Στο νομοσχέδιο του υπουργείου Οικονομικών το οποίο βρίσκεται σε διαβούλευση και αφορά τις θεωρούμενες ως καταπατημένες εκτάσεις του δημοσίου, εναποθέτουν πλέον τις ελπίδες τους οι δεκάδες οικογένειες στην περιοχή της Καλαμαριάς των οποίων τα σπίτια διεκδικεί το ελληνικό δημόσιο.

Το πρόβλημα εμφανίστηκε ως γνωστόν πριν από περίπου είκοσι χρόνια όταν, κατά τη διαδικασία σύνταξης του Κτηματολογίου, το δημόσιο αμφισβήτησε τις περιουσίες, δηλαδή την κυριότητα των σπιτιών τα οποία είχαν χτιστεί σε συγκεκριμένα οικόπεδα της Καλαμαριάς, γνωστά ως «ανταλλάξιμα». 

Συγκεκριμένα, οι ιδιοκτήτες των διαμερισμάτων οι οποίοι τα είχαν πληρώσει, μαζί και με τους νόμιμους φόρους, τα ενέγραψαν ως όφειλαν στο Κτηματολόγιο αλλά, ταυτόχρονα τα ίδια οικόπεδα επί των οποίων είχαν χτιστεί τα διαμερίσματα ενέγραψε για λογαριασμό του και το ελληνικό δημόσιο, με αποτέλεσμα να προκύψουν δεκάδες διπλοεγγραφές.

Από το 2001

Το δημόσιο διεκδίκησε αυτές τις εκτάσεις και κατά συνέπεια και τα υπερκείμενα διαμερίσματα, προχωρώντας το 2001, στην υποβολή ενστάσεων στο Κτηματολόγιο, οι οποίες όμως απορρίφθηκαν στο σύνολό τους. Οι ιδιοκτήτες των διαμερισμάτων θεώρησαν έπειτα απ' αυτό ότι η υπόθεση έλαβε τέλος. 

Άλλωστε τα χρόνια που ακολούθησαν δεν υπήρξε καμία νομική ενέργεια από την πλευρά του ελληνικού δημοσίου. 

Όμως, στο τέλος του 2018, το δημόσιο επανήλθε καταθέτοντας ομαδικές αγωγές σε βάρος των ιδιοκτητών, διεκδικώντας την κυριότητα των περιουσιών τους.

Μιλώντας στο makthes.gr ο Κώστας Βατάλης, ένας εκ των δικηγόρων που έχει αναλάβει για λογαριασμό κάποιων ιδιοκτητών, υποθέσεις τους οι οποίες έχουν φτάσει στο ακροατήριο, εξηγεί ότι «είχε δημιουργηθεί η πεποίθηση στους ιδιοκτήτες πως η υπόθεση είχε τελειώσει καθώς το δημόσιο δεν είχε προβεί σε καμία νομική ενέργεια για περίπου δεκαπέντε χρόνια. Όμως, ξαφνικά, στη λήξη της χρονικής προθεσμίας που παρέχει ο νόμος, κατέθεσε αγωγές». 

Ο ίδιος έχει εκδικάσει δύο τέτοιες υποθέσεις στις οποίες εμπλέκονται δεκάδες μικροϊδιοκτήτες. Σε μία εξ αυτών η αγωγή του δημοσίου απερρίφθη για τυπικούς λόγους «αλλά δεν αποκλείεται το δημόσιο να επανέλθει» όπως σημειώνει.

Πολιτική λύση

Στο ζήτημα επιχειρήθηκε να δοθεί πολιτική λύση καθώς η κυβέρνηση είχε υποσχεθεί πως θα αναλάμβανε ειδική νομοθετική πρωτοβουλία για το συγκεκριμένο θέμα. 

Υπήρχε, άλλωστε, ανάλογο προηγούμενο και στον δήμο Σερρών, μια παρόμοια υπόθεση η οποία αφορούσε τέσσερα οικοδομικά τετράγωνα για την οποία είχε ψηφιστεί τον Φεβρουάριο του 2021 τροπολογία που προέβλεπε ότι για τα συγκεκριμένα ακίνητα «το Δημόσιο δεν προβάλλει δικαιώματα κυριότητας...».

Ωστόσο, παρά τις κατά καιρούς υποσχέσεις, τέτοια τροπολογία για την περίπτωση της Καλαμαριάς δεν κατατέθηκε ποτέ. Το ζήτημα επιχειρείται να λυθεί τώρα με το υπό διαβούλευση νομοσχέδιο.

