Ανάμεσα στα μέτρα για την αντιμετώπιση του κορονοϊού υπήρξαν και αυτά για τον περιορισμό της κυκλοφορίας των πολιτών. Έχουν διατυπωθεί ενστάσεις από νομικούς σε σχέση με την Συνταγματικότητα τους. Θεωρείτε πως υπάρχει κίνδυνος για τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών;

Τόσο η κοινωνική ζωή, όσο και το Σύνταγμα και οι Διεθνείς Συμβάσεις αντιμετωπίζουν και κατανοούν καταστάσεις σύγκρουσης των δικαιωμάτων. Σε ατομικό επίπεδο αυτές οι καταστάσεις ήταν γνωστές από την αρχαιότητα, όπως στο παράδειγμα της σανίδας στη θάλασσα που μπορεί να κρατήσει έναν και όχι δύο ναυαγούς. Φυσικά μια συγκρουσιακή περίσταση εκδηλώνεται και αναγνωρίζεται ήδη σε γενικευμένες καταστάσεις. Μπορούμε να περιορίσουμε την ελευθερία κίνησης για να σωθούν ζωές; Κατ’ αρχήν, η απάντηση είναι θετική. Στα κορυφαία θεσμικά κείμενα με διάφορους τρόπους αναγνωρίζεται το λεγόμενο «δικαίωμα στη διαφορά»: μπορείς να συμπεριφέρεσαι όπως θέλεις, αρκεί να μην θέτεις σε κίνδυνο ή βλάπτεις τρίτους με τρόπο που περιγράφει ο νόμος. Αν λοιπόν σε κάποια χρονικά οριοθετημένη περίοδο η απεριόριστη κίνηση των ανθρώπων δημιουργεί κινδύνους για την υγεία ή τις ζωές άλλων, κατ’ αρχήν οι περιορισμοί είναι θεμιτοί. Προσοχή όμως: για να είναι θεμιτοί, πρέπει να υπακούουν σε θεμελιακές και συνταγματικές επιταγές. Να είναι αναγκαίοι, ανάλογοι σε βαρύτητα με την απειλή των άλλων αγαθών που θα τεθούν σε κίνδυνο και να έχουν συγκεκριμένη -την ελάχιστη δυνατή- διάρκεια. Δεν υπάρχει λόγος να αναφερόμαστε σε παραμερισμό της συνταγματικής τάξης, όταν το ίδιο το Σύνταγμα με τους κανόνες του υπαγορεύει σταθμίσεις που εξυπηρετούν κορυφαίες κοινωνικές ανάγκες.

Την ίδια ώρα το κράτος λειτουργεί σε συνθήκες έκτακτης κατάστασης. Τι πρέπει να προσέξουμε για να μην βιώσουμε ένα μόνιμο καθεστώς εξαίρεσης και μετά την πανδημία;

Η απάντηση στο δεύτερο ερώτημά σας είναι συνεχόμενη με την πρώτη. Μόλις εκλείψει π.χ. η αναγκαιότητα των μέτρων, ή αν οι ανάγκες μειωθούν, αμέσως θα πρέπει οι περιορισμοί να αποσύρονται ή αντίστοιχα να ελαχιστοποιούνται. Αλλιώς έχουμε εκτροπή από τη συνταγματική τάξη και προσβολή των ατομικών ελευθεριών. Με την ευκαιρία μία διευκρίνηση: παρόμοιες συγκρούσεις είναι μεν νοητές μεταξύ δικαιωμάτων σε περιόδους έκτακτων συνθηκών, αλλά δεν δικαιολογούν με κανέναν τρόπο προσβολές στη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Επιλογές για παράδειγμα κατάργησης ή αναστολής της λειτουργίας της Βουλής και νομοθέτησης μέσω κυβερνητικών διαταγών (σύγχρονο φαινόμενο στην Ουγγαρία) εκτοπίζουν τελείως τη δημοκρατία.

Η παύση λειτουργίας των δικαστηρίων της χώρας έχει ήδη προκαλέσει προβλήματα στην διαδικασία απονομής της δικαιοσύνης. Πως μπορεί να επανέλθει γρήγορα το δικαστικό σύστημα σε κανονικούς ρυθμούς;

Η ελληνική δικαιοσύνη βαρύνεται με ένα φορτίο εκκρεμών υποθέσεων ήδη και όπως είναι γνωστό η απονομή της καθυστερεί πολύ. Η επιτάχυνσή της προϋποθέτει σημαντικές δαπάνες για εξοπλισμό, ηλεκτρονική δικτύωση και αύξηση προσωπικού. Είναι φανερό ότι μια περίοδος αδρανοποίησης ορισμένων τουλάχιστον από τις λειτουργίες της θα επιβαρύνει τα πράγματα. Εργασίες που μπορούν να γίνουν από το γραφείο ή το σπίτι του δικαστή, όπως είναι η σύνταξη αποφάσεων, μπορούν να προχωρούν, αλλά όσες προϋποθέτουν παρουσία στο δικαστήριο, προς το παρόν εμποδίζονται. Με την αποκατάσταση του κανονικού δικαστηριακού ρυθμού θα χρειαστεί πολλή δουλειά και οργάνωση για να καλυφθεί το χαμένο έδαφος.

