Τοmakthes.gr κάνει μια ιστορική διαδρομή στην πορεία των γυναικείων κινημάτων με οδηγό την Ομότιμη Καθηγήτρια του Πανεπιστήμιου Αιγαίου Μαρία Γκασούκα, πρωτοπόρα φεμινίστρια και ερευνήτρια της ιστορίας των γυναικείων κινημάτων.

«Έχουμε μια εικόνα του φεμινισμού ότι αρχίζει να αναπτύσσεται με τις σουφραζέτες, αλλά η προσπάθεια για χειραφέτηση ξεκινά από τον 15ο αιώνα, από την αλληγορία της Κριστίν Ντε Πιζάν "Η Πόλη των Γυναικών", στη Φλωρεντία» λέει η κ. Γκασούκα.

Κατά μία έννοια, το πρώτο μαζικό κίνημα που «επέτρεψε στις γυναίκες να αρθρώσουν δημόσιο λόγο ήταν ο Χριστιανισμός, υπό την επήρεια του ιουδαϊσμού. Οι γυναίκες μπορούσαν να μπαίνουν άνετα στις οικογένειες για να προσηλυτίζουν. Όταν ο χριστιανισμός έγινε κυρίαρχος, ακολούθησε κατά γράμμα την οδηγία του Παύλου "γυναικός αυθεντείν ουκ επιτρέπω" και ο Γρηγόριος Νανζιανζηνος θα διαπιστώσει "άνδρες γαρ οι νομοθετήσαντες και κατά γυναικών νομοθέτησαν"» σημειώνει.

Η εποχή των Επαναστάσεων

Στο ευρύ ιστορικό πλαίσιο- Διαφωτισμός, Γαλλική Επανάσταση, Βιομηχανική Επανάσταση- αναδεικνύονται πολύ σημαντικές γυναίκες, όπως η Ολέμπ Ντεγκούζ, η Μέρι Γουόλστονκραφτ, η Αμπιγκέιλ Άνταμς, η Κάριν Μακκόλει

που διεκδικούν τη χειραφέτηση. Οι γυναίκες αυτές προσπαθούν να απελευθερωθούν από την εξουσία των αρχών και των δομών, την εκκλησία, το οικογενειακό δίκαιο, την άρνηση του δικαιώματος στο διαζύγιο... Υπήρξαν και άντρες, όπως ο Μπένθαμ, για παράδειγμα, που ζητούσε τη συμμετοχή των γυναικών στην κυβέρνηση» λέει η κ. Γκασούκα. «Την ίδια περίοδο, στον Νέο Κόσμο, τα κινήματα των γυναικών έχουν μαζί με την διεκδίκηση της ψήφου και την κατάργηση της δουλείας. Στα τέλη του 19ου Η Έμμα Γκόλντμαν και το περιοδικό της στο Mother Earth, βγαινει και ζητά μικτά πληρη δικαιώματα και για ομοφυλους και ομόφυλες».

Υπάρχουν δυο μεγάλα ιστορικά γεγονότα τα οποία επηρεάζουν την πορεία των γυναικών προς τα δικαιώματα, η Γαλλική και η Οκτωβριανή Επανάσταση. «Στη Γαλλική Επανάσταση οι γυναίκες βγαίνουν μπροστά αλλά στη συνέχεια οι επαναστάτες καρατομούν μερικές- μεταξύ των οποίων η Ολέμπ ντε Γκους που είχε την πρώτη διακήρυξη των δικαιωμάτων των γυναικών- και στέλνει τις υπόλοιπες στο σπίτι. Στην περίπτωση της Οκτωβριανής επανάστασης το νέο καθεστώς κάνει σύνταγμα της νεαρής Σοβιετικής Δημοκρατίας το πρόγραμμα των μπολσεβίκων, που είχε πολύ προωθημένες θέσεις χάρη σε δυο φεμινίστριες, την Αλεξάνδρα Κολοντάι και τη Νέσα Αρμαντ. Το Σύνταγμα λέει άνδρες και γυναίκες είναι ίσοι και ίσες έχουν όλοι ίσα δικαιώματα στην εκπαίδευση Είναι πολύ σπουδαίο για τον νομικό πολιτισμό. Έχουμε για πρώτη φορά έχουμε γυναίκες στην εξουσία θεσμικά, γυναίκα υπουργό κοινωνικών υπηρεσιών και γυναίκα υπουργό πολέμου».

Διαδήλωση των γυναικών για ψωμί και ειρήνη - 8 Μαρτίου 1917, Πετρούπολη, Ρωσία. Πηγή: wikipedia

Ο πρώιμος φεμινισμός στην Ελλάδα

Το 1918 ιδρύεται το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΕΚΕ) και «σαφώς επηρεασμένο από την Οκτωβριανή επανάσταση, διακηρύττει στο πρόγραμμά του ότι άνδρες και γυναίκες έχουν τα ίδια δικαιώματα στην εκπαίδευση και στην εργασία και ήδη από τότε θέτει το θέμα του πολιτικού γάμου» αναφέρει η κ. Γκασούκα.

