«Το Μετρό αυξάνει τον πλούτο της πόλης, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό. Αποτελεί τον ορισμό του κοινού αγαθού. Τονώνει καίρια τη συλλογική μας αυτοπεποίθηση και υπερηφάνεια. Μας ενώνει, κυριολεκτικά και μεταφορικά», τονίζει η Λίνα Μενδώνη.

Η υπουργός Πολιτισμού, που είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στο να κοπεί ο γόρδιος δεσμός που λεγόταν «Αρχαία στη στάση Βενιζέλου», σε συνέντευξή της στη «ΜτΚ» κάνει λόγο για «μία μεγάλη συλλογική προσπάθεια, που ολοκληρώθηκε με τον καλύτερο τρόπο», προσθέτοντας: «και, ναι, πρέπει να αισθανόμαστε δικαιωμένοι, ως κοινωνία, όταν παραδίδεται ένα έργο που αναβαθμίζει όσο ίσως κανένα άλλο την ποιότητα ζωής και ενισχύει τον κοινωνικό δεσμό».

Για την αρχαιολογική σημασία του Μετρό απαντά: «Πυκνά και σύγχρονα δίκτυα Μετρό υπάρχουν, πλέον, σε εκατοντάδες πόλεις ανά τον κόσμο. Πόσα, όμως, είναι ταυτόχρονα και μέσο μετακίνησης, αλλά και ζωντανό μουσείο, όπως το Μετρό της Θεσσαλονίκης. Πραγματικά, ελάχιστα».

Κάνοντας μία συνολική αποτίμηση επισημαίνει ότι το Μετρό υπήρξε τελικά «ένας αδιάψευστος καθρέφτης των δυνατοτήτων μας, αλλά και των αδυναμιών μας. Οι αδικαιολόγητες καθυστερήσεις, που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί, είναι ένα πολλοστό παράδειγμα του πώς οι ιδεοληψίες κρατούν τον τόπο πίσω και βλάπτουν τη συλλογική ποιότητα ζωής. Η εκτέλεση, όμως, και η αποπεράτωση ενός πολύπλοκου έργου, με πρωτόγνωρες τεχνικές και αρχαιολογικές προδιαγραφές, δείχνει τι μπορούμε να πετύχουμε όταν δουλεύουμε με σχέδιο και σύστημα, προς όφελος του κοινού καλού».

Για τον σταθμό της Βενιζέλου σημειώνει ότι «αποτελεί ένα πραγματικό καλειδοσκόπιο της οικοδομικής εξέλιξης της πόλης, ήδη από την ελληνιστική περίοδο και την ίδρυση της πόλης τον 4ο αιώνα π.Χ. Βεβαιώνεται, σε αντίθεση με τα μέχρι σήμερα κρατούντα, η σταδιακή επέκταση της πόλης προς τη θάλασσα και όχι προς την ξηρά. Αποκαλύπτεται, επίσης, το πρόσωπο της πρωτοβυζαντινής πόλης, με τις επιβλητικές πλακόστρωτες πλατείες της και τα καταστήματα και εργαστήρια που την περιέβαλλαν. Όλα αυτά αναδεικνύουν τη ιστορική συνέχεια της Θεσσαλονίκης, αλλά και τη διαχρονία του δημόσιου χώρου».

Ξεπερνά την κριτική του παρελθόντος λέγοντας ότι «το ‘έγκλημα’ γίνεται τώρα έμβλημα. Αλλά το μόνο που μετρά πλέον, είναι ότι το Μετρό υποδέχεται επιτέλους το κοινό του», ενώ μιλώντας για το τι συνάντησε όταν το 2019 ανέλαβε το υπουργείο Πολιτισμού σημειώνει: «Το έργο είχε ουσιαστικά βαλτώσει. Παρά τις επανειλημμένες αντίθετες γνωμοδοτήσεις του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου και τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας υπέρ της απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου, η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ είχε αποφασίσει την κατά χώραν παραμονή τους. Ουσιαστικά, το έργο είχε σταματήσει. Το γεγονός ότι χρειάστηκαν πέντε χρόνια για να επανεκκινήσει και να ολοκληρωθεί λέει πολλά και για το πού βρισκόμασταν τότε και για το γεγονός ότι τις ιδεοληψίες αυτές δεν τις πλήρωσαν οι υπουργοί της προηγούμενης κυβέρνησης, αλλά οι Θεσσαλονικείς, με πρόσθετες και αχρείαστες καθυστερήσεις και ταλαιπωρία».

