Στο καφέ – εστιατόριο της υπέροχης κήπο-ταράτσας του χαμηλών τόνων, κομψού ξενοδοχείου που βρίσκεται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, έχω απέναντί μου τον υφυπουργό Σύγχρονου Πολιτισμού Νικόλα Γιατρομανωλάκη.

Είναι η τελευταία μέρα της τριήμερης επίσκεψής του στην πόλη στο πλαίσιο της έναρξης του 62^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και έχει μόλις ολοκληρώσει δέκα επαφές και συναντήσεις με εκπροσώπους φορέων, καθώς και επισκέψεις σε διάφορους χώρους.

«Τι νέο προέκυψε από όλο αυτό το τριήμερο;», τον ρωτάω. «Δεν μπορώ ακόμη να σας δώσω είδηση», μου απαντά χωρίς να μου κάνει τη χάρη. «Έχουμε κάνει όμως τα πρώτα βήματα που είναι μέρη της πορείας της διαδικασίας ώστε αυτή να βγει λίγο αργότερα. Είναι πολύ σημαντικό ότι είμαστε σε μια ευθυγράμμιση με τον υφυπουργό Εσωτερικών αρμόδιο για θέματα Μακεδονίας – Θράκης Σταύρο Καλαφάτη, αλλά και με την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και τον δήμο Θεσσαλονίκης γιατί προχωράμε τον στρατηγικό σχεδιασμό για τον πολιτισμό της Θεσσαλονίκης, που τον είχα αναλύσει στο προηγούμενο ταξίδι μου στην πόλη και στο οποίο θα θέλαμε να είναι κοινωνοί όλοι αυτοί οι φορείς. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η Θεσσαλονίκη να καταστεί πολιτιστικός κόμβος της ευρύτερης Βαλκανικής», συμπληρώνει.

Πάντως γενικά η πολιτιστικοί φορείς είναι συχνά ανταγωνιστικοί μεταξύ τους, καθώς διεκδικούν τον ελεύθερο χρόνο των πολιτών. Έχει τεθεί για παράδειγμα πολλές φορές το αίτημα μιας κοινής ατζέντας, η οποία όμως δεν έγινε ποτέ.

Έχουμε ξεκινήσει να συναντιόμαστε πολύ συχνά. Συγκεντρωθήκαμε όλοι το καλοκαίρι, ξαναβρεθήκαμε στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης και θα ξανανταμώσουμε όταν ανέβω για την προσεχή Διεθνή Έκθεση Βιβλίου. Η όσμωση, η επικοινωνία και η ύπαρξη ενός κοινού ημερολογίου είναι πολύ σημαντικά. Επίσης ήδη έχουμε κάνει μια πολύ μικρή αλλά ενδιαφέρουσα σύμπραξη και συνεργασία με τη Cisco και τη Fraport. Έτσι, όταν για παράδειγμα, προσγειώνεσαι στο αεροδρόμιο Μακεδονία και μπαίνεις στο wifi, εμφανίζεται αμέσως το πρόγραμμα των εκδηλώσεων των πολιτιστικών φορέων της Θεσσαλονίκης. Είναι κάτι που κάνουμε πιλοτικά.

Μιλά με ενθουσιασμό για την εμπειρία του 62^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. «Χάρηκα πολύ που είδα πάλι μια γεμάτη αίθουσα κινηματογράφου. Αυτό ήταν πολύ ωραίο. Υπάρχουν κάποια πράγματα που θεωρούσαμε δεδομένα και προφανή και ξαφνικά επί δύο χρόνια με την πανδημία δεν ήταν πια τόσο απλά», τονίζει.

Η διοργάνωση πραγματοποιήθηκε με νέο δ.σ. Πώς είδατε τη σχέση των καινούριων μελών με τα προγενέστερα στελέχη;

Νομίζω ότι πάνε καλά και συνεργάζονται μια χαρά. Αυτή την αίσθηση μου έδωσαν. Έφαγα μαζί τους χθες και το κλίμα ήταν άριστο. Θεωρώ επίσης ότι εμπιστεύονται πολύ το δίδυμο Ορέστη Ανδρεαδάκη – Ελίζ Ζαλαντό και ξέρουν ότι το φεστιβάλ είναι σε καλά χέρια. Επομένως τα πράγματα βαίνουν καλώς.