Ο πρώιμος φεμινισμός αναπτύσσεται γύρω από την "Εφημερίδα των Κυριών" και την Καλλιρόη Παρέν, «με σπουδαίες φεμινίστριες που ζητούν ψήφο και εκπαίδευση.Οι συνθήκες είναι πάρα πολύ δύσκολες. Υπάρχει μια διατύπωση της Καλλιρόης Παρέν που λέει "Δεν αμφισβητούμε την πρωτοκαθεδρία του ανδρός" αλλά πρέπει να την τοποθετήσουμε στο κάδρο της εποχής. Αυτές οι γυναίκες φτιάχνουν επαγγελματικές σχολές για να μορφωθούν οι γυναίκες. Βάζουν το ζήτημα της ιστορίας των γυναικών, να συμπεριληφθούν οι γυναίκες που είναι εξαφανισμένες από την δημόσια ιστορία, ως μη χρειαζούμενες. Και μην ξεχνάμε ότι έχουν μια εφημερίδα που επί 30 χρόνια πούλαγε σε γυναίκες και άνδρες. Όμως η διάδοση των νέων ιδεών που συνδέονται με την χειραφέτηση, με το φεμινισμό, την απελευθέρωση σκοντάφτουν σε ένα αντικειμενικό πρόβλημα το γεγονός ότι στην Ελλάδα υπάρχει ένα θηριώδες ποσοστό 97% αναλφάβητων γυναικών».

Παράλληλα με το πρώιμο φεμινιστικό κίνημα, υπάρχει το γυναικείο κίνημα στο οποίο συμμετέχουν κομμουνίστριες και σοσιαλίστριες, που θέτουν ως πρώτο το δικαίωμα ψήφου, μαζί με τις εργασιακές σχέσεις και το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Το 1920 ιδρύεται ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας με την Αύρα Θεωδωροπούλου, τη Μαρία Σβώλου, τη Ρόζας Ιμβριώτη που προωθεί το αίτημα παραχώρησης δικαιώματα ψήφου στις γυναίκες.

Το δικαίωμα ψήφου και η Συνταγματική κατοχύρωση

Οι διεκδικήσεις των γυναικών στην Ελλάδα ακολουθούν πορεία εκκρεμούς, ένα βήμα μπροστά, ένα πίσω. Οι εξελίξεις προφανώς σχετίζονται και με τα ιστορικά γεγονότα. «Στον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο έπρεπε οι γυναίκες να βγουν μαζικά στην αγορά εργασίας, να πάνε στα εργοστάσια γιατί οι άνδρες ήταν στον πόλεμο. Όταν επέστρεψαν όμως, ξαναπήραν τις θέσεις τους» λέει η κ. Γκασούκα.

Επόμενο μεγάλο κεφάλαιο την περίοδο της Κατοχής είναι η εθνική αντίσταση. «Βλέπουμε ξαφνικά οι γυναίκες να προσχωρούν στις αντιστασιακές οργανώσεις και να βγαίνουν στο βουνό. Εκεί οι γυναίκες έχουν πλήρη πολιτικά δικαιώματα. Έχουμε πέντε βουλεύτριες στην κυβέρνηση του βουνού και μάλιστα κοσμητόρισσα των εργασιών που εξέλεξε τη Βουλή είναι μία γυναίκα, η Μαρία Σβώλου. Αυτά τα πήραν πίσω οι απελευθερωτικές κυβερνήσεις» αναφέρει η κ. Γκασούκα.

Το 1949, οι γυναίκες αποκτούν δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις δημοτικές εκλογές και το 1952 στις εθνικές, οπότε και εκλέγεται στη Θεσσαλονίκη η Ελένη Σκούρα, η πρώτη γυναίκα βουλεύτρια. Αργότερα με την ΕΔΑ θα εκλεγούν η Μίνα Γιάννου, η Άννα Σέκου και η Μαρία Σβώλου. «Πέρασε πάνω από μισός αιώνας, από την πρώτη αναφορά στο πρόγραμμα του ΣΕΚΕ, για να ενταχθεί στο Σύνταγμα του 1975 το άρθρο που προβλέπει ότι οι Έλληνες και οι Ελληνίδες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου, έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις. Στις αρχές της δεκαετίας του '80 είχαμε την μεταρρύθμιση του οικογενειακού δίκαιου. Ήταν μια πολύ μεγάλη στιγμή για τη ζωή των γυναικών στην Ελλάδα».