Μία ευοίωνη προοπτική για την στεγαστική πολιτική, ως νευραλγική συνιστώσα της κοινωνικής πολιτικής, μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την υιοθέτηση ενός ριζοσπαστικού σχεδίου μεταρρυθμίσεων.

Αυτό σημειώνεται στη νέα μελέτη του Ινστιτούτου Μικρομεσαίων της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδος (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ) με θέμα «Στεγαστική κρίση και στεγαστική πολιτική: προκλήσεις και προοπτικές».

Όπως αναφέρεται στην περίληψη της μελέτης: «…Έπειτα από την ακτινογραφία των μονοπατιών προς τη στεγαστική κρίση στην Ελλάδα και την αποτύπωση των σύγχρονων προκλήσεων στεγαστικής επισφάλειας, επιδιώκεται η σκιαγράφηση ενός σχεδίου προοπτικών των κοινωνικών πολιτικών στέγασης με διττό γνώμονα: αφενός την εξάλειψη της διαβίωσης στον δρόμο και, αφετέρου, την καθολική διασφάλιση οικονομικά προσιτής κατοικίας ως αναφαίρετο και καθολικό ανθρώπινο δικαίωμα».

Το σχέδιο μεταρρυθμίσεων που προτείνει η μελέτη θεμελιώνεται στην διασφάλιση της καθολικότητας της πρόσβασης στην στέγη ως αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα και παράλληλα στην ριζική εξάλειψη των μορφών διαβίωσης στον δρόμο.

Το πλέγμα προτάσεων πολιτικής που προτείνει η ΓΣΕΒΕΕ όπως σημειώνονται: «κινείται σε μία εκ διαμέτρου αντίθετη κατεύθυνση από το υφιστάμενο πλαίσιο παρεμβάσεων στεγαστικής πολιτικής το οποίο, εν πολλοίς, αποτελεί και την γενεσιουργό αιτία των διογκωμένων φαινομένων στεγαστικής επισφάλειας».

Ο στόχος είναι διττός, αφενός η διασφάλιση της καθολικότητας της πρόσβασης σε αξιοπρεπής συνθήκες στέγασης, αφετέρου η διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος που να ευνοεί την βελτίωση των συνθηκών στεγαστικής ευημερίας σε πρακτικό επίπεδο.

Η στόχευση μεταφράζεται σε ριζική εξάλειψη της αστεγίας και σε ουσιαστική θωράκιση των πολιτών από τους κινδύνους στεγαστικής επισφάλειας.

Αδιαπραγμάτευτη αφετηρία για την εκπλήρωση των παραπάνω είναι ότι η στέγη αποτελεί καθολικό δικαίωμα το οποίο θα διασφαλίζεται για πόλους ανεξαρτήτως κριτηρίων και προϋποθέσεων.

Στις προτάσεις περιλαμβάνεται η σύσταση ενός υπουργείου Στεγαστικής Πολιτικής ως προϋπόθεση για την οργάνωση και την εύρεση λύσεων αντιμετώπισης των στεγαστικών προβλημάτων συνολικά.

Ορισμένες κομβικές δράσεις που είναι απαραίτητο να θεσμοθετηθούν υπό την σκέψη αυτού του υπουργείου είναι η δημιουργία Τράπεζας Κοινωνικής Κατοικίας για την καταγραφή και χαρτογράφηση του υφιστάμενου αποθέματος ακίνητης περιουσίας του κράτους και φορέων του ευρύτερου δημόσιου τομέα το οποίο είναι κενό και μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί με τις κατάλληλες μετατροπές για σκοπούς κοινωνικής κατοικίας.

Παράλληλα μπορούν να δοθούν κίνητρα για την αξιοποίηση ιδιωτικών κτιρίων στο πλαίσιο της Τράπεζας Κοινωνικής Κατοικίας. Δηλαδή παροχή κινήτρων σε μικροϊδιοκτήτες για την παραχώρηση κενών κτιρίων με πενταετή οι δεκαετή ορίζοντα και τα κίνητρα αυτά θα κινούνται στην σφαίρα των φοροελαφρύνσεων και ανακαίνισης των κτιρίων (ελάφρυνση φορολογικής κλίμακας, μεγαλύτερη φορολόγηση κλειστών κτιρίων, απαλλοτρίωση εγκαταλελειμμένων κτιρίων, προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης, ασφαλιστική κάλυψη κατοικίας κ.α.). 

Σε αυτή την προοπτική ένα συγκροτημένο πρόγραμμα στεγαστικής πολιτικής στον αγροτικό χώρο θα μπορούσε να προσφέρει εργαλεία ώστε να ανοίξουν κλειστά κτήρια σε επαρχιακές πόλεις που κινδυνέουν από πληθυσμιακή αποψίλωση. Σημειώνεται ότι σε αυτό το πλαίσιο θα μπορούσε να συνδυαστεί και η αγροτική πολιτική και η αναπτυξιακή ανασυγκρότηση.

