Χιλιάδες οι περιηγητές στο Open House του προηγούμενου Σαββατοκύριακου, όμως φέτος η γιορτή της πόλης είχε μια ιδιαιτερότητα, αφού για πρώτη φορά στο πρόγραμμα μπήκε ένας χώρος που δεν είναι ούτε έπαυλη με ιστορική και αρχιτεκτονική σημασία ούτε καν έχει τοίχους, αλλά είναι ένας χώρος ξεχωριστός, όσο και οι άνθρωποί του.

Κάτω, λοιπόν, από τον πολυσύχναστο δρόμο της Αγίου Δημητρίου και απέναντι από το Καυτανζόγλειο Στάδιο, η «Μακεδονία της Κυριακής» βρήκε λίγο… αλλά θαυματουργό πράσινο. Ο πρώτος αστικός αμπελώνας στην Ελλάδα και ο πρώτος αστικός λαχανόκηπος στη Θεσσαλονίκη, παγιδευμένοι στον πυκνό αστικό ιστό της πόλης δίνουν πνοή ζωής στους κατοίκους της γειτονιάς.

Ένας συμμετοχικός αμπελώνας στα πρότυπα της Μονμάρτης

Πρόκειται για τον δεύτερο στην Ευρώπη και τον πρώτο στην Ελλάδα αστικό αμπελώνα, ο οποίος δημιουργήθηκε πριν από πέντε χρόνια από το κτήμα Γεροβασιλείου σε συνεργασία με το εργαστήριο Αμπελουργίας του ΑΠΘ και το δήμο Θεσσαλονίκης.

«Ολόκληρη η περιοχή που βλέπετε ήταν στην αρχή ασφαλτοστρωμένη και λειτουργούσε ως πάρκιγκ για τα απορριμματοφόρα. Στη συνέχεια επεκτάθηκε ως ένας πράσινος χώρος και λίγο αργότερα είχαμε και τη δημιουργία του αμπελώνα» ανέφερε η γεωπόνος και αρχιτέκτονας Τοπίου Αρετή Τσαγκούρη.

Κατά την ξενάγησή της «ΜτΚ» στο χώρο, η. κ. Τσαγκούρη μάς εξήγησε ότι ο αμπελώνας, που είναι βασισμένος στον αντίστοιχο που δημιουργήθηκε στη Μονμάρτη της Γαλλίας μόλις το 1933, καταλαμβάνει δύο στρέμματα γης, στα οποία καλλιεργούνται 480 ρίζες αμπέλου, από τις οποίες παράγονται τέσσερις ποικιλίες μαύρου και λευκού κρασιού (ρομπόλα, ξινόμαυρο, μαλαγουζιά και αγιορείτικο).

Τα σταφύλια που παράγονται εμφιαλώνονται από το κτήμα Γεροβασιλείου και φέρνουν την ετικέτα «Γοργόνα», που ήταν, σύμφωνα με το μύθο, η αδελφή του Μέγα Αλεξάνδρου. «Στην αρχή η παραγωγή έφτανε τα 1.200 κιλά μονοποικιλιακό λευκό κρασί, που αντιστοιχούσε περίπου σε 150 φιάλες» ανέφερε η γεωπόνος, ενώ τα τελευταία χρόνια η παραγωγή αυξήθηκε στις 450 φιάλες. Τα κρασιά ωστόσο δεν διατίθενται προς πώληση, αλλά για φιλανθρωπικούς σκοπούς.

Την έκταση συντηρεί ειδικό συνεργείο, το οποίο αναλαμβάνει το κλάδεμα, ενώ υπάρχει και αυτόνομο σύστημα άρδευσης.

Μάλιστα κατά την περίοδο του τρύγου τον Σεπτέμβρη οι κάτοικοι έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν στη συγκομιδή των σταφυλιών.

Από τα αμπέλια στα κηπευτικά

Όλα ξεκίνησαν το 2014, όταν μία ομάδα από το μεταπτυχιακό διατμηματικό πρόγραμμα της αρχιτεκτονικής Τοπίου του ΑΠΘ θέλησαν να δημιουργήσουν ένα δίκτυο αστικών κήπων γειτονιάς στη Θεσσαλονίκη. Το κίνητρο δόθηκε μέσα από μία υποτροφία που έλαβαν για καινοτόμες ιδέες, υλοποιώντας έτσι τον πρώτο αστικό λαχανόκηπο ή αλλιώς το project Kipos³ (Κήπος εις τον κύβο).