• Τέλος, για το μέλλον και για τα σχέδια του υπουργείου Πολιτισμού για τη Θεσσαλονίκη προαναγγέλλει ότι σε 6 μήνες θα παραδοθούν οι μελέτες για την ανάπλαση του οικοδομικού τετραγώνου του Αγίου Δημητρίου και ότι εγκρίθηκαν οι αντίστοιχες μελέτες για την πυροπροστασία του Επταπυργίου και της Κρύπτης του Αγίου Δημητρίου. Επίσης ότι αποκαθίσταται το κτίριο του Κρατικού Ωδείου και ότι οι εποπτευόμενοι από το υπουργείο Πολιτισμού φορείς που εδρεύουν στην πόλη προικοδοτούνται με πόρους 31 εκατομμυρίων ευρώ για την αναβάθμιση των υποδομών τους, για έργα προσβασιμότητας και κυρίως για τον ψηφιακό μετασχηματισμό. «Εν ολίγοις, είναι σε εξέλιξη ένα φιλόδοξο, αλλά απολύτως ρεαλιστικό, πλέγμα δράσεων και έργων που αναδεικνύουν τη βαθιά πολιτιστική κληρονομιά της Θεσσαλονίκης, σε όλες τις εποχές της, και στηρίζουν ενεργά τη σύγχρονη δημιουργία», σημειώνει η κ. Μενδώνη.
• Κυρία Μενδώνη, τι σηματοδοτεί η εκκίνηση του Μετρό στη Θεσσαλονίκη;
• Με δύο λόγια, η Θεσσαλονίκη διαθέτει πλέον ένα από τα τελειότερα συστήματα μαζικής μεταφοράς στον κόσμο. Ο μητροπολιτικός σιδηρόδρομος έρχεται να αναβαθμίσει δραστικά την καθημερινότητα των πολιτών, που θα μετακινούνται με άνεση, ασφάλεια και ταχύτητα, αλλά και των χιλιάδων επισκεπτών της. Αποτελώντας, παράλληλα, μία μήτρα απασχόλησης και ένα σπανιότατο παράδειγμα αρμονικής σύζευξης της ανάπτυξης και του πολιτισμού. Το Μετρό αυξάνει τον πλούτο της πόλης, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό. Αποτελεί τον ορισμό του κοινού αγαθού. Τονώνει καίρια τη συλλογική μας αυτοπεποίθηση και υπερηφάνεια. Μας ενώνει, κυριολεκτικά και μεταφορικά.
• Ας πάμε λίγο στο παρελθόν: Πώς ήταν η κατάσταση του έργου, όταν το 2019 αναλάβατε το υπουργείο Πολιτισμού;
• Το έργο είχε ουσιαστικά βαλτώσει. Είχαμε μόνο τα αλήστου μνήμης εγκαίνια των μουσαμάδων που υποδύονταν τους σταθμούς. Παρά τις επανειλημμένες αντίθετες γνωμοδοτήσεις του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου και τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας υπέρ της απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου, η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ είχε αποφασίσει την κατά χώραν παραμονή τους. Ουσιαστικά, το έργο είχε σταματήσει. Το γεγονός ότι χρειάστηκαν πέντε χρόνια για να επανεκκινήσει και να ολοκληρωθεί λέει πολλά και για το πού βρισκόμασταν τότε και για το γεγονός ότι τις ιδεοληψίες αυτές δεν τις πλήρωσαν οι υπουργοί της προηγούμενης κυβέρνησης, αλλά οι Θεσσαλονικείς, με πρόσθετες και αχρείαστες καθυστερήσεις και ταλαιπωρία.

Όλα αυτά τα χρόνια «είδατε μπροστά σας πολλά» σε ό,τι αφορά στο Μέτρο. Τρύπες, καθυστερήσεις, διαμαρτυρίες για τις αποσπάσεις αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου, κάποιοι το χαρακτήρισαν «έγκλημα» και προσφυγές που όλες κατέπεσαν. Ποια ήταν η πιο δύσκολη στιγμή;

Το «έγκλημα» γίνεται τώρα έμβλημα. Αλλά το μόνο που μετρά πλέον, είναι ότι το Μετρό υποδέχεται επιτέλους το κοινό του. Δύσκολες στιγμές υπήρξαν πολλές, τόσο λόγω των έξαλλων αντιδράσεων, όσο και της σπάνιας πολυπλοκότητας του έργου, που γεννούσε συνεχώς μικρότερα ή μεγαλύτερα ζητήματα, που έπρεπε να αντιμετωπιστούν με τη δέουσα προσοχή, τηρουμένου απαρέγκλιτα του κείμενου θεσμικού πλαισίου. Επομένως, κάθε στιγμή είχε τη δυσκολία της, γιατί για να φτάσουμε εδώ έπρεπε να προσέξουμε και τις μεγάλες προκλήσεις, αλλά και τις φαινομενικά μικρές λεπτομέρειες.

