου αυθορμητισμού σε κάθε παρουσία του.
Με τον Ανδρέα οι στίχοι του ποιητή πήραν σάρκα και οστά.
Οι Έλληνες βγήκαν «…έξω σε πλατείες με το μόνο πράγμα που τους είχε απομείνει: μια παλάμη τόπο κάτω από τα’ ανοιχτό πουκάμισο, με τις μαύρες τρίχες και το σταυρουδάκι του ήλιου. Όπου είχε κράτος η άνοιξη…».
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 10 Φεβρουαρίου 2019
Με τους όρους της σύγχρονης πολιτικής επικοινωνίας ήταν ένας μεγάλος «σταρ». Είκοσι τρία χρόνια μετά το θάνατό του, είναι για όλες τις γενιές γνωστός με το μικρό του όνομα, «ο Ανδρέας», σε κάθε γωνιά της Ελλάδας και σε κάθε εστία της ομογένειας.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, που γεννήθηκε στη Χίο στις 5 Φεβρουαρίου το 1919 και πέθανε στις 23 Ιουνίου 1996, ήταν πρόεδρος και ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ, του οποίου η ιδρυτική διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη συμπυκνώνεται στο τρίπτυχο «Εθνική Ανεξαρτησία - Λαϊκή Κυριαρχία - Κοινωνική Απελευθέρωση».
Διετέλεσε πρωθυπουργός τις περιόδους 1981 - 1989 και 1993 - 1996. Ήταν γιος του επίσης πρώην πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου, ο οποίος ήταν γνωστός και ως «Γέρος της Δημοκρατίας» και της Σοφίας Μινέικο. Υπήρξε ακαδημαϊκός, διδάκτωρ οικονομολόγος, καθηγητής κορυφαίων πανεπιστημίων των ΗΠΑ και συγγραφέας. Το 1968 ίδρυσε το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα και μαζί του ανέπτυξε έντονη αντιδικτατορική δράση σε όλη την Ευρώπη, μέχρι την πτώση της χούντας.
Χαρισματικός ηγέτης, κατά γενική παραδοχή, χαρακτηρίζεται από πολλούς «πολιτικό φαινόμενο» για τις μεγάλες τομές που έφερε στην Ελλάδα, αλλά και για τα μεγάλα λάθη του που ακόμα και ομοϊδεάτες του επισημαίνουν.
Για τις λαϊκές μάζες υπήρξε ο άνθρωπος που πρόσεξε τους πολίτες «δεύτερης κατηγορίας», που περιφρόνησε η πρώτη μετεμφυλιακή αυταρχική εξουσία και αυτός που έφερε στο προσκήνιο τους μικρομεσαίους. Για τους αντιπάλους του είναι ένας «λαοπλάνος», ο οποίος με σπατάλες και διόγκωση του πελατειακού κράτους χρέωσε την Ελλάδα. Πολύ αργότερα, βέβαια, με μια μνημειώδη δήλωση του αναγνώρισε το μεγάλο πρόβλημα της χώρας «Ή το χρέος θα φάει την Ελλάδα ή θα φάμε εμείς το χρέος».
Σε έρευνα της εφημερίδας «Καθημερινή» το 2007, η πρώτη κυβέρνησή του αναδείχθηκε η καλύτερη μετά το 1974.
Οι παλιοί θυμούνται την ταραχή που ένιωθε η πόλη, τόσο κατά την προσμονή όσο -πολύ μεγαλύτερη- κατά την παρουσία του Ανδρέα Παπανδρέου στη Θεσσαλονίκη, κυρίως τα χρόνια της παντοδυναμίας του τη δεκαετία του ’80. Ήταν το μοναδικό θέμα συζήτησης για φίλους και αντιπάλους. Οι πρώτοι έτρεχαν στις συγκεντρώσεις αλλά και στις «λαϊκές υποδοχές», που φράκαραν το δρόμο από το αεροδρόμιο μέχρι το «Μακεδονία Παλάς». Όχι μόνο οι δημοσιογράφοι αλλά και οι απλοί πολίτες είχαν μάθει απέξω τις «στάσεις» του αυτοκινήτου του στον Φοίνικα, το Ντεπό, την Μπότσαρη και το Φάληρο, για ένα χαιρετισμό του, συνήθως αναγκαστικές λόγω κοσμοσυρροής.
