«Ποτέ δεν πρέπει να θεωρούμε δεδομένες τις κατακτήσεις των γυναικών, είναι σαν ένα εκκρεμές, πηγαίνει μπροστά, αλλά πηγαίνει και πίσω» επισημαίνει στο makthes.gr η Μαρία Γκασούκα, ομότιμη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, από τις πρωτοπόρες φεμινίστριες στην Ελλάδα και από τις πρώτες που ασχολήθηκε ακαδημαϊκά με τις σπουδές φύλου.

Τα παραδείγματα είναι πολλά. «Δείτε τι γίνεται στην Ουγγαρία, στη Σουηδία, δείτε τι έγινε στην Αμερική του Τραμπ.... Mη θεωρούμε δεδομένες τις κατακτήσεις, όπου κι αν υπάρχουν. Με την άνοδο της ακροδεξιάς όλα είναι υπό κίνδυνο» τονίζει.

Οι κακές συνθήκες γεννούν νέες εκφάνσεις φεμινισμού

«Παλαιότερα ο αγώνας των γυναικών δινόταν για το δικαίωμα ψήφου, για το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του σώματος, για πολύ στοιχειώδη και αυτονόητα πράγματα, που πλέον έχουν κατοχυρωθεί στο δυτικό κόσμο, άρα, έχει νόημα μια συζήτηση για την ισότητα των δικαιωμάτων στη Δύση;» τη ρωτάμε. «Πιστεύω ότι ο φεμινισμός στη Δύση, όχι μόνο εξακολουθεί να είναι τρομερά επίκαιρος, αλλά γεννάει και νέες μορφές κινημάτων. Κοίταξε τι έγινε στις Ηνωμένες Πολιτείες με τον φεμινισμό του 99%. Από πού προήλθε αυτό το νέο κίνημα των τελευταίων 6-7 χρόνων; Από τον Τραμπ και από τις συμπεριφορές του απέναντι στις γυναίκες Από τον μισογυνισμό του, από τις οπισθοχωρήσεις σε διάφορες κατακτήσεις κ.λπ. Σκεφτείτε την παγκόσμια απεργία στα McDonald’s, την παγκόσμια κινητοποίηση κατά της σεξουαλικής παρενόχλησης και βίας που ξεκίνησε με το #MeToo. Ήταν μία πολύ σπουδαία στιγμή. Το πρόβλημα δεν αφορά μόνο το χώρο του θεάματος. Η βία είναι φαινόμενο διαταξικό, είναι η θεωρία του ιδιόκτητου θηλυκού που πρέπει να υποτάσσεσαι στα προτάγματα της πατριατριαρχίας. Γεννιούνται νέες εκφάνσεις αγωνιστικού φεμινισμού γιατί είναι πολύ κακές οι συνθήκες».

Ατομισμός ή συλλογικές διεκδικήσεις

«Υπάρχουν κάποιες γυναίκες, που θεωρούν ότι ο φεμινισμός σημαίνει θυματοποίηση και γι’ αυτό λένε, ‘δεν είμαι φεμινίστρια, δεν έχω τίποτα να διεκδικήσω, είμαι ήδη ίση. Ό,τι κερδίζω, το κερδίζω επειδή είμαι εγώ, όχι επειδή είμαι γυναίκα ή άντρας’. Τι πιστεύετε;» τη ρωτάμε. «Ναι, υπάρχουν γυναίκες που δεν θέλουν να εμπλέκονται με διεκδικήσεις, αυτός όμως είναι ένας ατομικιστικός τρόπος αντιμετώπισης των πραγμάτων. Μπορεί να πιστεύουν ότι έχουν λυθεί τα προβλήματα, στον δυτικό κόσμο τουλάχιστον, και ότι είναι παρωχημένος ο φεμινισμός, όμως δεν έχουν λυθεί... Οι γυναικοκτονίες αυτό μας λένε. Μερικές γυναίκες μπορεί λένε ‘εγώ είχα σπουδαίους γονιούς δεν ένιωσα ποτέ ανισότητα ο μπαμπάς μαγείρευε’. Ναι, αλλά δεν είναι αυτός ο μέσος όρος. Το ζήτημα είναι αν θα αποφασίσουν να αντιμετωπίσουν μία συλλογική πραγματικότητα, της οποίας οι ίδιες αποτελούν εξαίρεση ή θα παραμείνουν στο ασφαλές περιβάλλον. Οι φεμινίστριες λειτουργούν με συλλογικότητα, είναι εκεί και διαδηλώνουν στη δίκη της Τοπαλούδη...» απαντά.