Χρειάστηκε βέβαια και η αποφασιστικότητα από την πλευρά της κυβέρνησης και του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη. Αισθάνεστε κατά κάποιο τρόπο δικαιωμένη από τη λειτουργία του έργου;

Η στήριξη του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη ήταν αμέριστη και συνεχής, κομβική για την αποπεράτωση του έργου και την απόδοσή του στην κοινωνία. Δικαίωση είναι μία σωστή λέξη, αλλά για όλους όσους δούλεψαν σκληρά και ενάντια σε κάθε αντιξοότητα, πραγματική ή επινοημένη, στην οποία σκόνταφτε το έργο. Ήταν μία μεγάλη συλλογική προσπάθεια, που ολοκληρώθηκε με τον καλύτερο τρόπο. Και, ναι, πρέπει να αισθανόμαστε δικαιωμένοι, ως κοινωνία, όταν παραδίδεται ένα έργο που αναβαθμίζει όσο ίσως κανένα άλλο την ποιότητα ζωής και ενισχύει τον κοινωνικό δεσμό.

Το «Μετρό και αρχαία» ήταν η κρίσιμη φράση στην όλη διαμάχη;

Πράγματι, το σύνθημα αυτό συμπυκνώνει τον τρόπο που δουλέψαμε και, κυρίως, την υπηρέτηση δύο στόχων, την απρόσκοπτη αποπεράτωση του έργου και την αποκάλυψη και ανάδειξη άγνωστων και μοναδικών θησαυρών. Μιλά, όμως, εύγλωττα και για τον δισυπόστατο χαρακτήρα του ίδιου του μητροπολιτικού σιδηρόδρομου, τώρα που μπαίνει σε λειτουργία. Πυκνά και σύγχρονα δίκτυα Μετρό υπάρχουν, πλέον, σε εκατοντάδες πόλεις ανά τον κόσμο. Πόσα, όμως, είναι ταυτόχρονα και μέσο μετακίνησης, αλλά και ζωντανό μουσείο, όπως το Μετρό της Θεσσαλονίκης. Πραγματικά, ελάχιστα.

Τελικά στον σταθμό της Βενιζέλου τι έχουμε; Όπως είπατε πρόκειται για το μεγαλύτερο αρχαιολογικό χώρο μέσα σε ένα τεχνικό έργο. Τι να περιμένουν οι Θεσσαλονικείς;

Ο σταθμός Βενιζέλου αποτελεί ένα πραγματικό καλειδοσκόπιο της οικοδομικής εξέλιξης της πόλης, ήδη από την ελληνιστική περίοδο και την ίδρυση της πόλης τον 4ο αιώνα π. Χ. Βεβαιώνεται, σε αντίθεση με τα μέχρι σήμερα κρατούντα, η σταδιακή επέκταση της πόλης προς τη θάλασσα και όχι προς την ξηρά. Αποκαλύπτεται, επίσης, το πρόσωπο της πρωτοβυζαντινής πόλης, με τις επιβλητικές πλακόστρωτες πλατείες της και τα καταστήματα και εργαστήρια που την περιέβαλλαν. Όλα αυτά αναδεικνύουν τη ιστορική συνέχεια της Θεσσαλονίκης, αλλά και τη διαχρονία του δημόσιου χώρου. Είναι εντυπωσιακό ότι το τότε κέντρο της πόλης, ο πυρήνας του δημόσιου χώρου, δεν απείχε πολύ από το σημερινό και είναι ευτύχημα ότι αναδεικνύεται και πάλι στο πλαίσιο ενός κατ’ εξοχήν δημόσιου αγαθού, όπως είναι το Μετρό.

Περίπου 300.000 είναι τα κινητά και τα ακίνητα αρχαιολογικά ευρήματα που ανακαλύφθηκαν στη διαδρομή του Μετρό. Πού βρίσκονται όλα αυτά; Υπάρχουν άλλοι σταθμοί που έχουν εξίσου μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον, όπως η Βενιζέλου;

Τα κινητά ευρήματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη θα εκτεθούν στο αντίστοιχο Μουσείο, που το 2026 θα ανοίξει τις πύλες του στο αποκατεστημένο κτίριο στρατωνισμού, στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά στη Δυτική Θεσσαλονίκη. Οι δε αποσπασθείσες κατά την ανασκαφή αρχαιότητες θα φιλοξενηθούν, σε μεταγενέστερο χρόνο, στο Μουσείο στο Crossover. Και, ασφαλώς, δεν έχουμε μόνον τον ενταγμένο στον σταθμό Βενιζέλου αρχαιολογικό χώρο, αλλά και πέντε σταθμούς-μουσεία, τους σταθμούς «Αγία Σοφία», «Πλατείας Δημοκρατίας», «Σιντριβάνι», «Αγίας Σοφίας» και «Φλέμιγκ», που θα φιλοξενούν στο κέλυφός τους εκθεσιακές παρεμβάσεις που σκιαγραφούν τον χαρακτήρα της περιοχή τους.