Αξίζει να μεταφέρω κομμάτια από ένα αφιέρωμα της βρετανικής εφημερίδας «Independent» στον Ανδρέα Παπανδρέου (24 Ιουνίου 1996) με αφορμή το θάνατό του.
«Όταν βρέθηκε στην εξουσία, ο Παπανδρέου απέτυχε να εκπληρώσει την υπόσχεσή του για ριζοσπαστικό κοινωνικό μετασχηματισμό και αποφασιστική διακοπή από τον κύκλο εξάρτησης που χαρακτήριζε την ιστορία του ελληνικού κράτους. Οι προσπάθειες εισαγωγής του σοσιαλισμού, έστω και στην ιδιοσυγκρασιακή μορφή που υιοθετεί ο Παπανδρέου, σε μία χώρα στην οποία περίπου το 50% του εργατικού δυναμικού εργάζεται αυτοαπασχολούμενο και στην οποία η ‘μαύρη οικονομία’ αντιπροσωπεύει περίπου το 40% της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας, ίσως ήταν καταδικασμένες να αποτύχουν από την αρχή…».
«Οι κριτικοί έγραψαν για τη δεκαετία του 1980 ως ‘χαμένη δεκαετία’, αλλά ο Παπανδρέου εισήγαγε μερικές μεταρρυθμίσεις που καθυστερούσαν πολλά χρόνια. Ο πολιτικός γάμος που καθιερώθηκε, οι αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο που βελτίωσαν τη θέση των γυναικών, η αντίσταση στη διάρκεια της Κατοχής που αναγνωρίστηκε, οι κομμουνιστές πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στο ανατολικό μπλοκ στο τέλος του εμφυλίου πολέμου και πήραν την άδεια να επιστρέψουν»…
Αποκατάσταση των δημοκρατικών διαδικασιών στους αγροτικούς συνεταιρισμούς, κατάργηση των «φακέλων» για τα φρονήματα των πολιτών, ψήφος στα 18, προστασία του εισοδήματος με την αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή, νόμος πλαίσιο για ΑΕΙ - ΤΕΙ κ.ά.
Στο ίδιο αφιέρωμα του «Independent» διαβάζουμε:
Η πολιτική ανάσταση
…«Γενικά, όσοι είχαν περιθωριοποιηθεί από το αντικομμουνιστικό κράτος μετά τον εμφύλιο πόλεμο έπαψαν να είναι πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Αυτά δεν ήταν καθόλου αμελητέα επιτεύγματα. Ο Παπανδρέου ίδρυσε επίσης μια εθνική υγειονομική υπηρεσία αλλά, όπως και πολλοί από τους συμπατριώτες του, ο ίδιος προτίμησε να αναζητήσει ιατρική περίθαλψη στο εξωτερικό».
Αφού η εφημερίδα κάνει λόγο για πτώση της δημοτικότητάς του από το 1988 μετά από καταγγελίες για σκάνδαλα διαφθοράς, από την εγκατάλειψη της επί 30 χρόνια συζύγου του και το γάμο του με τη Δήμητρα Λιάνη, που είχε τα μισά του χρόνια, και από τα σοβαρά προβλήματα της υγείας του, παράγοντες που συνέβαλαν στην ήττα του στις εκλογές του 1989, επισημαίνει ότι στις αναμετρήσεις του 1989-90 δεν έπεσε ποτέ κάτω από το 39%!
Και συνεχίζει με την εξής εκτίμηση: «Ίσως η μεγαλύτερη μαρτυρία για το χάρισμα του Ανδρέα Παπανδρέου ήταν η πολιτική ανάστασή του το 1993, όταν το ποσοστό του, το 47%, ήταν μόνο οριακά μικρότερο από εκείνο του μεγάλου θριάμβου του το 1981. Μέχρι αυτήν την εποχή είχε επανειλημμένα επανέλθει τις σοσιαλδημοκρατικές απόψεις που είχε υιοθετήσει κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1960 και έδωσε την ευλογία του σε σοβαρές και οδυνηρές προσπάθειες για να φέρει την οικονομία υπό έλεγχο…».
Η κληρονομιά
Άφησε πίσω του πιστούς οπαδούς, ενώ ακόμη και οι «ορκισμένοι» αντίπαλοί του αναγνωρίζουν το μεγάλο του πολιτικό ανάστημα. Ανεξάρτητα από την άποψη που έχει κανείς για αυτόν, ο Ανδρέας Παπανδρέου αδιαμφισβήτητα σημάδεψε τη σύγχρονη πολιτική ιστορία. Ακόμα και στις μέρες μας, κόμματα -μηδέ του κυβερνώντος εξαιρουμένου- που υπήρξαν σφοδροί αντίπαλοί του, επικαλούνται πτυχές της πολιτικής του παρακαταθήκης και της ιδεολογικής του ταυτότητας, για να περιγράψουν το δρόμο για μία πιο δίκαιη κοινωνία.