Υπάρχουν όμως φορείς που έχουν εκκρεμότητες. Για παράδειγμα το MOMus, για το οποίο έχουν δρομολογηθεί μεν οι ανοιχτές προκηρύξεις και βρίσκονται υπό εξέταση οι φάκελοι των υποψηφίων διευθυντών των επιμέρους μουσείων, αλλά εκκρεμεί εδώ και πολύ καιρό η προκήρυξη για τη θέση της γενικής διεύθυνσης. Τι θα γίνει με αυτό;

Συνεργαζόμαστε πολύ με το διοικητικό συμβούλιο. Θυμίζω ότι ο νόμος του MOMus δίνει ουσιαστικά το δικαίωμα στον ίδιο τον οργανισμό να τρέξει τις προκηρύξεις, οι οποίες δεν βγαίνουν από το ΥΠΠΟΑ. Όσο για το θέμα της γενικής διεύθυνσης έχουμε κάνει κάποιες συζητήσεις με το διοικητικό συμβούλιο. Νομίζω όμως ότι το MOMus αναπόφευκτα πέρασε και περνάει και κάποιες παιδικές ασθένειες γιατί ο νόμος για τη συγχώνευση και η δημιουργία του θεσπίστηκε το 2018 και αυτό έχει αλλάξει τις δομές. Επίσης από τα τρία αυτά χρόνια τα δύο είχαμε πανδημία οπότε και αυτό δυσκόλεψε αρκετά την κατάσταση.

Το γνωστό υπερμουσείο είχε πολλές δυσκολίες και αναγκάστηκε να κλείσει στην εποχή της πανδημίας όπως και όλοι οι υπόλοιποι πολιτιστικοί φορείς, οι περισσότεροι εκ των οποίων όμως επέλεξαν την ψηφιακή λύση για να παραμείνουν ενεργοί. Ο ίδιος μετά την περίοδο του εγκλεισμού αναφέρθηκε πολλές φορές σε έναν συνδυασμό ψηφιακής και δια ζώσης παρουσίας που θα μπορούσε να ανοίξει πολλές προοπτικές στον πολιτισμό. «Επιμένω σε ένα υβριδικό μοντέλο που θα έχει και τα δύο σημεία. Θεωρώ ότι μάθαμε κάποια πράγματα στην πανδημία και ότι αυτά μπορούμε να τα εφαρμόσουμε με άλλο τρόπο για να καλύψουν άλλες ανάγκες στη μετά – πανδημική περίοδο. Η τεχνολογία μας δίνει μια δυνατότητα πρόσβασης σε ακροατήρια και κοινά, τα οποία δεν ήταν εύκολο να προσεγγίσουμε πριν».

Για εσάς τελειώνει το ΦΚΘ αλλά αρχίζει σε λίγες μέρες η ΔΕΒΘ, της οποίας η 18^η διοργάνωση θα πραγματοποιηθεί με νέο σχήμα. Πώς διαμορφώνετε αυτή τη στιγμή η εθνική πολιτική για το βιβλίο;

Στο κομμάτι που εμείς εποπτεύουμε ως υπουργείο Πολιτισμού κάνουμε βασικές αλλαγές, τομές, αλλά και νέες δράσεις. Η πιο χαρακτηριστική και σημαντική μέχρι στιγμής είναι το νέο μεταφραστικό πρόγραμμα Greek Lit, που λανσαρίστηκε και εγκαινιάστηκε το καλοκαίρι και αποτελεί ένα πρόγραμμα επιδότησης και μετάφρασης ελληνικών βιβλίων σε άλλες γλώσσες. Υπάρχουν όμως και άλλα πράγματα. Ταυτόχρονα το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού μετασχηματίζεται -θα αποτυπωθεί και σε νόμο- σε επίσημο φορέα βιβλίου. Να θυμίσω ότι όταν το ΕΚΕΒΙ έκλεισε, μεταβιβάστηκαν οι αρμοδιότητές του στο ΕΙΠ χωρίς όμως ποτέ να έχει τα εργαλεία για να τις υλοποιήσει. Αυτό είναι μια ιστορία που εκκρεμεί εδώ και πάρα πολλά χρόνια και την οποία θέλουμε να θεραπεύσουμε.