Τελικά κ. Μενδώνη, ποιο είναι το μάθημα από όλη αυτή την περιπέτεια των 37 χρόνων με το Μετρό Θεσσαλονίκης;

Το Μετρό υπήρξε, τελικά, ένας αδιάψευστος καθρέφτης των δυνατοτήτων μας, αλλά και των αδυναμιών μας. Οι αδικαιολόγητες καθυστερήσεις, που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί, είναι ένα πολλοστό παράδειγμα του πώς οι ιδεοληψίες κρατούν τον τόπο πίσω και βλάπτουν τη συλλογική ποιότητα ζωής. Η εκτέλεση, όμως, και η αποπεράτωση ενός πολύπλοκου έργου, με πρωτόγνωρες τεχνικές και αρχαιολογικές προδιαγραφές, δείχνει τι μπορούμε να πετύχουμε όταν δουλεύουμε με σχέδιο και σύστημα, προς όφελος του κοινού καλού. Στο μέλλον, ας διδαχθούμε από τις αδυναμίες και ας κεφαλαιοποιήσουμε τις δυνατότητες.

Τι να περιμένουμε στο Μουσείο Αλκαζάρ, το οποίο επισκεφτήκατε πρόσφατα;

Το Τεμένος Χαμζά Μπέη, το γνωστό Αλκαζάρ, αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα οθωμανικής αρχιτεκτονικής και έναν ακόμη μάρτυρα των πολλών και διαφορετικών πολιτισμών που άφησαν το ίχνος τους στην πόλη. Η γειτνίασή του, μάλιστα, με τον σταθμό Βενιζέλου έρχεται να υπογραμμίσει τη μοναδική πολιτιστική κληρονομιά της Θεσσαλονίκης. Οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασής του, που χρηματοδοτούνται με 11 εκατομμύρια ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, πραγματοποιούνται απρόσκοπτα και το μνημείο θα παραδοθεί αποκατεστημένο εντός του 2025.

Τι άλλο ετοιμάζει το υπουργείο Πολιτισμού για τη Θεσσαλονίκη;

Σε αποκατεστημένα κτίρια του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά θα φιλοξενηθεί το Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού, ένα έργο ήδη ώριμο μελετητικά που σύντομα εντάσσεται στο ΕΣΠΑ. Μείζον έργο είναι επίσης η συντήρηση και η ανάδειξη, συμπεριλαμβανομένου του φωτισμού τους, των βυζαντινών μνημείων της πόλης, ενταγμένα στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, προϋπολογισμού πέντε εκατομμυρίων. Εντός του επόμενου εξαμήνου, και όπως συζητήσαμε πρόσφατα με τον δήμαρχο κ. Αγγελούδη, παραδίδονται οι μελέτες για την ανάπλαση του οικοδομικού τετραγώνου του Αγίου Δημητρίου, που εκπονούνται σε συνεργασία με το ΑΠΘ. Ενώ μόλις εγκρίθηκαν οι αντίστοιχες μελέτες για την πυροπροστασία του Επταπυργίου και της Κρύπτης του Αγίου Δημητρίου, του μνημείου με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα. Αποκαθιστούμε, ακόμη, με κεφάλαια της τάξης των 6 εκατομμυρίων ευρώ, το κτίριο του Κρατικού Ωδείου, ένα από τα ωραιότερα της πόλης. Ενώ και οι εποπτευόμενοι από το υπουργείο Πολιτισμού φορείς που εδρεύουν στην πόλη προικοδοτούνται με πόρους 31 εκατομμυρίων ευρώ, από το Ταμείο Ανάκαμψης και το ΕΣΠΑ, για την αναβάθμιση των υποδομών τους, για έργα προσβασιμότητας και κυρίως για τον ψηφιακό μετασχηματισμό που θα καταστήσει τους φορείς βιώσιμους. Εν ολίγοις, είναι σε εξέλιξη ένα φιλόδοξο, αλλά απολύτως ρεαλιστικό, πλέγμα δράσεων και έργων που αναδεικνύουν τη βαθιά πολιτιστική κληρονομιά της Θεσσαλονίκης, σε όλες τις εποχές της, και στηρίζουν ενεργά τη σύγχρονη δημιουργία.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 30.11.-01.12.2024