Επιπλέον προτείνεται η παραγωγή νέου οικιστικού αποθέματος σε εκτάσεις του δημοσίου. Ενδεικτικά εργαλεία χρηματοδότησης αυτής της παρέμβασης θα μπορούσαν να είναι το απόθεμα εισφορών υπέρ ΟΕΚ καθώς και ο προϋπολογισμός του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Συνεταιριστική κατοικία

Ταυτόχρονα, σημαντική βοήθεια μπορεί να προσφέρει η ενίσχυση του θεσμικού περιβάλλοντος και των εργαλείων για την ενθάρρυνση της παραγωγής συνεταιριστικής κατοικίας. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει ένα νέο και καινοτόμο κεφάλαιο στην ελληνική στεγαστική πολιτική και μπορεί να επιτευχθεί μέσω της παραχώρησης δημόσιας γης και της χορήγησης άτοκων στεγαστικών δανείων από το κράτος με μακροπρόθεσμο ορίζοντα αποπληρωμής και με την δημιουργία ηθικών τραπεζών παράλληλα με απαλλαγές από την φορολογία δεδομένου ότι εξυπηρετεί σκοπούς μαζικής στέγασης.

Δημιουργία Παρατηρητηρίου Στεγαστικών Ανισοτήτων

Η ΓΣΕΒΒΕ σημειώνει ότι διαχρονικά το κράτος στερείται συγκεντρωτικών στοιχείων για τις στεγαστικές ανισότητες ακραίων ή μή , και η θεμελίωση ενός Παρατηρητηρίου Στεγαστικών Ανισοτήτων θα καταπιάνεται, μεταξύ άλλων, με τα ακόλουθα πεδία:

- Καταγραφή αιτούντων στέγης. Δηλαδή τακτική καταγραφή στοιχείων για όσους βρίσκονται σε αναζήτηση κατοικίας ενώ ο μέχρι σήμερα δημόσιος και επιστημονικός διάλογος περιστρέφεται γύρω από το ζήτημα της καταγραφής των αστέγων. Δηλαδή αφορά στις πιο ακραίες μορφές στεγαστικής ανισότητας. Μπορούν όμως να καταγράφονται και όσοι δεν μπορούν με ασφαλή και αξιοπρεπή τρόπο μα καλύψουν τις στεγαστικές τους ανάγκες. Η διαδικασία αυτή θα απαντάει στο «πόσοι και γιατί» και θα αποτελέσει πυξίδα ανάπτυξης βιώσιμων και αποτελεσματικών στεγαστικών πολιτικών.

- Καταγραφή διακυμάνσεων των τιμών στην αγορά ενοικίων και βραχυχρόνιων μισθώσεων, των πλειστηριασμών και καταγραφή των φαινομένων ενεργειακής φτώχειας και των αστέγων και στερούμενων κατοικίας.

- Επιτελικός μηχανισμός διαχείρισης στεγαστικών αιτημάτων με διακλαδώσεις κεντρικού και τοπικού επιπέδου. Σε αυτή την προοπτική πρώτο σημείο καταγραφής των αιτούντων στέγη θα είναι οι κοινωνικές υπηρεσίες των δήμων οι οποίοι μπορούν να συμβάλουν και στην καταγραφή των διαθέσιμων κενών διαμερισμάτων ή κτηρίων ενώ μπορεί να κεφαλαιοποιηθεί από τους δήμου η τεχνογνωσία στην στέγαση ευάλωτων αιτούντων άσυλο.

- Αναδιαπραγμάτευση του προϋπολογισμού που θα ανακαταναμηθεί για πολιτικές κοινωνικής κατοικίας από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

- Προοδευτική φορολόγηση του ΕΝΦΙΑ με απαλλαγή για τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα.

- Ειδικότεροι τομείς παρεμβάσεων του υπουργείου Στεγαστικής Πολιτικής: αναπροσαρμογή κριτηρίων στην επιδότηση ενοικίου με γνώμονα την κάλυψη της διαφοράς των νοικοκυριών που επιβαρύνονται άνω του 40% του Δείκτη Στεγαστικής Επιβάρυνσης, απαγόρευση εξώσεων ενοικιαστών που αποδεδειγμένα δεν έχουν εναλλακτική στεγαστική προοπτική μέχρι την προσφορά θέσης στέγασης σε κοινωνική κατοικία και κοινωνικός διάλογος για τη θέσπιση ανώτατων τιμών ενοικίων ανά γεωγραφική ζώνη.

- Παρεμβάσεις στην αγορά βραχυχρόνιων μισθώσεων ακινήτων: Θέσπιση ανώτατου ορίου διάθεσης ακινήτων ανά γεωγραφική ζώνη, νομοθετική απαγόρευση της δραστηριοποίησης νομικών προσώπων στην αγορά βραχυχρόνιων μισθώσεων και όριο διάθεσης ακινήτων και για τα φυσικά πρόσωπα, χαρακτηρισμός των βραχυχρόνιων μισθώσεων ως τουριστικές επιχειρήσεις και κατάργηση της Χρυσής Βίζας.

- Κατάργηση του πτωχευτικού νόμου και θέσπιση οριζόντιας προστασίας της κύριας κατοικίας για αποδεδειγμένες περιπτώσεις αδυναμίας εξυπηρέτησης των δανειακών υποχρεώσεων.