Ο ιστορικός του μέλλοντος θα δεν θα σταθεί αδιάφορος μπροστά στις μεγάλες στιγμές, τις ιστορικές τομές αλλά και τα λάθη του Ανδρέα Παπανδρέου, ενός πολιτικού ηγέτη που σφράγισε τη μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα. Οι επόμενες γενιές πολιτικών τον αντιμετωπίζουν με σεβασμό και «εν θερμώ» και όχι ως ευκαιρία «μνημόσυνου» στις επετείους ή με απλές ακαδημαϊκές αναφορές.
Τα «κινούντα αίτια»
Του Κώστα Γ. Μαμέλη
Έχει ιδιαίτερη σημασία να γνωρίζει η Ελλάδα και ο κόσμος τα «κινούντα αίτια» του Ανδρέα Παπανδρέου μπροστά σε αποφάσεις της μορφής «των μεγάλων ναι και των μεγάλων όχι», να κατανοεί ο πολίτης του μέλλοντος τις σύνθετες διεργασίες των επιτευγμάτων του και της πολιτικής του παρουσίας. Να εκτιμά το προσωπικό κόστος του Ηγέτη στη μοναχική πορεία των αποφάσεων, των συγκρούσεων, των κάθε μορφής επιθέσεων και της τραγικότητας να τις βιώνει. Να συνειδητοποιεί πως τίποτε δεν χαρίστηκε, όλα κατακτήθηκαν με θυσίες και ποιες. Γιατί η αγκυλωμένη και χαμηλών προσδοκιών Ελλάδα του 1981 προχώρησε με άλματα μπροστά, το ισοζύγιο της χώρας με το ΠΑΣΟΚ έγινε θετικό και η χώρα και οι άνθρωποί της έζησαν καλλίτερες μέρες. Γιατί το ΠΑΣΟΚ αναδείχτηκε επί των ημερών του ως βασικός πυλώνας του πολιτικού συστήματος της χώρας και χειραφετημένος κομματικός οργανισμός άσκησης εξουσίας.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, ηγέτης υψηλών προσδοκιών και ανοιχτών οριζόντων, ιστορικών προκλήσεων και συνακόλουθων ευκαιριών, «στοχοποιήθηκε» στο περιβόητο «βρόμικο 1989» από τη συνδυασμένη και ολομέτωπη εναντίωση των «εντός και εκτός των τειχών» κατεστημένων της εποχής του, που επέλεξαν να τον εξοντώσουν ηθικά και πολιτικά, να «διαγουμίσουν» το πολιτικό του κεφάλαιο και να «λαφυραγωγήσουν» το ιδεολογικό του οπλοστάσιο.
Αλλά τους νίκησε, χάρη στο μεγάλο του χάρισμα.
Την αδιαμεσολάβητη διαχρονικά σχέση του με τους πολίτες που είχε χαρακτηριστικά «μέθεξης». Ήταν ενθουσιασμός, σεβασμός και αμεσότητα. Ήταν λατρεία και ταύτιση, φωνή δική τους, βγαλμένη από το είναι τους. Μια μοναδική, ανεπανάληπτη, σχέση του ηγέτη που τον αποκαλούσαν με το μικρό του, «ο Ανδρέας μας», ο δικός τους Ανδρέας. Ήταν Πίστη. Γι’ αυτό κι οι μοναδικές στιγμές των συγκεντρώσεων, της ολόψυχης συμμετοχής, του ακαθοδήγητου, παθιασμένου αυθορμητισμού σε κάθε παρουσία του.
Με τον Ανδρέα οι στίχοι του ποιητή πήραν σάρκα και οστά.
Οι Έλληνες βγήκαν «…έξω σε πλατείες με το μόνο πράγμα που τους είχε απομείνει: μια παλάμη τόπο κάτω από τα’ ανοιχτό πουκάμισο, με τις μαύρες τρίχες και το σταυρουδάκι του ήλιου. Όπου είχε κράτος η άνοιξη…».
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 10 Φεβρουαρίου 2019
ΣΧΟΛΙΑ