Η προσφορά του στην επιστημονική κοινότητα είναι εντυπωσιακή, με χιλιάδες διεθνείς δημοσιεύσεις στο χώρο της Τεκμηριωμένης Ιατρικής. Ο καθηγητής Ιωάννης Ιωαννίδης εργάζεται από το 2010 στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Κατά τη διάρκεια της καριέρας του, έχει λάβει πολλά έγκριτα εθνικά και διεθνή βραβεία, τιμητικές διαλέξεις και επίτιμους διδακτορικούς τίτλους. Έχει αφιερώσει την ερευνητική σταδιοδρομία του στην ενίσχυση της ακεραιότητας της έρευνας, στοχεύοντας στη βελτίωση των πιθανοτήτων απόκτησης πιο αξιόπιστων και χρήσιμων ερευνητικών στοιχείων.

Το 2014 ίδρυσε το Κέντρο METRICS στο Στάνφορντ, το οποίο έχει στόχο τη διεπιστημονική βελτίωση των υφιστάμενων ερευνητικών μεθόδων για σχεδιασμό και ανάλυση μελετών, καθώς και στην ανάπτυξη και εφαρμογή νέων ερευνητικών μεθόδων. Σχεδίασε, καθοδήγησε και συμμετείχε σε μεγάλες κλινικές δοκιμές που άλλαξαν αποφασιστικά τη διαχείριση και την έκβαση της λοίμωξης HIV, αλλά και κλινικές δοκιμές νεφρολογίας και χρήσης αντιβιοτικών στην κοινότητα και μεγάλες διεθνείς κοινοπραξίες που βοήθησαν στη μεταμόρφωση της αποτελεσματικότητας της έρευνας σε διάφορους τομείς της γονιδιωματικής, μοριακής και κλινικής επιδημιολογίας. 

Λίγα 24ωρα προτού φτάσει από τις ΗΠΑ στη Θεσσαλονίκη για να αναγορευτεί επίτιμος διδάκτορας του τμήματος Ιατρικής του ΑΠΘ, μίλησε στη «ΜτΚ» για τον βαθμός ετοιμότητας της Ελλάδας απέναντι σε μία νέα πανδημία, τη στόχευση που θα πρέπει να έχει η εκπαίδευση των νέων γιατρών αλλά και για τον βαθμό αξιοπιστίας ερευνών που διοχετεύονται στο ευρύ κοινό.

Τον κορονοϊό τον έχουμε αφήσει πίσω μας; Τι θα μπορούσε να πυροδοτήσει την επόμενη πανδημία και πόσο έτοιμη είναι η Ελλάδα για να την αντιμετώπιση;

Ο κορονοϊός SARS-CoV-2 δεν πρόκειται να εξαφανιστεί, θα συνεχίσει να είναι παρών μέσα στο ευρύ μίγμα των αναπνευστικών λοιμώξεων μαζί με τους άλλους ενδημικούς κορονοϊούς, μαζί με τις παραλλαγές της γρίπης και μαζί με άλλους ιούς και άλλα παθογόνα. Είναι εντελώς αδύνατο να προβλέψουμε πότε και αν θα υπάρχει κάποια νέα πανδημία, απλώς θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να την αντιμετωπίσουμε -αν προκύψει- με ψυχραιμία, καλή προετοιμασία, και χωρίς σπασμωδικές κινήσεις και ακραία μέτρα που τελικά μπορεί να κάνουν πολύ μεγαλύτερη βλάβη από τον ίδιο τον ιό. 

Πρόσφατα δημοσιεύσαμε στο PNAS, στο περιοδικό της αμερικανικής ακαδημίας επιστημών, μία συνολική αποτίμηση της υπερβάλλουσας θνησιμότητας τα έτη 2020-2023 σε 34 χώρες που έχουν αξιόπιστη καταγραφή των συνολικών θανάτων στον πληθυσμό τους (https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.2309557120). Η υπερβάλλουσα θνησιμότητα δίνει το συνολικό αποτύπωμα της πανδημίας γιατί συνυπολογίζει όχι μόνο τι προκαλεί ο ιός, αλλά και τι προκαλεί η απάντησή μας σαν σύστημα υγείας και σαν κοινωνία συνολικά στο πλαίσιο της κρίσης. 