Έτσι όμως η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου δεν γίνεται ένα μικρό μαγαζί μέσα σε ένα μεγάλο πολυκατάστημα;

Όχι, γιατί το λέτε αυτό;

Γιατί θεωρώ ότι οι στόχοι ενός Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού είναι πολύ σοβαροί και πολυδιάστατοι όπως για παράδειγμα η «εξαγωγή» πολιτισμού. Ως εκ τούτου μέσα σε τέτοια πολύπλευρη δράση μπορεί να παραμελείται η σημαντική αυτή διοργάνωση ή και η ευρύτερη πολιτική για το βιβλίο, που υπάρχει η άποψη ότι πρέπει να υλοποιούνται από έναν ανεξάρτητο και αυτόνομο φορέα.

Δεν είναι έτσι. Ανεξάρτητο θα είναι και αυτό που ετοιμάζουμε. Κάντε λίγο υπομονή να δείτε το νόμο που δουλεύεται αυτό το διάστημα και τότε θα καταστεί σαφές τι εννοώ. Πρόσφατα ήμουν μαζί με τη Διεύθυνση Γραμμάτων και το ΕΙΠ στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης. Κάναμε εκεί μια συζήτηση για την ελληνική παρουσία σ’ αυτές τις ξένες διοργανώσεις και θεωρώ ότι όλο αυτό πρέπει να εξελιχθεί και να αλλάξει. Εξάλλου, έχουμε πει ότι θα κάνουμε μια πολύ μεγάλη κουβέντα σχετικά με το συγκεκριμένο ζήτημα.

«Ο πολιτισμός δεν έχει δώσει ποτέ υπερεστίες κορονοϊού»

Μιλάει για το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, για τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου που έρχεται, για τα σχέδια που υπάρχουν και σκέφτομαι αν τελικά η επανεκκίνηση του πολιτισμού θα έχει διάρκεια με αυτό το υψηλό ιικό φορτίο και τα συνεχώς αυξανόμενα κρούσματα. Ο νους μου τρέχει σε κάποιους φίλους ή συνεργάτες του χώρου, σε καλλιτέχνες, παραγωγούς, ιδιοκτήτες αιθουσών, εκπροσώπους πολιτιστικών φορέων που αγωνιούν μήπως οι σκηνές ξανακλείσουν και γυρίσουμε πάλι στη μοναξιά μας. Του μεταφέρω τον προβληματισμό μου. «Όπως έχει πει κι ίδιος ο πρωθυπουργός νομίζω ότι κανείς δεν προτίθεται να πάει σε νέο lockdown. Προφανώς, δεν θα ήθελα να δω τον πολιτισμό να ξανακλείνει επ’ ουδενί. Από εκεί και πέρα πρέπει, φυσικά, να συνυπολογίζουμε τα υγειονομικά δεδομένα, που είναι δυναμικά και εξελίσσονται μέσα στον χρόνο. Επίσης, προφανώς, πρέπει να λαμβάνουμε μέτρα τα οποία προτάσσουν τη δημόσια υγεία. Επίσης, θεωρώ ότι αυτή τη στιγμή ειδικά ο πολιτισμός δεν έχει δώσει ποτέ υπερεστίες κορονοϊού, δεν έγινε ποτέ εκτίναξη του ιού εξαιτίας, ας πούμε, μιας θεατρικής παράστασης, μιας κινηματογραφικής προβολής», απαντά.