Πολλαπλές διακρίσεις

Δεν είναι όμως μόνο οι γυναικοκτονίες, που αποτελούν ακραία έκφραση της εμπεδωμένης μέχρι και σήμερα πατριαρχικής αντίληψης. «Η πατριαρχία διατρέχει οριζόντια όλες τις κοινωνικές τάξεις, όλες τις συνθήκες ζωής των ανθρώπων. Οι γυναίκες μπορεί να βιώνουν ανισότητα και ως μέλος της τάξης που ανήκουν και ως γυναίκες. Παρά το σε ένα βαθμό προοδευτικό νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα ο μέσος όρος των γυναικών υφίσταται πολλαπλές διακρίσεις, που πολλές φορές μπορεί να μην είναι εμφανείς αλλά έμμεσες» σχολιάζει η κ. Γκασούκα, φέρνοντας ως παράδειγμα τον πολύ μικρό αριθμό γυναικών που καταφέρνουν να αναρριχηθούν στην κορυφή της επαγγελματικής ιεραρχίας, είτε πρόκειται για τον ιδιωτικό τομέα, είτε για το δημόσιο.

«Στο δημόσιο μπαίνουν πρώτες κατακλύζουν τις πρώτες υπηρεσιακές βαθμίδες αλλά ποιοι φτάνουν στο γενικό διευθυντή; Ποιοι παίρνουν τις καλύτερα αμειβόμενος θέσεις στις επιτροπές;». Σε αυτό το πλαίσιο συζήτησης πολλοί χρησιμοποιούν παραδείγματα των γυναικών που έχουν ξεχωρίσει, που όμως εξακολουθούν να αποτελούν εξαιρέσεις. «Θα έπρεπε να είναι αυτονόητη η ισόρροπη εκπροσώπηση παντού» τονίζει.

Ποια είναι τα προτάγματα του φεμινιστικού κινήματος σήμερα; «Πλήρης ισότητα, ισόρροπη συμμετοχή παντού, κανένα εμπόδιο που να συνδέεται με το φύλο, αντιμετώπιση φαινομένων με μακρά προϊστορία και βαθιά ενταγμένων στον ψυχισμό των ανθρώπων όπως ο εγκλεισμός και η βία».

Το οικογενειακό δίκαιο του 1982 ήταν τομή

Η ομότιμη καθηγήτρια του πανεπιστημίου Αιγαίου Μαρία Γκασούκα ήταν μέλος στην Επιτροπή των σαράντα Γυναικών Οργανώσεων όταν συζητιόταν η αλλαγή του οικογενειακού δικαίου στην Ελλάδα.

«Ήταν μία μεγάλη στιγμή. Μία τομή! Υπήρχε το πριν από αυτό και μετά από αυτό» λέει στη «ΜτΚ» για τον νόμο που ψήφισε η πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, το 1982. «Έγινε μία μεγάλη συσπείρωση όλων των γυναικών, όλων των τάσεων. Εγώ έλαβα μέρος στις διαδικασίες εκ μέρους του Συνδέσμου Ελληνίδων Επιστημόνων. Δεν θα ξεχάσω ότι στο παραένα υπήρξε μία σοβαρή υποχώρηση, κάτω από την πίεση της εκκλησίας. Θυμάμαι ότι είχαμε συμφωνήσει το μεσημέρι ότι ο υποχρεωτικός γάμος θα ήταν ο πολιτικός και επιλογή ο θρησκευτικός και μέχρι το βράδυ πήγαν και το άλλαξαν» θυμάται. Παρόλα αυτά πιστεύει ότι τότε ήταν το πιο προοδευτικό οικογενειακό δίκαιο της Ευρώπης

Νωρίτερα, το ΚΚΕ εσωτερικού, στο πλαίσιο των επισήμων θεσμικών του διαδικασιών προώθησε ένα αυτόνομο κίνημα γυναικών, την Κίνηση Δημοκρατικών γυναικών. «Εμφανίζεται στην Ελλάδα ένας ριζοσπαστικός φεμινισμός, στην αρχή το λέγανε και νεοφεμινισμό, και βάζει για πρώτη φορά πολύ έντονα ζητήματα ιδιωτικού βίου, αυτοδιάθεσης του σώματος, ενδοοικογενειακών σχέσεων. Μιλά για τη βία κατά των γυναικών, για τη νομιμοποίηση των εκτρώσεων... είναι πολύ προωθημένο για την εποχή. Από την Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών έχουμε και τα πρώτα πολύ προωθημένα περιοδικά, όπως η Σκούπα, που θέτουν όλα τα θέματα για τις κοινωνικές ανισότητες, την γυάλινη οροφή, την εκπροσώπηση σε θέσεις εξουσίας».