Χωρίσαμε εξ αρχής τις χώρες σε δύο κατηγορίες, 17 ευάλωτες και 17 μη ευάλωτες. Οι μη ευάλωτες χώρες είχαν ευνοϊκά κοινωνικο-οικονομικά χαρατηριστικά (κατά κεφαλή ΑΕΠ πάνω από 30.000 δολλάρια, μικρό ποσοστό ατόμων κάτω από το επίπεδο της φτώχειας, και μικρές ανισότητες στο εισόδημα μεταξύ των πολιτών). Οι 17 ευάλωτες (ανάμεσά τους η Ελλάδα, αλλά και οι ΗΠΑ) είχαν ένα ή περισσότερα αρνητικά κοινωνικά-οικονομικά χαρακτηριστικά (π.χ. φτώχια ή/και ανισότητα). 

Κατά μέσο όρο οι 17 μη ευάλωτες χώρες δεν είχαν καθόλου υπερβάλλουσα θνησιμότητα το 2020-2023 σε σχέση με τα προπανδημικά χρόνια 2017-2019, αν συνυπολογίσουμε την αλλαγή στην ηλικιακή κατανομή-πυραμίδα του πληθυσμού. Στην Ευρώπη, τα καλύτερα αποτελέσματα τα είχε η Σουηδία, που είχε μάλιστα 3,5% λιγότερους θανάτους το 2020-2023 από ότι τα προπανδημικά χρόνια. Αντιθέτως οι ευάλωτες χώρες είχαν κατά μέσο όρο 7% υπερβάλλουσα θνησιμότητα. 

Στις ΗΠΑ, όπου έχουμε κάποια δεδομένα ανά κοινωνικό στρώμα, οι εύποροι μορφωμένοι δεν είχαν καθόλου υπερβάλλουσα θνησιμότητα, ενώ οι περιθωριοποιημένοι πολίτες συντριβήκανε στη διάρκεια της κρίσης που εν πολλοίς εμείς οι ίδιοι δημιουργήσαμε. 

Με απλά λόγια: χώρες που είχαν λειτουργικά συστήματα υγείας και που είχαν κοινωνική κάλυψη χωρίς να αφήσουν πολίτες περιθωριοποιημένους, εύκολους στόχους, περάσανε την πανδημία σε επίπεδο θανάτων σαν να ήταν συνολικά τρεις συνηθισμένες χρονιές. 

Αντιθέτως χώρες με μη λειτουργικά συστήματα υγείας (π.χ. Ελλάδα) ή με πολλούς περιθωριοποιημένους πολίτες (π.χ. ΗΠΑ) γνωρίσανε μεγάλες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. Νομίζω ότι σε μία μελλοντική πανδημία, το σημαντικότερο είναι αν θα έχουμε λειτουργικό σύστημα υγείας και κοινωνική πρόνοια για να προστατεύσει τους φτωχούς και ευάλωτους συμπολίτες μας.

Η κινεζική πνευμονία που φαίνεται να επηρεάζει περισσότερο τα παιδιά, ανησυχεί και τη χώρα μας;

Η πνευμονία από μυκόπλασμα που φαίνεται να καταγράφει έξαρση στην Κίνα και ίσως και σε άλλες χώρες είναι πιθανό να εμφανίσει έξαρση και στην Ελλάδα κάποια στιγμή, είναι απρόβλεπτο αν θα είναι φέτος ή αργότερα. Το συνολικό τελικό αποτύπωμα είναι άγνωστο, αλλά το πιο πιθανό είναι ότι δεν θα είναι πολύ σημαντικό σε συνολικό αριθμό σοβαρών νοσήσεων και θανάτων, δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή τουλάχιστον λόγος ανησυχίας. 

