Πριν από 18 χρόνια ένας νεαρός αρχιμανδρίτης περνούσε το «σύνορο» του Δενδροποτάμου. Έκτοτε στο «μεγαλύτερο γκέτο της Βορείου Ελλάδος», όπως χαρακτηρίζει την περιοχή ο πατήρ Αθηναγόρας Λουκατάρης, συντελούνται καθημερινά ένα σωρό μικρά αλλά την ίδια ώρα τόσο μεγάλα θαύματα: η μείωση της σχολικής διαρροής, οι διακρίσεις σε διαγωνισμούς ρομποτικής, οι τιμητικές βραβεύσεις και η αναγνώριση από την ΕΕ και τον Λευκό Οίκο. Τα μικρά τσιγγανόπουλα μπορούν να ονειρεύονται πια μια διαφορετική ζωή.

«Αυτό που βλέπετε σήμερα είναι αποτέλεσμα τόσων ετών, τόσης δουλειάς, τόσων πολλών και σπουδαίων ανθρώπων της πόλης μας αλλά και όλου του κόσμου» σπεύδει να πει στην αρχή της κουβέντας μας, στο σπίτι του «Φάρου του Κόσμου». Η λέξη «εγώ» δεν ακούστηκε καμιά φορά όσην ώρα διάρκεσε η συζήτησή μας, και ας είναι φανερό ότι αυτός ο χαρισματικός άνθρωπος είναι ο φάρος που φώτισε τον Δενδροπόταμο.

«Ο ‘Φάρος’ είναι οι 450 τσιγγάνοι που πάνε κάθε μέρα στο σχολείο και που έχουν πια και μάθηση, όχι μόνο φοίτηση. Κόβεται και ράβεται στα μέτρα του κάθε παιδιού. Για άλλα παιδιά είναι η στενή τους οικογένεια, το σπίτι τους. Για άλλα παιδιά είναι τα σχολεία, τα φροντιστήρια, η δημιουργική απασχόληση, για άλλα είναι υγεία, η κατασκήνωση, τα ρούχα τους» μας λέει.

Ό,τι κρύβει η καλή κοινωνία κάτω από το χαλί

Το λαμπερό του χαμόγελο, αντανάκλαση της προσωπικότητάς του, δεν τον άφησε ποτέ, ακόμα και όταν έλεγε τις πιο σκληρές αλήθειες. «Όταν ξεκινήσαμε πριν από 18 τουλάχιστον χρόνια ο Δενδροπόταμος ήταν μία αχαρτογράφητη περιοχή. Ήταν ένα μέρος που κανείς δεν ήθελε να πάει, ένα μέρος που κανείς δεν μπορούσε να είναι περαστικός. Να φανταστείτε, δεν υπάρχει ούτε μία διάβαση πεζών που να οδηγεί στον Δενδροπόταμο, είτε από τα ΚΤΕΛ, είτε από τη Λαχαναγορά είτε από τη Μοναστηρίου, είτε από την εθνική οδό. Ταυτόχρονα εξυπηρετείται κάθε παραβατικότητα της πόλης. Μιλάμε για το μεγαλύτερο γκέτο της Βορείου Ελλάδος. Η κοινωνία θέλει να το έχει πολύ καλά κρυμμένο εδώ, έτσι ώστε να μην φαίνονται όλα αυτά που κρύβει. Όλοι χρειαζόμαστε μία ευαίσθητη κοινωνική ομάδα για να μπορούμε να λέμε ότι είμαστε φιλάνθρωποι, ότι κάνουμε καλές πράξεις. Να φανεί το εταιρικό κοινωνικό προφίλ μας, να απλώσουμε το παχουλό χέρι μας, να πετάξουμε κάνα ψίχουλο την ώρα που μας παίρνουν οι κάμερες. Και έτσι να διαιωνίζονται τα κακώς κείμενα αυτού του τόπου. Αλλά ό,τι κρύβουμε κάτω από το χαλί δεν πάει να πει ότι δεν υπάρχει. Θα θεριέψει και θα ξαναβρεθεί μπροστά μας. Και αυτή είναι η τιμωρία της κοινωνίας. Όλα αυτά που παθαίνει η κοινωνία από ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες που στήνει μέσα στα γκέτο, είναι η τιμωρία της. Γιατί τα παιδιά της καλής κοινωνίας θα ψωνίσουν ναρκωτικά από εδώ και θα πεθάνουν. Τα σπίτια της καλής κοινωνίας θα ανοίξουν από δω με κλοπές. Οι ασχολίες των ανθρώπων της καλής κοινωνίας θα εξυπηρετηθούν με τη διακίνηση ναρκωτικών, όπλων, βρεφών, γυναικών που συμβαίνουν στο Δενδροπόταμο. Εδώ είναι τα εξιλαστήρια θύματα, αυτοί που θα πάνε στη φυλακή και θα πάρουν τη λιγότερη αμοιβή. Αυτοί που θα πάρουν τα χρήματα, είναι αυτοί που κυκλοφορούν στο κέντρο της πόλης με τα καλύτερα κοστούμια. Είναι τεράστια τα συμφέροντα για να διατηρούμε όλα αυτά…».