«Ήταν ο πρώτος κήπος που έγινε στη Θεσσαλονίκη. Υπήρχε ένας συμβολισμός, γιατί προϋπήρχε ο αμπελώνας, οπότε υπήρχε η κεντρική ιδέα του να φτιάξουμε ένα παραγωγικό πάρκο. Πήραμε την υποτροφία από το Angelopoulos Fellowship Program, ενώ στη συνέχεια επεκτάθηκε και με την υποστήριξη του START - Create Cultural Change, ένα πρόγραμμα του ιδρύματος Robert Bosch Stiftung, που υλοποιείται σε συνεργασία με το Γερμανικό Ινστιτούτο Goethe-Institut Thessaloniki » αποκάλυψε στη «ΜτΚ» η αρχιτέκτονας του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών Αρχιτεκτονικής Τοπίου του ΑΠΘ Ελευθερία Γαβριηλίδου.

Απ’ όλα, εκτός εντομοκτόνων, έχει ο… μπαχτσές

Ο αστικός λαχανόκηπος δεν είναι τίποτα περισσότερο από έναν μπαχτσέ, όπως θα τον συναντούσε κανείς σε ένα ελληνικό χωριό. Αποτελείται από 45 παρτέρια, στα οποία καλλιεργούνται καλοκαιρινά και χειμερινά φυτά, που προέρχονται από ελληνικές ποικιλίες ανάλογα με τις προτιμήσεις των καλλιεργητών.

Ο καθένας μπορεί να παράγει ό,τι θέλει. Από λαχανικά και φρούτα μέχρι βότανα, αρωματικά και καλλωπιστικά φυτά. Η βασική καλλιεργητική μέθοδος είναι η αμειψισπορά, δηλαδή η εναλλαγή καλλιεργειών στο ίδιο χωράφι με σκοπό την πολυκαλλιέργεια, ενώ τα λιπάσματα και τα εντομοκτόνα είναι απαγορευτικά.

«Το να έχεις έναν αστικό λαχανόκηπο μέσα στην πόλη, πέρα από το ότι βοηθάει βιοκλιματικά την πόλη, παράλληλα αναπτύσσει την έννοια της βιωσιμότητας στην ιδιοσυγκρασία του καθενός και βοηθά επίσης και στη συλλογικότητα στο να έρθει κάποιος και να συνεργαστεί, να επικοινωνήσει με τον άλλον» λέει χαρακτηριστικά η κ. Τσαγκούρη.

Οι καλλιεργητές της πόλης

Στο λαχανόκηπο συμμετέχουν 30 οικογένειες της γειτονιάς. Οι περισσότεροι από τους καλλιεργητές δεν είχαν έρθει ποτέ σε επαφή με κάτι παρόμοιο, ωστόσο η μεταξύ τους συναναστροφή και η καθοδήγηση από ειδικό γεωπόνο βοήθησε ώστε ο αστικός κήπος να διατηρείται σε άριστη κατάσταση.

«Η ιδέα είναι η καλλιέργεια, όχι ως αυτοσκοπός αλλά ως κίνητρο για να υπάρχει η αίσθηση της γειτονιάς της συνάντησης, της κοινωνικοποίησης» επισημαίνει η κ. Γαβριηλίδου.

Ο κύριος Γιάννης, ένας εκ των καλλιεργητών του κήπου, εξηγεί στη «ΜτΚ» ότι η ενασχόλησή του με το έδαφος και τη γη δρα ως το καθημερινό του «αγχολυτικό», ως ένας τρόπος να περνούν οι μέρες ευχάριστα μακριά από τα προβλήματα της καθημερινότητας.

«Η φύση σε φέρνει σε επαφή και με τον εαυτό σου αλλά και με τους άλλους. Πολλές φορές και ειδικά το καλοκαίρι που τυχαίνει κάποιος να λείπει από τη γειτονιά για διακοπές, μου έχει πει να φροντίσω το παρτέρι του και φυσικά να πάρω και τη σοδειά του, για να μην πάει χαμένη. Άλλες φορές πάλι μπορεί να ανταλλάξουμε και μεταξύ μας προϊόντα» ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Γιάννης.

Στόχος του κήπου είναι η καλλιέργεια, η παραγωγή και η διανομή των προϊόντων, όχι όμως η πώληση και η εμπορία τους. Τα παραγόμενα προϊόντα χρησιμοποιούνται είτε για ίδια χρήση είτε χαρίζονται, είτε χρησιμοποιούνται σε δείπνα, πικνίκ και διάφορα art workshops, που οργανώνονται ώστε να αντιληφθούν οι συμμετέχοντες την αξία της αστικής καλλιέργειας.