Το υπεραιωνόβιο καφενείο, ένα ακόμα σήμα κατατεθέν της Μυτιλήνης, το ιστορικό «Πανελλήνιον», ξαναζωντανεύει από την ερχόμενη Παρασκευή 30 Αυγούστου. Με μια δράση που δείχνει το δρόμο για το πώς η παραδοσιακή και προστατευόμενη με νόμο ως τέτοια, χρήση του χώρου μπορεί να συμβαδίσει με σύγχρονες μορφές δράσεων πολιτισμού.

Από τις 30 Αυγούστου και μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου, το κλειστό εδώ και δυο χρόνια καφενείο «Πανελλήνιο» ιδιοκτησίας της Τράπεζας Πειραιώς, που συγκαταλέγεται με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού στη λίστα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, ξαναλειτουργεί χάρη στην πρωτοβουλία της Νάντιας Λιαρέλλη και της γκαλερί «Περί τεχνών Καρτέρης». Με την έκθεση τέχνης «Η τέχνη στο Πανελλήνιον» στην οποία θα παρουσιαστούν έργα αναγνωρισμένων καλλιτεχνών. Ενώ όπως λέει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Λιαρέλλη, «στην έκθεση δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα και στη συμμετοχή νέων ταλαντούχων δημιουργών, αναδεικνύοντας τη ζωντάνια και τη δυναμική της σύγχρονης ελληνικής τέχνης».

Όπως σημειώνεται στο πρόγραμμα θα παρουσιαστούν έργα που έχουν δημιουργήσει οι Κ. Γαρύφαλλος, Μ. Γιαννίκου, Τ. Δρογώση, Ευ. Ευθυμιάδης, Απ. Ηλιάδης, Γ. Κανάκης, Μ. Κατσουλίδη, Ν. Κληρονόμος, Μ. Κουλούθρου, Σπ. Κουρσάρης, Σπ. Λύτρας, Ευ. Μαλαφούρης, Ε. Μιχαλακέα, Ν. Οικονομίδης, Μ. Παπαστεργίου, Ε. Παρμακέλη, Μ. Πολυχρονιάδης, Κ. Συλίκου, J. Lloyd, Δ. Γέρος, Όπυ Ζούνη και Αλ. Φασιανός.

Αξίζει να αναφερθεί ότι η ανακαίνιση του χώρου υποστηρίχθηκε από την ιδιοκτήτρια Τράπεζα Πειραιώς, με τον Διευθύνοντα Σύμβουλο της Χρήστο Μεγάλου, όπως λέει η κ. Λιαρέλλη «να αναγνωρίζει την ανάγκη συντήρησης και ανάδειξης ιστορικών κτιρίων με πολιτιστική αξία. Ο κ. Μεγάλου, ενστερνίστηκε την ιδέα της διοργάνωσης υποστηρίζοντας όχι μόνο τη έκθεση αλλά και την αποκατάσταση του ιστορικού χαρακτήρα του κτηρίου».

«Το ‘Πανελλήνιον’ καταλήγει η κ. Λιαρέλλη, υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα σημεία αναφοράς της κοινωνίας της Μυτιλήνης αλλά και της Λέσβου ολόκληρης. Με την έκθεση επιχειρούμε να ξαναδώσουμε πνοή σε έναν χώρο που τα τελευταία χρόνια είχε μαραζώσει. Με την έκθεση φιλοδοξούμε όχι μόνο να λειτουργήσουμε το χώρο αλλά και να σηματοδοτήσουμε την προοπτική μιας νέας εποχής καθιστώντας το ξανά κέντρο πολιτισμικών δράσεων».

Το καφενείο «Πανελλήνιον», σύμφωνα με παλιότερη δημοσιογραφική – ιστορική έρευνα του υπογράφοντος, μαζί με το διπλανό του «Κρυστάλ», άνοιξε στις αρχές του περασμένου αιώνα όταν η ζωή της πόλης μεταφέρθηκε στο νέο για την εποχή κέντρο γύρω από τον επιβλητικό Άγιο Θεράποντα και το σχολικό συγκρότημα. Σηματοδότησε την ανάπτυξη της αστικής τάξης της Μυτιλήνης, το πέρασμα της εξουσίας από την καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία στους Έλληνες, και υπήρξε μάρτυρας πολιτικών και παραπολιτικών συναντήσεων αλλά και των συναντήσεων των διανοουμένων της πόλης, των «ιερών τεράτων» της λογοτεχνικής «γενιάς του ’30».

Για δεκαετίες αποτελούσε το κέντρο ζωής της πόλης, αλλά και το πιο ακριβό μαγαζί του Αιγαίου έχοντας, για καιρό, τη μορφή καζίνο. Στα τραπέζια του λένε πως χάθηκαν περιουσίες, ενώ κάποιες στιγμές δόθηκαν μέσα σε αυτό από παραστάσεις μέχρι και συναυλίες…

Οι σωσμένες φωτογραφίες από το αρχείο του υπογράφοντος, αποδεικνύουν ότι το «Πανελλήνιον» αποτελούσε και χώρο πολιτικών διεργασιών. Σε αυτές, ο Ελευθέριος Βενιζέλος παρακολουθεί ένα αγώνα μπιλιάρδου στο καφενείο που κάποια στιγμή λειτούργησε και ως «Λέσχη» του κόμματος των Φιλελευθέρων.

Ας σημειωθεί και μια ιδιοκτησιακή περιπέτεια που πέρασε στα χρόνια του Εμφυλίου πολέμου όταν ένας εκ των ιδιοκτητών του το άφησε μετά το θάνατο του κληρονομιά στο ΚΚΕ! Δεδομένου του ότι το ΚΚΕ είχε τεθεί σε παρανομία, μη υφιστάμενο δηλαδή, η διαθήκη ακυρώθηκε και οι υπόλοιποι συνιδιοκτήτες... ανάσαναν!