Για να μην ακολουθήσει λοιπόν το απευκταίο για όλους μας πρέπει να τηρούνται αυστηρά τα μέτρα στους αμιγώς πολιτιστικούς χώρους. «Το βασικό στους αμιγείς χώρους είναι η μάσκα και από εκεί και πέρα να υπάρχει η δυνατότητα της απολύμανσης των χεριών. Έχουμε προσπαθήσει να επαναφέρουμε τη λειτουργία τους περίπου όπως ήταν προ της πανδημίας. Κακά τα ψέματα όμως θεωρώ ότι ο πολιτισμός επηρεάζεται πολύ από το αν οι άνθρωποι εμβολιάζονται ή όχι», τονίζει ο υφυπουργός Σύγχρονου Πολιτισμού.

«Με τη Λίνα Μενδώνη έχουμε έναν κοινό ρυθμό εργασίας»

Γιος του συγγραφέα και ακαδημαϊκού Γιώργη Γιατρομανωλάκη και της ακαδημαϊκού Ρένας Λεκανίδου, κάτοχος πτυχίου Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων από το Πάντειο Πανεπιστήμιο και μεταπτυχιακού τίτλου στη Δημόσια Πολιτική από το John F. Kennedy School of Government του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ στις ΗΠΑ ο σημερινός υφυπουργός Σύγχρονου Πολιτισμού έχει διάφορες αξιοσημείωτες επαγγελματικές στάσεις στο βιογραφικό του έχοντας εργαστεί ως διευθυντής Marketing & Επικοινωνίας στο Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, αλλά και ως διευθυντικό στέλεχος σε ελληνικές και πολυεθνικές επιχειρήσεις όπως η Microsoft, το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, η V+O Communication, η S&B Βιομηχανικά Ορυκτά και ο τηλεοπτικός σταθμός Alpha TV, καθώς και το Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) και το Πανεπιστήμιο Harvard, αλλά και ως ανεξάρτητος σύμβουλος στρατηγικής, εταιρικών υποθέσεων και επικοινωνίας. Έχει όμως επιμεληθεί και πολλές εκδόσεις.

Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την πολιτική, να γυρίσετε στην Ελλάδα και να μην ακολουθήσετε ακαδημαϊκή καριέρα στο εξωτερικό;

Επέλεξα πολύ συνειδητά για τις σπουδές μου αυτό το γνωστικό αντικείμενο που σημαίνει ότι το ενδιαφέρον προϋπήρχε. Όταν ήμουν παιδί ήθελα να ενταχθώ στο διπλωματικό σώμα, αλλά μετά θεώρησα ότι αυτό είναι περιοριστικό. Παράλληλα με τις πρώτες μου σπουδές, δούλευα και ασχολιόμουν με το βαλκανικό και διεθνολογικό κομμάτι. Κατόπιν, όταν αποφοίτησα από το Χάρβαρντ έμεινα για πάνω από δύο χρόνια δουλεύοντας εκεί σε έναν ρόλο που ήταν εν μέρει διοικητικός, εν μέρει ερευνητικός και εν μέρει συντονιστικός. Ήμουν τότε υποδιευθυντής του προγράμματος για τη νοτιοανατολική Ευρώπη. Νόμιζα κι εγώ ότι δεν θα γυρίσω ποτέ στην Ελλάδα. Μου έγινε όμως μια ενδιαφέρουσα επαγγελματική πρόταση κι έτσι επέστρεψα. Ήμουν κάποια χρόνια ήδη στον ακαδημαϊκό τομέα και είχα αρχίσει να σκέφτομαι ότι ήθελα να μεταπηδήσω στον ιδιωτικό. Μου φαινόταν σαν να υπήρχε εκεί εντονότερη δραστηριότητα, μεγαλύτερος δυναμισμός και πιο γρήγορες ταχύτητες. Ένιωθα ότι στο ακαδημαϊκό κομμάτι τα πράγματα πήγαιναν με ένα λιγότερο συμβατό ρυθμό με τον δικό μου.