«Φανταστείτε τι μπορεί να κάνει η πολιτεία…»

Ο π. Αθηναγόρας περιγράφει έναν φαύλο κύκλο, που πιστεύει ότι σπάει μόνο με την εκπαίδευση. Κι έχει αρχίσει να σπάει… «Τα παιδιά ακολουθούν τη μαύρη ζωή των προγόνων τους. Ένα τσιγγανάκι όταν γεννιέται καταλαβαίνει ότι η μισή οικογένεια και μισή γειτονιά είναι στη φυλακή, γι’ αυτό και θεωρεί απόλυτα φυσιολογικό να πάει στη φυλακή. Όταν καταλαβαίνει ότι όλοι κάνουν μία δουλειά για να έχουν φαγητό το μεσημέρι στο σπίτι, καταλαβαίνει ότι έχει να επιλέξει ανάμεσα από βαριά και ελαφρά παραβατικά επαγγέλματα. Αυτό είναι το φυσιολογικό. Αν ρωτήσεις ένα παιδάκι -παλιότερα πολύ περισσότερο τώρα πολύ λιγότερο- γιατί δεν είναι στο σχολείο Δευτέρα πρωί θα σε κοιτάξει περίεργα και η μαμά θα πει ‘του λέω να πάει αλλά δεν θέλει’ λες και έχει άποψη το μικρό παιδί. Ποιος εκπαίδευσε τους παππούδες και τους γονείς του για να μπορέσει η καινούρια γενιά να έχει διαφορετικό μέλλον; Ποιος έκανε αυτά που έπρεπε για να μπορέσουμε να μην έχουμε αυτή την ευαίσθητη κοινωνική ομάδα; Για να μην διακινούνται ναρκωτικά, όπλα, γυναίκες, βρέφη; Είναι πολύ εύκολο να θεραπευτεί η κοινωνία από όλα αυτά…». Πόσο εύκολο είναι να αλλάξει μία κατάσταση που ζυμώθηκε με την φτώχεια και την αγραμματοσύνη των ρομά και τα βαθιά ριζωμένα στερεότυπα της υπόλοιπης κοινωνίας;

«Φανταστείτε ένας ‘Φάρος’ χωρίς νομική μορφή, χωρίς έσοδα, χωρίς χρηματοδότηση κρατική… αν έβαλε στο μυαλό των παιδιών ότι μπορούν να κάνουν το πιο τρελό όνειρο και να αυτό γίνει πραγματικότητα, και να μην ακολουθούν το ‘είμαστε τσιγγάνοι, δεν πάμε σχολείο, δεν βγαίνουμε στην κοινωνία’, γιατί η κοινωνία τους γυρνά την πλάτη της παγερά και τα παιδιά φοβούνται να βγουν από το γκέτο τους, από τη στιγμή που ‘Φάρος’ μπορεί να κάνει τέτοια πράγματα, φανταστείτε τι μπορεί να κάνει η πολιτεία, η κοινωνία…».

