Την Μ. Πέμπτη δημοσιοποιήθηκαν πληροφορίες ότι το ΣτΕ απέρριψε τις αιτήσεις ακύρωσης της απόφασης για απόσπαση των αρχαίων από το Σταθμό Βενιζέλου του μετρό. Μια τέτοια απόφαση ανοίγει τον δρόμο για την επανεκκίνηση των εργασιών στο σταθμό Βενιζέλου, που ουσιαστικά πάγωσαν από το 2019. Η εταιρεία διατηρεί ως στόχο της να παραδώσει την βασική γραμμή εντός του 2023, όχι όμως τον Απρίλιο, όπως ήταν αρχικά η κυβερνητική υπόσχεση. Ακόμα και αυτός ο στόχος, για τα τέλη του 2023, δεν είναι καθόλου εύκολος. Είναι μια μάχη με το χρόνο, υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν νέες καθυστερήσεις.

Τo 2019, στην πρώτη του παρουσία στη ΔΕΘ ως πρωθυπουργός, ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε με κατηγορηματικό τρόπο ότι το έργο θα παραδοθεί στο σύνολό του (και όχι τμηματικά από το 2020 όπως είχε υποσχεθεί η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ) τον Απρίλιο του 2023. Ανακοίνωσε ακόμη ότι ο σχεδιασμός για τον σταθμό Βενιζέλου αλλάζει, αναφορικά με τα αρχαία που βρέθηκαν εκεί, κι ότι επιστρέφουμε στη λύση που είχε προκριθεί το 2014, δηλαδή στην απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων.

Τι έγινε στο διάστημα που μεσολάβησε στον ενάμισι χρόνο από αυτή την υπόσχεση; Ενώ στα υπόλοιπα εργοτάξια οι εργασίες προχωρούσαν κανονικά -όσο επέτρεψε η πανδημία, που πήγε πίσω τις εργασίες στα εργοτάξια εξαιτίας των κρουσμάτων μεταξύ των εργαζομένων, αλλά και τα πολύμηνα προβλήματα στο εσωτερικό της ΑΚΤΩΡ που δημιούργησαν «μούδιασμα» στο προσωπικό. Αντιθέτως, στο σταθμό Βενιζέλου οι εργασίες «πάγωσαν». Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τοποθετήθηκε εκ νέου για το θέμα, τασσόμενο αυτή τη φορά υπέρ της απόσπασης των αρχαιοτήτων, και εκπονήθηκε μία σχετική προμελέτη την οποία επίσης ενέκρινε. Όμως κατά της σχετικής υπουργικής απόφασης για απόσπαση των αρχαιοτήτων κατατέθηκαν τρεις αιτήσεις ακύρωσης, που εξετάστηκαν από το ΣτΕ στις 6 Νοεμβρίου 2020. Η κατά προτεραιότητα εξέταση της υπόθεσης, ένα μήνα νωρίτερα από την καθορισμένη ημερομηνία, δημιούργησε προσδοκίες στην Αττικό Μετρό, ότι κατ’ εξαίρεση θα μπορούσε να εκδοθεί η απόφαση μέσα σε ενάμισι μήνα, δηλαδή μέχρι το τέλος του 2020.

Ο Απρίλιος του 2023 ήταν εφικτός, μόνο υπό την αίρεση αυτής της -μη ρεαλιστικής, όπως αποδείχθηκε- προσδοκίας και εφόσον συνέτρεχαν και μια σειρά από άλλες προϋποθέσεις, εξίσου επισφαλείς ως προς το χρονοδιάγραμμα.

Τη Μ. Πέμπτη έγινε γνωστό ότι το ΣτΕ απέρριψε τις προσφυγές, ανοίγοντας το δρόμο για να προχωρήσει η τεχνική λύση της Αττικό Μετρό. Αυτό αυτομάτως σημαίνει ότι το ούτως ή άλλως σφιχτό χρονοδιάγραμμα πάει τουλάχιστον πέντε με έξι μήνες πίσω, σε σχέση με τους αρχικούς σχεδιασμούς, δηλαδή αυτομάτως πάμε από τον Απρίλιο στα τέλη του 2023.