Υπάρχουν στιγμές που σας λείπει το εξωτερικό;

Υπάρχουν στιγμές που μου λείπει η Βοστώνη, το πανεπιστήμιο, η ζωή στην Αμερική. Από την άλλη, αν είχα μείνει εκεί, δεν θα μπορούσα να κάνω κάποια πράγματα τα οποία κάνω τώρα. Επίσης, δεν θέλω να είμαι άδικος με την Ελλάδα. Εδώ μου έχουν δοθεί οι επαγγελματικές ευκαιρίες και είχα τη δυνατότητα μιας ενδιαφέρουσας επαγγελματικής σταδιοδρομίας ποικιλόμορφης, να μάθω πολλά, να κάνω πολλά, να κάνω πράγματα που μου αρέσουν.

Υπάρχει η γνωστή έκφραση «Το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω». Τι στράβωσε και δεν συνέβη αυτή τη φορά;

Στη ζωή, στην πολιτική, στη δουλειά υπάρχουν κάποια σταυροδρόμια. βρίσκεσαι πολύ συχνά ενώπιον αποφάσεων για να δεις ποιον δρόμο θα πάρεις. Αν σε κάποια κομβικά σημεία πάρεις λάθος δρόμο, θα βγεις και σε λάθος μέρος. Αυτό συνέβη και στην περίπτωση του Ποταμιού. Μπορώ να πω ότι αποχώρησα σχετικά νωρίς και επίσης σε κάποια σταυροδρόμια είχα δείξει την ταμπέλα της αντίθετης κατεύθυνσης από εκείνη που τελικά πάρθηκε. Δεν λέω ότι δικαιώθηκα, δεν είναι αυτό το νόημα. Το επισημαίνω με την έννοια του ότι αν πάρεις μια λάθος απόφαση θα βγεις κάπου αλλού και μετά μπορεί να εγκλωβιστείς, να πας σε άλλη μια λάθος πορεία και πάει λέγοντας…

Ποιες διεξόδους βρήκατε ως νέος άνθρωπος στο καινούριο σχήμα που ενταχθήκατε;

Δεν με ήξεραν, δεν τους ήξερα. Ήρθαν και μου είπαν ότι έχουν ακούσει για εμένα και μου ζήτησαν να συζητήσουμε και να τους κάνω κάποιες προτάσεις για κάποια ζητήματα. Έγινε δηλαδή με έναν καθόλου συνηθισμένο τρόπο για τα πολιτικά πράγματα της χώρας μας. Επίσης, όταν πρωτοξεκίνησε αυτή η ιστορία θυμάμαι να λέω: το καταλαβαίνετε ότι δεν έχει ξαναγίνει να δηλώνει κάποιος ανοιχτά γκέι και να είναι κυβερνητικό στέλεχος ε; Μου είπαν ότι δεν υπήρχε κανένα απολύτως πρόβλημα. Επίσης στον τρόπο που δουλεύουμε υπάρχει ένας ρυθμός και μια ταχύτητα που μου θυμίζει αρκετά τις εποχές που δούλευα στον ιδιωτικό τομέα με την έννοια του ότι τα πράγματα κινούνται, υπάρχει ένα πρόγραμμα, ένας στόχος και κρίνεσαι βάση της απόδοσής σου. Υπάρχουν κάποια τέτοια μοντέλα που μου είναι οικεία από το επαγγελματικό μου παρελθόν.

Γιατί θεωρείτε ότι χρειαζόταν μια θέση υφυπουργού για τον σύγχρονο πολιτισμό; Πριν από εσάς δεν δινόταν βαρύτητα στο αντικείμενο αυτό; Ήταν παραμελημένο;

Αυτό δεν το ξέρω, το ξέρει ο πρόεδρος. Εκείνο που μπορώ να υποθέσω και να αντιληφθώ είναι ότι συνέβησαν κάποια πράγματα σε αυτή την περίοδο. Το βασικό ήταν ότι η πανδημία επηρέασε τον κλάδο του πολιτισμού, κυρίως του σύγχρονου, δεν επηρέασε τόσο την κληρονομιά. Ο κλάδος επλήγη πολύ, οπότε εικάζω ότι αυτό έπαιξε έναν ρόλο, γιατί έτσι μπορούσαν πλέον κάποια πράγματα να κινηθούν λίγο πιο γρήγορα και εντατικά.