Με τα χρόνια, το «Πανελλήνιον» μαζί με τον αιώνα που σηματοδότησε «γέρασε». Λίγο πριν κλείσει, στα μέσα της δεκαετίας του 1990 ήταν ένα απλό λαϊκό καφενείο, το οποίο διατηρούσε, ωστόσο τμήμα του αρχικού του διακόσμου, ενώ αποτελούσε σημείο συνάντησης.

Ούτε κουβέντα βέβαια για τα όσα «ένδοξα» συνέβησαν μέσα σε αυτό. Η αστική τάξη που είχε συμπιεστεί στο τμήμα προς τη θάλασσα από την είσοδο σε αυτό των εργατών που από το «Κρυστάλ» μετακόμισαν ως εργολάβοι στο «Πανελλήνιον», η αστική τάξη λοιπόν που μέσα στα ντουβάρια του παρήγαγε ιδεολογία είχε εξαφανιστεί. Μαζί της κι η λάμψη του καφενείου.

Μέσα στη δεκαετία του ’80, η Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδας (ΑΤΕ) αγόρασε τα κτίρια που στεγάζονταν τα δύο καφενεία «Πανελλήνιον» και «Κρυστάλ», καθώς και το κτίριο του τρίτου καφενείου, «του Δάλλα» το οποίο έκλεισε κι αυτό, για να στεγαστεί το κατάστημά της στη Μυτιλήνη.

Το 1986 το ΥΠΕΧΩΔΕ με πρόταση του Νομάρχη τότε Νίκου Σηφουνάκη, δεν ενέκρινε τη μετατροπή και του «Πανελλήνιον» και του «Κρυστάλ» σε Τράπεζα, «για τη σημασία τους στην πρόσφατη κοινωνική ιστορία της πόλης της Μυτιλήνης», αλλά και για το ότι η «απουσία των καφενείων αυτών από το συγκεκριμένο χώρο (σε άμεση σχέση με το παραδοσιακό - εμπορικό - ιστορικό κέντρο της Μυτιλήνης και την παραλία λιμάνι), θα δημιουργούσε σημαντική αλλοίωση της καθημερινής ζωής της πόλης».

Το 1990, το «Πανελλήνιον» και το «Κρυστάλ» προλαβαίνουν να χαρακτηριστούν και πάλι με εισήγηση του νέου τότε βουλευτή του ΠΑΣΟΚ Νίκου Σηφουνάκη, από το Υπουργείο Αιγαίου διατηρητέα, τόσο ως προς στην όψη, όσο και ως προς τη χρήση τους. «Χαρακτηρίζεται ως διατηρητέος και ο εσωτερικός χώρος των καφενείων ΚΡΥΣΤΑΛ και ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ (…), φερόμενα ως ιδιοκτησία ΑΤΕ, με την αρχική τους επίπλωση και το διάκοσμό τους, καθώς και η χρήση τους ως καφενείων, επειδή αποτελούν πολύτιμη ζωντανή μνήμη της ιστορίας και της γραφικότητας της παλιάς Μυτιλήνης και παραδοσιακό χώρο ψυχαγωγίας των κατοίκων», ανέφερε χαρακτηριστικά η σχετική απόφαση 2274 του 1990. Επιπλέον, στα μέσα της δεκαετίας του ’90, το Συμβούλιο της Επικρατείας απέρριψε αίτημα της ΑΤΕ για αποχαρακτηρισμό του «Κρυστάλ» και του «Πανελληνίου».

Μέσα στη δεκαετία του ’90 κλείνουν και τα δύο καφενεία. Πρώτα το «Κρυστάλ», το 1998 που εν τω μεταξύ είχε μετατραπεί σε μπαρ χάνοντας τον παραδοσιακό του χαρακτήρα και επιτρέποντας σε κάποιους να τα αποχαρακτηρίσουν ως προς τη χρήση και μετά από λίγους μήνες και το «Πανελλήνιον». Έτσι και η ΑΤΕ άρχισε να πιέζει για τον αποχαρακτηρισμό των δυο χώρων ζητώντας ταυτόχρονα την αξιοποίηση τους για λογαριασμό της.

Παρά τις διαμαρτυρίες και τις προσπάθειες που έκαναν εκατοντάδες πολίτες και ο οικολογικός σύλλογος «Ναυτίλος εν δράσει» που λειτουργούσε τότε στη Μυτιλήνη, προκειμένου να λειτουργήσουν και τα δύο κτίρια ως καφενεία, το 2005 το «Κρυστάλ» αποχαρακτηρίσθηκε ως προς τη χρήση του. Στην ίδια απόφαση, ωστόσο, προβλέπονταν η διατήρηση της χρήσης του «Πανελλήνιον» ως τόπου «διατήρησης ζωντανής της μνήμης, της ιστορίας και της γραφικότητας της παλιάς Μυτιλήνης και του παραδοσιακού χώρου ψυχαγωγίας των κατοίκων».

Στις 19 Μαΐου του 2009 το «Πανελλήνιο» επαναλειτούργησε. Πλέον ήταν ιδιοκτησία της διαδόχου τραπεζικής κατάστασης της «Αγροτικής Τράπεζας», της «Τράπεζας Πειραιώς».

Τα χρόνια που ακολούθησαν, χρόνια μεγάλης οικονομικής κρίσης είχαν επιπτώσεις και στη λειτουργία του. Πριν δυο χρόνια το «Πανελλήνιον» έκλεισε. Λίγες μέρες μετά την ένταξη του στη λίστα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.