«Η ύπαρξη του ‘Φάρου’ είναι η μεγαλύτερη απόδειξη ότι όλοι, κοινωνία, κράτος, δήμοι έχουν αποτύχει οικτρά», σχολιάζουμε, για να λάβουμε την αποστομωτική απάντηση σε μορφή ερώτησης: «προσπάθησαν πραγματικά για να πετύχουν; Άμα το πάρουμε σοβαρά ως κοινωνία, από κάθε άποψη, δεν θα υπάρχει κανένα γκέτο, καμία ευαίσθητη ομάδα. Η κοινωνία δεν έχει διάθεση να αλλάξει. Ενθουσιάζεται, έρχεται μας λέει ‘μπράβο’, μας δίνει μεγάλα βραβεία -δεν έχουμε που να τα βάλουμε τα κύπελλα και τα μετάλλια- αλλά στα λόγια, τίποτα στην πράξη. Κανείς δεν ντράπηκε από αυτό που συνέβαινε… Εμείς πάντως τους δεχόμαστε όλους και τους λέμε ‘θέλετε να βγείτε φωτογραφία’; Εδώ είμαστε. Μετά αφήστε μας ήσυχους» λέει ο π. Αθηναγόρας.

Τα παιδιά άλλαξαν την ιστορία του τόπου

Για τον π. Αθηναγόρα το νούμερο ένα πρόβλημα που έχει η περιοχή είναι «η αγραμματοσύνη των ανθρώπων. Μόνο η παιδεία μπορεί να τα λύσει όλα. Η καινούρια γενιά δεν είναι ίδια. Όταν ήρθαμε, στο δημοτικό πήγαινε το 30% των παιδιών, και πήγαινε μόνο τις πρώτες μέρες, τους πρώτους μήνες. Σήμερα 450 τσιγγανόπουλα πάνε πραγματικά στο σχολείο και πολλά σε σχολεία έξω απ τη γειτονιά μας». Μιλά στο α’ πληθυντικό, όπως οι περισσότεροι Έλληνες γονείς όταν μιλούν για τα παιδιά τους. «Δώσαμε εξετάσεις. Ο Αλέξανδρος τελείωσε μουσικό γυμνάσιο μουσικό Λύκειο και είναι στο Πανεπιστήμιο, σπουδάζει ψυχολογία. Άλλα τρία παιδιά μας πήγαν στο καλλιτεχνικό και σήμερα είναι στα πανεπιστήμια. Ένα παιδί μας ετοιμάζεται να φύγει στην Αμερική τον Αύγουστο και το πρόβλημα είναι ότι δεν ξέρουμε τι να διαλέξουμε, Φλόριντα, Πενσυλβάνια ή Σικάγο, γιατί μας απάντησαν τρία πανεπιστήμια. Έχουμε παιδιά στο ΠΑΜΑΚ, στο ΑΠΘ, στο Ανατόλια, στο New York College, στην Αμερικάνική Γεωργική Σχολή. Τα παιδιά αυτά έχουν ξεσηκώσει κύμα, είναι το πρότυπο για τα μικρότερα. Τα παιδιά άλλαξαν την ιστορία του τόπου γιατί τους δώσαμε τα εφόδια, τους δείξαμε τον τρόπο».