Συχνά στο ίδιο υπουργείο παρατηρούνται κόντρες μεταξύ υπουργών, υφυπουργών ή άλλων στελεχών. Εσείς πώς τα πάτε με την κ. Μενδώνη;

Έχουμε έναν κοινό ρυθμό εργασίας. Είμαστε και οι δύο εργασιομανείς, δουλεύουμε πολλές ώρες και δουλεύουμε γρήγορα. Είμαστε δύο διαφορετικοί άνθρωποι, από διαφορετικές γενιές, δεν γνωριζόμασταν πριν αλλά έχουμε μάθει να συνεργαζόμαστε στο υπουργείο και νομίζω ότι υπάρχει και μια ενιαία αντίληψη των πραγμάτων. Επίσης ως γενικός γραμματέας δεν θυμάμαι να είχα προτείνει πράγματα και να μου τα είχε απορρίψει. Οπότε βαδίζουμε κανονικά.

Αναφερθήκατε στο θέμα της γκέι ταυτότητάς σας. Θεωρείτε ότι οι γκέι εξακολουθούν να είναι και σήμερα περιθωριοποιημένοι αν κρίνουμε από εσάς που γίνατε υφυπουργός;

Ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους είπα ότι αυτή την ιστορία θα την κάνω ανοιχτά είναι το θέμα της ορατότητας. Να δείξω δηλαδή ότι υπάρχει κάποιος που έχει αυτά τα χαρακτηριστικά τα οποία έχουν συνδυαστεί με κάποια άλλα. Σαφώς και είναι καλύτερα τα πράγματα στις μέρες μας από ότι ήταν πριν κάποια χρόνια. Ας μην ξεχνάμε ότι κάποτε η ομοφυλοφιλία ήταν ποινικοποιημένη. Όμως τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα δεν αντιμετωπίζονται από την Πολιτεία με τον ίδιο τρόπο. Οπότε αυτό δημιουργεί μια ανισότητα. Επίσης, επειδή υπάρχουν ακόμα, στερεοτυπικές αντιλήψεις και προκαταλήψεις για τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα και κυρίως για τα τρανς, τα οποία ακόμα αντιμετωπίζουν φοβερά προβλήματα στην καθημερινότητά τους, θεωρώ ότι το να μπορείς να βοηθήσεις τον δημόσιο διάλογο και να είσαι μέρος του βοηθώντας να αρθούν αυτά τα στερεότυπα είναι κάτι πάρα πολύ σημαντικό. Επίσης, ας μην σκεφτόμαστε μόνο τα άτομα που μπορεί να είναι σε μεγάλες πόλεις ή σε έναν ανοιχτόμυαλο χώρο, αλλά κι εκείνα τα παιδιά που μπορεί να μεγαλώνουν απομονωμένα και περιθωριοποιούνται εξαιτίας της ταυτότητάς τους. Δυστυχώς εξακολουθούμε να βλέπουμε ακόμη και περιστατικά βίας, αφού είναι γνωστή η τρανσφοβία που επικρατεί.

Έχω πολλά ακόμη να τον ρωτήσω. Κι εκείνος δείχνει να ανταποκρίνεται πολύ στη συζήτηση. Η ώρα όμως έχει περάσει και οι συνεργάτες του υπενθυμίζουν ότι πρέπει να φύγουν για το αεροδρόμιο, αφού σε λίγο πρέπει να πετάξουν για Αθήνα. Συμφωνούμε πως θα ξαναειδωθούμε έτσι κι αλλιώς στη ΔΕΒΘ και τον αποχαιρετώ. Στο ασανσέρ σκέφτομαι πώς είναι δυνατόν όλα αυτά τα χρόνια να βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από το γραφείο μου ένας τόσο ζεστός και φιλόξενος χώρος σαν αυτό το ξενοδοχείο και να μην το έχω πάρει καν χαμπάρι…

*Ολόκληρη η συνέντευξη που δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 14 Νοεμβρίου 2021