Δύο αιώνες κι ένας χρόνος συμπληρώνονται σήμερα από την Επανάσταση του '21. 

Ήταν η εποχή της επανάστασης και η αρχή ενός εθνικού απελευθερωτικού αγώνα απέναντι στους κατακτητές Τούρκους επί 400 έτη. Είναι πολύ λογικό να θαυμάζουμε τη γενναιοφροσύνη εκείνων που επιχείρησαν να αντιταχθούν στην υπεροπλία μιας ολόκληρης αυτοκρατορίας και από την άλλη να επικαιροποιούμε πάντα τα γεγονότα: Τι σημαίνει σήμερα για εμάς ηρωισμός, αγάπη για την πατρίδα, να πεθαίνεις για αυτή, να αγωνίζεσαι μέχρι τέλους και να της προσφέρεις το παν. Παράλληλα, είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε την ιστορία της Ελληνικής επανάστασης ενταγμένης μέσα στα ευρύτερα παγκόσμια ανά τον χρόνο απελευθερωτικά κινήματα. Και φυσικά εδώ πρέπει να γίνει οπωσδήποτε μια ιστορική διάκριση: Τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα όπου εθνικές δυνάμεις από τα μέσα απελευθερώνουν τη χώρα είναι ξαδέρφια των κινημάτων κατά της αποικιοκρατίας, που και εκεί η χώρα απεξαρτάται από τον ξένο παράγοντα.

Υπάρχουν βέβαια και κινήματα κατά των τοπικών δικτατοριών που δεν μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε απελευθερωτικά, αλλά αντιστασιακά. Επίσης αντιστασιακά κινήματα είναι εκείνα όπου πατριώτες μιας χώρας στρέφονται εναντίων των κατακτητών της. Η χώρα μας ευτύχησε όχι μόνο να έχει την εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση το 1821, αλλά και το μεγάλη αντιστασιακή αντίδραση απέναντι στους κατακτητές Γερμανούς, Ιταλούς και Βουλγάρους τη δεκαετία του ’40.

Οι ταινίες-καταγραφές

Πολύ γνωστές είναι οι ελληνικές ταινίες που αναφέρθηκαν στην Εθνική Επανάσταση του 1821. Τις βλέπουμε τακτικά από την τηλεόραση, αλλά οι περισσότερες παρά τις προθέσεις των δημιουργών κάνουν επιφανειακές και εικονογραφικές καταγραφές. Θυμίζω πως οι πιο γνωστές από αυτές είναι ο «Παπαφλέσσας», οι «Σουλιώτες», «Μαντώ Μαυρογένους», «Μπουμπουλίνα», «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι». Αρκετά γνωστά βέβαια είναι και τα ελληνικά φιλμ που έχουν σχέση με την αντίσταση κατά των Γερμανών. Ένα από αυτά, η «Υπολοχαγός Νατάσα» έκανε ρεκόρ στην εποχή του με 770.000 εισιτήρια. Σημειώνονται ακόμα το «Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση;», «Μια γυναίκα στην Αντίσταση» , «Το νησί των γενναίων». Ανάμεσα σε αυτές μπορούμε να ανθολογήσουμε και το «Ξυπόλητο τάγμα», γυρισμένο στη Θεσσαλονίκη. Φυσικά υπάρχουν αναρίθμητα ανάλογα φιλμ, που ωστόσο κανένα από αυτά δεν μπορεί να θεωρηθεί ως κορυφαίο, παρά τις προσπάθειες των ικανών σκηνοθετών μας.

Η περίπτωση της αποικιοκρατίας

Στην περίπτωση της αποικιοκρατίας τα πράγματα είναι ελαφρά διαφοροποιημένα. Κάποια χώρα είναι αποικία μεγάλων δυνάμεων και πολεμάει για να απεξαρτηθεί. Περίπτωση που ενδιαφέρει εμάς τους Έλληνες είναι η ιστορία της Κύπρου και ο αγώνας της ΕΟΚΑ για την απομάκρυνση των Βρετανών. Κορυφαίος αντιαποικιοκρατικός πόλεμος είναι αυτός της Αμερικάνικης ανεξαρτησίας. Έγιναν σκληρές μάχες με τους Βρετανούς και το 1776 η Αμερική απήλαυσε την ελευθερία της. Είδαμε πολλές ταινίες πάνω σε αυτή τη σκληρή ηρωική αντίδραση. Δειγματοληπτικά θα ξεχωρίσω τον πολύωρο επικό «Πατριώτη» του Γιούλιχ Έμεριχ. Οι Βρετανοί δεν εξεδιώχθησαν μόνο από την Αμερική, αλλά και από την Ινδία, όπου είχαμε ένα μεγάλο κίνημα με τον Γκάντι να διατυπώνει το περίφημο δόγμα της μη βίας. Γυρίστηκαν πολλές ταινίες που αναδείκνυαν τον ηρωισμό των Βρετανών στρατιωτικών σε σύγκρουση με τους τοπικούς αντιστασιακούς, που φυσικά ήταν καθαρά προπαγανδιστικές. Ο Ρίτσαρντ Ατένμπορο με την οσκαρική δημιουργία του, «Γκάντι», μας πρόσφερε μια αντικειμενική προσέγγιση. Στην Αλγερία είχαμε τον μεγάλο αντιαποικιοκρατικό κίνημα κατά των Γάλλων, που μετά από πολλές συγκρούσεις κατάφερε να απελευθερώσει τη χώρα. Η πιο σπουδαία ταινία πάνω σε αυτά τα επικά γεγονότα είναι η «Μάχη της Αλγερίας» του Τζίλο Ποντεκόρβο.

Ενάντια στις δικτατορίες

Υπάρχουν βέβαια και τα κινήματα που γκρεμίζουν δικτάτορες, που έχουν εγκατασταθεί στη χώρα την απομυζούν οικονομικά και έχουν εγκαταστήσει μηχανισμούς τρομοκρατίας. Κλασικό παράδειγμα η Κούβα, όπου ως τελευταίος δικτάτοράς της καταγράφεται ο περιβόητος αμερικανόφιλος Μπατίστα. Την Πρωτοχρονιά του 1959, ένοπλοι αντάρτες με επικεφαλής τον Κάστρο, που έχει δίπλα του τον Τσε, εισέρχονται στην Αβάνα και μια νέα εποχή αρχίζει για τη χώρα. Τα γεγονότα αυτά τα έχουμε δει να αποτυπώνονται σε πολλές ταινίες με τον ένα ή άλλο τρόπο, αλλά ένα κομμάτι τους θα το παρακολουθήσουμε στην πολύ γνωστή ταινία του Στίβεν Σόντερμπεργκ «Τσε: Ο Αργεντίνος». Για τη δικτατορία του Σομόζα στη Νικαράγουα γυρίστηκε το πολύ ωραίο φιλμ «Αποστολή στη Νικαράγουα». Και αυτές είναι μόνο κάποιες ενδεικτικές περιπτώσεις.

* Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 20.03.2022