Η πλευρά που τασσόταν υπέρ της διατήρησης των αρχαίων κατά χωράν έχει εξαντλήσει τα ένδικα μέσα, ενώ δεν τίθεται θέμα προσφυγής σε ευρωπαϊκά δικαστήρια, καθώς δεν έχουν δικαιοδοσία. Παρόλα αυτά δεν σκοπεύει να εγκαταλείψει την προσπάθεια ανατροπής των σχεδιασμών της Αττικό Μετρό, έστω και την ύστατη στιγμή. «Περιμένουμε να δούμε το σκεπτικό της απόφασης. Είναι σημαντικό για μας ότι το αποτέλεσμα ήταν οριακό (σ.σ. με ψήφους 13-12), σημαίνει ότι τα επιχειρήματά μας δεν ήταν έωλα κι ότι είχαν βάση» σημειώνει ο Φωκίων Δεληγιάννης, εκπρόσωπος της Κίνησης Πολιτών που προσέφυγε στο ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο. Ωστόσο τα περιθώρια αντιδράσεων είναι πολύ περιορισμένα. Εκκλήσεις από διεθνείς προσωπικότητες προς τον πρωθυπουργό και την Πρόεδρο της Δημοκρατίας έχουν ήδη γίνει, χωρίς αποτέλεσμα. Το μόνο που ίσως μένει να δούμε είναι κινηματικού χαρακτήρα ενέργειες για να εμποδιστούν οι εργασίες απόσπασης, όμως προς το παρόν αυτό που επικρατεί στις τάξεις της Κίνησης Πολιτών είναι ένα «μούδιασμα». Από πλευράς της Αττικό Μετρό, ο πρόεδρός της Νίκος Ταχιάος δεν θέλησε να κάνει οποιοδήποτε σχόλιο μέχρι να καθαρογραφεί η απόφαση του ΣτΕ.

Τα βήματα από εδώ και στο εξής

Βήμα 1: H απόφαση του ΣτΕ θα πρέπει να καθαρογραφεί και να επισημοποιηθεί. Ταυτόχρονα, η οριστική μελέτη για την απόσπαση των αρχαιοτήτων θα πρέπει να εγκριθεί από το ΚΑΣ. Ας υποθέσουμε ότι αυτή η διαδικασία ολοκληρώνεται εντός του Ιουνίου 2021.

Βήμα 2ο: Αμέσως ο Δ. Κορρές αρχίζει τις εργασίες απόσπασης. Ο ίδιος είχε δηλώσει στη «ΜτΚ» ότι οι εργασίες θα διαρκέσουν περί τους έξι μήνες. Φτάσαμε δηλαδή στα τέλη του 2021, υπό ιδανικές συνθήκες (ας μην ξεχνάμε ότι δεν έχουμε ξεπεράσει την πανδημία).

Βήμα 3ο: Είναι η ώρα των ανασκαφών στο τμήμα που αποκαλύφθηκε κάτω από τα αρχαία που αποσπάστηκαν. Κάτω από την ρωμαϊκή Θεσσαλονίκη, υπάρχει η Θεσσαλονίκη του Κάσσανδρου. Ο χρόνος που θα χρειαστεί για την ανασκαφή εξαρτάται από τα ευρήματα, το είδος αλλά και το μέγεθός τους, αν πρόκειται δηλαδή για ένα μεγάλο μνημείο ή για μικρά νομίσματα, αν χρειάζεται κοσκίνισμα (εκτός ή… εντός εισαγωγικών) και λεπτομερείς μετρήσεις. Θα πρέπει να ανασκαφεί έκταση εμβαδού ενάμιση στρέμματος σε βάθος 3,5 μέτρων. Έμπειροι αρχαιολόγοι με τους οποίους μίλησε η «ΜτΚ» εκτιμούν ότι θα χρειαστούν δύο χρόνια μόνο για την ανασκαφή, αν γίνει σύμφωνα με τις σωστές προδιαγραφές. Αν επιβεβαιωθεί αυτό το σενάριο, θα έχουμε φτάσει στο τέλος του 2023, χωρίς καν να έχουν αρχίσει οι κατασκευαστικές εργασίες.

Ακόμα και αν οι αρχαιολόγοι δούλευαν επί 24ωρου βάσεως -κάτι που δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα- η επιπλέον βάρδια θα επίσπευδε το τέλος των εργασιών κατά ένα εξάμηνο, δηλαδή θα χρειαζόταν 18 μήνες κατ’ ελάχιστον.