Το φως ήρθε από το υπόγειο

Όλα άρχισαν πριν 18 χρόνια στο υπόγειο της εκκλησίας του Αγίου Νεκταρίου όπου λειτούργησε το κέντρο νεότητας και εκεί δημιουργήθηκε η πρώτη ομάδα ρομποτικής. «Είναι αυτό που απογείωσε τα παιδιά μας». Το 2014 η ομάδα ρομποτικής FAR.GO.Bots κέρδισε τον διαγωνισμό First Lego League και προσκλήθηκε ως τιμώμενη ομάδα στην παγκόσμια διοργάνωση στις ΗΠΑ. «Μετά από δύο χρόνια το 2016 ξαναπάμε στην Αμερική, σαν πρωταθλητές Ελλάδας και εκπροσωπούμε την χώρα μας στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Ρομποτικής. Εκεί ήταν που έγινε η μεγάλη εκπαιδευτική Επανάσταση στον Δενδροποτάμο, Μέχρι τότε ήταν ‘πάμε σχολείο, για να είμαστε κοντά στον πατέρα Αθηναγόρα και να έχουμε όλες οι υπόλοιπες παροχές’. Φαγητό, κατασκήνωση, συναλλαγές με το κράτος, με τη Δικαιοσύνη, με τους γιατρούς, όλα περνάνε από εδώ. Εμείς είμαστε άτυπο ΚΕΠ 18 χρόνια τώρα. Τώρα όλοι οι γονείς είναι πια σύμμαχοι μας.». Δεκαοχτώ χρόνια, δηλαδή μια γενιά παιδιών που ενηλικιώθηκε… «Είναι μία αλλαγή που γίνεται μόνο σε μια γενιά. Οι γονείς το λένε ‘πάτερ, άσε μας εμάς, δεν μπορείς να μας αλλάξεις. Κοίτα τα παιδιά μας να μη γίνουν σαν κι εμάς’. Δεν τα είδαν ποτέ, γιατί μια ζωή στη φυλακή ήταν. Πολλά από τα παιδιά μου που σήμερα είναι στο πανεπιστήμιο γεννήθηκαν στη φυλακή. Είναι σενάρια που δεν τα βάζει ο νους σας…».

Το πανηγύρι της πόλης

Εδώ και πέντε χρόνια λειτουργεί και το Κέντρο Προστασίας Ανηλίκων του «Φάρου». «Πέντε φίλοι αγοράσαμε το οικόπεδο, όλοι έδωσαν τα υλικά για να το κτίσουμε, χωρίς να πάρουν χρήματα. Αυτό το σπίτι είναι το πανηγύρι όλης της πόλης». Το σπίτι αποτελείται από τέσσερα κοντέινερ που όταν ενώνονται δημιουργούν μία εσωτερική αυλή, που είναι η τραπεζαρία και το καθιστικό της οικογένειας. Ένας χώρος που βασίστηκε στα σχέδια ενός ομογενούς αρχιτέκτονα από τις ΗΠΑ, και διαμορφώθηκε με μοντέρνα διακόσμηση, που καθόλου δεν θυμίζει παράπηγμα. Φοιτητές και μέλη ΜΚΟ από όλη την Ευρώπη προσφέρουν εθελοντική εργασία, μαζί με τους μόνιμους εθελοντές και εθελόντριες, που είναι οι βράχοι του «Φάρου».

«Δεν είμαστε ίδρυμα. Δεν έχω απλώς την επιμέλεια, έχω τη γονική μέριμνα, είναι ύψους υιοθεσίας» μας λέει σχεδόν με καμάρι ο π. Αθηναγόρας, ενώ όσο μιλάμε τα παιδιά του εναλλάσσονται στην αγκαλιά του ζητώντας διάφορα χατίρια. Στο σπίτι ζουν σήμερα 17 παιδιά, τσιγγανάκια και μη. Ανάμεσά τους ένα παιδί θύμα διακίνησης, που δεν ήταν γνωστό ούτε που γεννήθηκε, ούτε από ποιους, ούτε πότε, και ένας πακιστανός που προτίμησε να μη βαφτιστεί. «Εγώ του είπα πώς θα τον αγαπώ το ίδιο, είτε χριστιανό είτε μουσουλμάνο, είναι το παιδί μου».

«Στα χρόνια της κρίσης πώς τα βολέψατε;» τον ρωτάμε. «Σε εμάς δεν άλλαξε τίποτα, γιατί εμείς πάντα ζούμε σε κρίση και υγείας και οικονομική. Και ξέρετε; Ο κόσμος στην κρίση γίνεται και λίγο πιο ευαίσθητος. Περισσότερο οι άνθρωποι ήρθαν κοντά μας, η παρουσία και η προσφορά τους ήταν λίγο πιο πλούσια. Λέμε στον κόσμο ‘βλέπεις αυτό το ντουλάπι; Είναι δικό σου, θα φροντίζεις πάντα να είναι γεμάτο. Εσύ με την παρέα σου θα φροντίσεις πάντα να έχουμε το ρεύμα πληρωμένο’. Έτσι εμείς δεν διαχειριζόμαστε τα λεφτά τους και τους έχουμε για πάντα».