Η υγειονομική κρίση φαίνεται να χτυπά έντονα τους ανθρώπους που διαβιούν σε μέρη με συνωστισμό, όπως τα γηροκομεία, τα κέντρα προσφύγων αλλά και οι φυλακές. Θεωρείτε πως έχει προχωρήσει ικανοποιητικά η αποσυμφόρηση των φυλακών από την κυβέρνηση;

Η αποσυμφόρηση των ελληνικών φυλακών ήταν απόλυτα αναγκαία το 2015, για λόγους ανθρωπισμού, ασφάλειας και βελτίωσης της διεθνούς εικόνας της χώρας. Μέχρι το 2019 μια ήπια και αναλογικά προσαρμοσμένη πολιτική αποσυμφόρησης συνέβαλε ώστε η αύξηση του πληθυσμού των κρατουμένων να συγκρατηθεί και οι συνθήκες να είναι βιώσιμες. Από το 2019 και ύστερα, με την αλλαγή της κυβέρνησης, η συμφόρηση και ο υπερπληθυσμός επαναλαμβάνονται. Πρόκειται για μια συνθήκη που προκαλεί αφόρητο συνωστισμό και κακές συνθήκες περίθαλψης στη φυλακή, που από μόνες τους αποτελούν συνθήκη για «έκρηξη» προβλημάτων. Όχι μόνο μπορούν να οδηγήσουν σε μετάδοση ασθενειών, αλλά ακόμη και σε κάμψεις της ίδιας της ασφάλειας, αφού όσοι απολύονται (εφόσον δεν είναι ισοβίτες) μπορεί να είναι πιο επιθετικοί, επικίνδυνοι και έτοιμοι να ενταχθούν σε συμμορίες, όταν έχουν περάσει έναν υπερβολικά πιεστικό εγκλεισμό. Επομένως, η πανδημία του κορονοϊού επιδεινώνει μια κατάσταση εγκλεισμού στις ελληνικές φυλακές, που ήδη έχει γίνει προβληματική. Τέλος, πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι τα χαρακτηριστικά των χώρων εγκλεισμού δεν αλλάζουν ξαφνικά και αυτόματα, επειδή θα αλλάξει μια λέξη ή μια ταμπέλα που χρησιμοποιούμε για να τους ονοματίζουμε. Ένας χώρος εγκλεισμού με συνθήκες κράτησης ανάλογες, ή και ακόμη πιεστικότερες από αυτές μέσα στις οποίες ζουν οι φυλακισμένοι έχει επίσης χαρακτηριστικά φυλακής. Οι εγγυήσεις περίθαλψης, διαβίωσης και αποφυγής των άσκοπων ή υπερβολικών περιορισμών της ελευθερίας, θα πρέπει να αφορούν όλα τα κέντρα, που έχουν τα ίδια ουσιαστικά χαρακτηριστικά εγκλεισμού.

Πριν λίγες μέρες φιλοξενηθήκατε στην εκπομπή της TV100 στην οποία φιλοξενήθηκε επίσης και ο καταδικασμένος πρώην δήμαρχος Θεσσαλονίκης Βασίλης Παπαγεωργόπουλος. Θεωρείτε δικαιολογημένες τις αντιδράσεις για την φιλοξενία του; Εσείς γιατί αντιδράσατε;

Μου φαίνονται πραγματικά δικαιολογημένες οι αντιδράσεις για την παρουσία του καταδικασμένου πρώην δημάρχου Θεσσαλονίκης Βασίλη Παπαγεωργόπουλου σε τηλεοπτική εκπομπή. Θα σας εξηγήσω τη στάση μου: Πιστεύω ότι κάθε άνθρωπος και μόνο που έχει την ανθρώπινη ιδιότητα μπορεί να εκφράζεται και να μετέχει σε διαλόγους. Προσωπικά διάλογο επιχειρώ με οποιονδήποτε άνθρωπο χωρίς διακρίσεις και επιφυλάξεις. Είναι άλλο όμως να μετέχεις σε έναν διάλογο και άλλο να συμβάλλεις στην ευρύτερη προβολή ενός προσώπου. Η προβολή δεν είναι δικαίωμα, είναι μια πολιτική και συχνά γίνεται προνόμιο λίγων. Μπορεί κάπου να οδηγήσει σε ηρωοποιήσεις ή λευκάνσεις και σε παραγωγή στερεοτύπων και μοντέλων ή συλλογικά στην προώθηση κομμάτων και άλλων πολιτικών. Σε μια ανάλογη διαδικασία προβολής που να αφορά, μάλιστα, ένα πρόσωπο με αποδειγμένες ευθύνες, δεν ήθελα ούτε έμμεσα να συμμετέχω. Αισθάνθηκα, μάλιστα, προσωπικά δύο φορές στην υπόθεση αυτή ότι παραπλανήθηκα. Η πρώτη ήταν όταν κλήθηκα στον τηλεοπτικό σταθμό, χωρίς να προειδοποιηθώ για την παρουσία του Β. Παπαγεωργόπουλου. Η δεύτερη ήταν όταν η άρνηση του σταθμού στο αίτημά μου για απόσυρση της συνέντευξης συνοδεύτηκε με διαβεβαιώσεις που δεν τηρήθηκαν. Μου απέμεινε να αντιδράσω δημόσια για τη στάση αυτή.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 18-19 Απριλίου 2020