Πάντως η Αττικό Μετρό θεωρεί ότι με ιδανικές συνθήκες η ανασκαφή θα μπορούσε να ολοκληρωθεί μέσα σε ένα εξάμηνο. Άρα οι αρχαιολογικές ανασκαφές θα μπορούσαν να ολοκληρωθούν α) το καλοκαίρι του 2022 με βάση το ιδανικό σενάριο της Αττικό μετρό ή β) από το καλοκαίρι μέχρι τα τέλη του 2023 με βάση τις εκτιμήσεις των αρχαιολόγων. Η απόκλιση είναι της τάξης των 12-18 μηνών και για αυτό ο παράγοντας «αρχαιολογική ανασκαφή» είναι που θα καθορίσει και την περαιτέρω εξέλιξη του έργου.

Βήμα 4ο: Θα πρέπει να αποφασιστεί (και να επικυρωθεί από το ΚΑΣ) η τύχη και αυτών των αρχαίων, αν θα αποσπαστούν για να αποθηκευτούν κάπου ή αν θα διαλυθούν και στη συνέχεια με τον έναν ή τον άλλο τρόπο να απομακρυνθούν. στην νότια είσοδο γίνεται ανασκαφή.

Βήμα 5ο: Κάπου εδώ -δηλαδή μεταξύ καλοκαιριού 2022 (α’ σενάριο) και τέλη 2023 (β’ σενάριο)- μπαίνουν τα μηχανήματα της Αττικό Μετρό για να σκάψουν και να ανοίξουν ένα όρυγμα 17 μέτρων μέχρι τις αποβάθρες.

Στο μεταξύ θα πρέπει να εκπονηθεί και να εγκριθεί η συμπληρωματική μελέτη για την κατασκευή του σταθμού με τις αρχαιότητες, γιατί μέχρι στιγμής ισχύει ό,τι αναφέρεται στη σύμβαση του 2006, που δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για επανατοποθέτηση αρχαιοτήτων. Η κατασκευή του κυρίως σταθμού και η τοποθέτηση των ηλεκτρομηχανολογικών, δεν φαίνεται να προβληματίζει την Αττικό Μετρό, γιατί σε αντίθεση με τις αρχαιολογικές ανασκαφές, είναι το κομμάτι των εργασιών που γνωρίζει καλά και το οποίο είναι στον έλεγχό της. Εκτιμάται ότι για αυτές τις εργασίες θα απαιτηθεί χρόνος 9-12 μηνών. Επομένως, με το α’ σενάριο θα έχουμε φτάσει στο καλοκαίρι του 2023, ενώ με το β’ σενάριο στο καλοκαίρι ή τα τέλη του 2024.

Βήμα 6^ο: Από την ώρα που θα κατασκευαστεί η αποβάθρα μπορούν να αρχίσουν να εκτελούνται τα δοκιμαστικά δρομολόγια σε όλο το μήκος της βασικής γραμμής (τα πρώτα δοκιμαστικά στη γραμμή Πυλαία Συντριβάνι θα αρχίσουν από φέτος το καλοκαίρι). Οι δοκιμές θα πρέπει να συνεχιστούν για διάστημα 4-5 μηνών, πριν το έργο παραδοθεί στο επιβατικό κοινό. Άρα φτάσαμε στα τέλη του 2023 με βάση το ιδανικό σενάριο της Αττικό Μετρό ή στα τέλη του 2024 με μέσα του 2025 με βάση τις εκτιμήσεις των αρχαιολόγων για τη διάρκεια της ανασκαφής.

Βήμα 7^ο: Ενόσω γίνονται τα δοκιμαστικά στο κάτω μέρος, θα αρχίσει η αντίστροφη κατασκευή, από κάτω προς τα πάνω. Στο επίπεδο -1 θα πρέπει να κατασκευαστεί ο χώρος έκθεσης των αρχαιοτήτων που αποσπάστηκαν. Θα πρέπει να εκπονηθεί μουσειολογική μελέτη (με έγκριση από το ΚΑΣ) για το πώς θα εκτεθούν τα αρχαία της Μέσης Οδού, και στη συνέχεια θα πρέπει να επιστρέψουν στη θέση τους, με βάση την απόφαση του ΚΑΣ και τη δέσμευση της υπουργού Πολιτισμού και την Αττικό Μετρό. Σύμφωνα με ορισμένους αρχαιολόγους, η διαδικασία επιστροφής και έκθεσης των αρχαιοτήτων θα χρειαζόταν τουλάχιστον τέσσερις μήνες για να ολοκληρωθεί, αλλά αυτό μπορεί να γίνεται παράλληλα με τα δοκιμαστικά δρομολόγια. Η μεγάλη ανησυχία της Κίνησης Πολιτών είναι αν τελικά θα επιστρέψουν όλα τα αρχαία ή αν θα επαναληφθεί το κακό προηγούμενο του σταθμού Αγίας Σοφίας.