Τα παιδιά του «Φάρου» είναι το μέλλον του

Τι κάνουν τα παιδιά όταν φεύγουν από το σπίτι; «Εδώ είναι το πατρικό τους, θα φύγουν όταν παντρευτούν. Και παντρεμένοι που είναι έρχονται εδώ κάθε μέρα, με τις γυναίκες και τα παιδιά τους. Έχω και εγγόνια άλλα είναι βαφτισμένα Αθηναγόρες άλλα Θόδωροι (σ.σ. το όνομα με το οποίο βαφτίστηκε ο π. Αθηναγόρας). Ένας από τα παιδιά του που τον έκαναν παππού είναι ο Παρασκευάς. «Πρώτη δημοτικού πήγε στα 16 του χρόνια. Τώρα είναι στο Πολυτεχνείο. Πήρε το πρώτο βραβείο της Vodafone World Citizens και τώρα γυρίζει από καταυλισμό σε καταυλισμό, για να εμπνεύσει και άλλα τσιγγανάκια».

Τα δύο τελευταία χρόνια ο δήμος Αμπελοκήπων-Μενεμένης παραχώρησε έναν όροφο σχολείου, όπου στεγάζονται όλες οι δραστηριότητες του «Φάρου», από ρομποτική και αστρονομία, μέχρι ρητορική, εικαστικά, χορό κ.λπ. Πλέον λειτουργεί ως Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης με εργαζόμενους αντί για εθελοντές. Πάνω από 100 παιδιά πηγαίνουν εκεί με βάουτσερ («και άλλα τόσα που είναι χωρίς βάουστσερ, εμείς δεν ξεχωρίζουμε» λέει ο π. Αθηναγόρας) και από αυτά τα έσοδα καλύπτεται η μισθοδοσία των εργαζόμενων. Οι μισοί νέοι επιστήμονες είναι από τις γειτονικές περιοχές και οι άλλοι μισοί μισθοδοτούμενοι είναι τα παιδιά του «Φάρου», που πλέον μεγάλωσαν και είναι φοιτητές. Από το μισθό τους έχουν συγκεντρώσει κάποιο κεφάλαιο, συνέστησαν Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση και ετοιμάζονται να λειτουργήσουν τη δική τους επιχείρηση, ένα μπαρ εστιατόριο στον πεζόδρομο του Κορδελιού. «Τώρα βγαίνουν και φωνάζουν ‘είμαι τσιγγάνος, παρ’ όλα αυτά πήγα σχολείο, σπούδασα, έκανα επιχείρηση. Δεν χρειάζεται να κλέψουμε να πουλάμε ναρκωτικά’. Στέκονται στα πόδια τους τα παιδιά, μόνοι τους! Τους δίνεις ένα, εκείνοι το κάνουν δέκα».

Τον ρωτάμε πως βλέπει τον ίδιο αλλά και τα παιδιά του σε δέκα χρόνια από σήμερα. «Βλέπω τον εαυτό μου να κάθομαι σε μία πολυθρόνα στη γωνία και να καμαρώνω τα παιδιά μου και να παίζω με τα εγγόνια μου. Ήδη οι μεγάλοι μου γιοι έχουν αναλάβει τη διεύθυνση του ΚΔΑΠ, το λογιστήριο, την ΚΟΙΝΣΕΠ στο Κορδελιό, την ΑΜΚΕ που έχουμε δημιουργήσει για να αγοράσουμε το οικόπεδο -γιατί αυτή η περιουσία πρέπει κάπου να είναι γραμμένη. Επομένως όλα αυτά περνάνε στα παιδιά μου και εγώ ήδη στέκομαι τους καμαρώνω και βλέπω πώς εκείνοι διαχειρίζονται το μέλλον του Φάρου. Γιατί εγώ τους έχω μάθει από μικρούς ότι ό,τι απολαμβάνουν το χρωστάνε στην επόμενη γενιά, στα μικρότερα αδέρφια τους. Τους βλέπω και τους καμαρώνω. Αυτή είναι η χαρά μου, η ανταμοιβή μου».