Τα γκρίζα σημεία της ρύθμισης

Σύμφωνα με τον κ. Βατάλη το σχέδιο νόμου με τίτλο «Ρυθμίσεις για τα κατεχόμενα ακίνητα του Δημοσίου και άλλες διατάξεις», που τέθηκε την 19η Ιανουαρίου 2023 σε δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση, «αναδεικνύει τη διαχρονική αδυναμία του ελληνικού κράτους να προστατέψει την ακίνητη περιουσία του και να δημιουργήσει ένα ασφαλές πλαίσιο συναλλαγών στην αγορά της ακίνητης περιουσίας.

 Η αδυναμία αυτή του κράτους, αφενός, «επιτρέπει» σε ιδιώτες να καταπατούν ακίνητη περιουσία του Δημοσίου, και αφετέρου, εμπλέκει σε δικαστικές διαμάχες καλόπιστους ιδιοκτήτες ακινήτων, οι οποίοι απέκτησαν ακίνητα με συμβόλαια, που μεταγράφηκαν νόμιμα στα υποθηκοφυλακεία και ακολούθως, συχνά μετά από δεκαετίες, καλούνται να αντιμετωπίσουν ενστάσεις ή αγωγές του Δημοσίου για την αναγνώριση της κυριότητας του στα ακίνητα αυτά».

Όπως εξηγεί ο κ. Βατάλης το φαινόμενο αυτό αφορά ιδιαίτερα τα λεγόμενα ανταλλάξιμα κτήματα, δηλαδή τα αγροτικά και αστικά ακίνητα των Ελλήνων υπηκόων μουσουλμανικού θρησκεύματος, που ήταν εγκατεστημένοι στην Ελλάδα και την εγκατέλειψαν από 28-10-1912 ή εξαιτίας της ανταλλαγής των πληθυσμών σύμφωνα με τη συνθήκη της Λωζάνης. 

«Ως προς τα ανταλλάξιμα κτήματα εντός σχεδίου πόλεως ή οικισμού, το σχέδιο νόμου προβλέπει στο άρθρο 15 ότι το Δημόσιο απέχει από την άσκηση αγωγών, εφόσον σωρευτικά πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις. Μολονότι η εν λόγω ρύθμιση κινείται στη σωστή κατεύθυνση, η διατύπωση της αφήνει περιθώρια διαφορετικής ερμηνείας, αφού δεν είναι σαφές τι γίνεται με τις περιπτώσεις στις οποίες έχουν ήδη ασκηθεί αγωγές από το Δημόσιο και εκκρεμεί η εκδίκαση τους (όπως συμβαίνει στην Καλαμαριά) ή πρόκειται να ασκηθούν ένδικα μέσα από το Δημόσιο ή έχουν εκδοθεί δικαστικές αποφάσεις που δεν έχουν εκτελεστεί».

Δήμος Καλαμαριάς

Ο δήμαρχος Καλαμαριάς Γιάννης Δαρδαμανέλης αναφέρει στο makthes.gr ότι «η νομοθετική παρέμβαση με το υπό διαβούλευση νομοσχέδιο λύνει ένα χρόνιο πρόβλημα το οποίο ταλαιπωρεί εκατοντάδες πολίτες στην Καλαμαριά. Ήμασταν ενήμεροι γι' αυτήν την ρύθμιση, ωστόσο θα τη μελετήσουμε με τις νομικές μας υπηρεσίες στην τελική της μορφή και θα καταθέσουμε τις παρατηρήσεις μας».

Πώς προέκυψαν τα ανταλλάξιμα

Οι διεκδικούμενες από το δημόσιο εκτάσεις ανήκαν σε μουσουλμάνους και μετά την απελευθέρωση πέρασαν στην ευθύνη του ελληνικού δημοσίου, με σκοπό να τις διαθέσει για την αποκατάσταση των προσφύγων οι οποίοι κατέφθασαν στην περιοχή, στο πλαίσιο της ανταλλαγής των πληθυσμών, σύμφωνα με όσα προέβλεπε η συνθήκη της Λωζάνης.

Στην πορεία ορισμένα από αυτά τα οικόπεδα καταπατήθηκαν και παρότι σε ορισμένες περιπτώσεις το κράτος επέβαλε τα προβλεπόμενα πρόστιμα, ωστόσο ποτέ δεν προχώρησε στην κατοχύρωση της κυριότητάς τους υπέρ του ελληνικού δημοσίου. 

Στη συνέχεια οι ανταλλάξιμες εκτάσεις κατατμήθηκαν, έγιναν οικόπεδα, ανοικοδομήθηκαν, με νόμιμες οικοδομικές άδειες, πουλήθηκαν διαμερίσματα, πολλά απ' αυτά κληροδοτήθηκαν, πληρώνοντας όλους τους προβλεπόμενους φόρους, ώσπου έφτασε το έτος 2000 και ξεκίνησε η σύνταξη του Κτηματολογίου και προέκυψε το πρόβλημα.