Βήμα 9^ο: Μία εξίσου σημαντική εκκρεμότητα με όλες τις παραπάνω είναι το ποιος θα λειτουργήσει το μετρό. Από την άνοιξη του 2020 ο υπουργός Υποδομών Κώστας Καραμανλής έχει αναφέρει ότι προκρίνεται η εμπλοκή ιδιώτη σε ένα σχήμα σύμπραξης με το δημόσιο, μετά από προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού. Για να συμβεί αυτό πρέπει να καθοριστούν ζητήματα όπως το αντίτιμο του εισιτηρίου και οι όροι συνεργασίας δημοσίου-ιδιώτη. Ήδη προσλήφθηκε νομικός σύμβουλος και επίκειται η πρόσληψη οικονομικού συμβούλου. Με βάση τις εισηγήσεις τους η κυβέρνηση θα πάρει τις αποφάσεις της.

Πρόσφατα ο ΓΓ του υπουργείου Υποδομών ανέφερε ότι το αμέσως επόμενο διάστημα θα «τρέξει» ο διαγωνισμός για τον φορέα λειτουργίας, χωρίς να γίνει πιο συγκεκριμένος για το χρονοδιάγραμμα. Αφού ολοκληρωθεί ο διαγωνισμός και προκύψει ο ανάδοχος, διαδικασία ούτως ή άλλως χρονοβόρα, θα πρέπει να προσλάβει και να εκπαιδεύσει το προσωπικό που θα εργάζεται για την κυκλοφορία του μετρό. Κανονικά ο ιδιώτης θα έπρεπε να συμμετάσχει και στη φάση δοκιμαστικής κυκλοφορίασ, δηλαδή τέλη 2023 ή 2024.

Πάντως, σύμφωνα με την Αττικό Μετρό το απόλυτο deadline θα πρέπει θα πρέπει να θεωρείται το 2025. Αν δεν έχει ολοκληρωθεί μέχρι τότε το έργο που χρηματοδοτήθηκε από τρία ΚΠΣ πιθανόν η χώρα μας να αναγκαστεί να επιστρέψει κοινοτικά κονδύλια.

Είκοσι χρόνια για 9,6 χιλιόμετρα;

Με αυτά τα δεδομένα, φαντάζει ανέφικτο να λειτουργήσει το μετρό τον Απρίλιο ενώ ακόμα και η πρόβλεψη για τα τέλη του 2023 είναι πολύ επισφαλής. Ίσως τα τέλη του 2024 ή και το 2025 να ήταν μια πιο ρεαλιστική πρόβλεψη. Από την άλλη, βέβαια, δεν πρέπει να υποτιμούμε τον παράγοντα «προεκλογική περίοδος» -το 2023 θα έχουμε αυτοδιοικητικές εκλογές και αν η παρούσα κυβέρνηση ολοκληρώσει τη θητεία της και εθνικές εκλογές- που μπορεί να λειτουργήσει ως επιταχυντής των εξελίξεων. Δεν αποκλείεται να έχουμε μόνο δοκιμαστική λειτουργία του μετρό και να απομένουν επιπλέον εργασίες μέχρι να παραδοθεί σε κανονική κυκλοφορία.

Τουλάχιστον, ίσως καταφέρουμε να μην φτάσουμε το 2026, οπότε και συμπληρώνονται δύο δεκαετίες από το 2006, που υπογράφηκε η σύμβαση για το έργο της βασικής γραμμής, μήκους 9,6 χιλιομέτρων με 13 σταθμούς. Αν και δεν μπορεί να γίνει σύγκριση με το μετρό της Αθήνας, εξαιτίας των μεγάλων διαφορών στο σχεδιασμό και κυρίως στον όγκο του ανασκαφικού έργου που εκτελέστηκε στη Θεσσαλονίκη, το αναφέρουμε απλώς για να έχουμε ένα μέτρο. Τα πρώτα 13 χιλιόμετρα της βασικής γραμμή του μετρό Αθήνας, με 14 σταθμούς ολοκληρώθηκαν σε οκτώ χρόνια. Δηλαδή στον ένα χρόνο αντιστοιχεί 1,5 χλμ. μετρό στην Αθήνα και 500 στη Θεσσαλονίκη.