Βέβαια κάθε σοβαρή νόσηση και κάθε θάνατος μετράει, ακόμα περισσότερο μάλιστα όταν μιλάμε για παιδιά. Στα πρώτα χρόνια της πανδημίας συνολικά είχαμε λιγότερους θανάτους σε παιδιά από ότι τα προηγούμενα χρόνια, γιατί ο SARS-CoV-2 έχει σχεδόν πάντα, με σπάνιες εξαιρέσεις, ασυμπτωματική ή ελαφρά κλινική εικόνα στα παιδιά και η επίπτωση σοβαρής νόσου από άλλα αναπνευστικά παθογόνα, π.χ. ινφλουένζα, RSV κ.ά., μειώθηκε επίσης δραματικά. 

Είναι πιθανό επίσης ότι τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης και περιορισμών δημιουργήσανε ένα ανοσολογικό κενό στον παιδικό πληθυσμό που δεν εκτέθηκε επί 2-3 χρόνια σε απλά, συνηθισμένα παθογόνα. Με την άρση των περιορισμών είδαμε πολύ γρήγορα μία μεγάλη αύξηση στις λοιμώξεις από ιούς του αναπνευστικού. Το μυκόπλασμα δεν είναι ιός και άργησε περισσότερο να επανέλθει στο προσκήνιο, αλλά φαίνεται ότι επανέρχεται τώρα στην Κίνα και ίσως και άλλες χώρες. 

Μπορεί λοιπόν να βλέπουμε την συνέπεια της αποδυνάμωσης του ανοσολογικού συστήματος των παιδιών που προκάλεσε ο παραλογισμός κάποιων μέτρων που πήραμε. Είναι εντελώς παράλογο να επιδιώκουμε μία αποστειρωμένη ζωή.

Η αναγόρευσή σας σε επίτιμο διδάκτορα του τμήματος Ιατρικής του ΑΠΘ, θα επιφέρει και μία πιο ενεργή συνεργασία σας με το πανεπιστήμιο;

Είμαι ευγνώμων για αυτή την τιμή. Το Αριστοτέλειο έχει εξαιρετικούς επιστήμονες και ελπίζω να έχω την ευκαιρία να συνεργαστώ στο μέλλον με περισσότερους ερευνητές από το Αριστοτέλειο. Ανάμεσα στους περίπου 100 μαθητές μου που έχουν γίνει καθηγητές ή διευθυντές σε διάφορες χώρες, κάποιοι από τους καλύτερους είναι στη Θεσσαλονίκη, ανάμεσά τους και η κ. Άννα-Μπεττίνα Χάιδιτς που θα κάνει την προσφώνηση στην τελετή αναγόρευσης.

Πώς η εκπαίδευση μπορεί να εναρμονιστεί με τις ανάγκες της νέας εποχής και να συμβάλει στην αντιμετώπιση υγειονομικών κρίσεων;

Νομίζω πως πρέπει να εκπαιδεύσουμε ιατρούς και άλλους επαγγελματίες υγείας με κύρια στόχευση την κοινωνική διάσταση της ιατρικής και της δημόσιας υγείας. Να τους δώσουμε τα εφόδια να μπορέσουν να μειώσουν τις ανισότητες, να προστατεύσουν τους πλέον αδύναμους, και να υπηρετήσουν ένα σύστημα υγείας που θα υπηρετεί όλους τους πολίτες, όχι μόνο όσους προνομιούχους έχουν πρόσβαση σε ιδιωτικές υπηρεσίες. 

Δυστυχώς ο προσανατολισμός της εκπαίδευσης και στην Ελλάδα και διεθνώς είναι προς την κατεύθυνση της πιο ακριβής, υπερεξιδεικευμένης ιατρικής, με παραμέληση της δημόσιας υγείας. Αυτή η λανθασμένη εκπαιδευτική στόχευση κάνει την ιατρική φροντίδα πιο πολυέξοδη και λιγότερη αποτελεσματική, αφήνοντας πολλούς ανθρώπους απροστάτευτους. Αυτό πρέπει να ανατραπεί, ήδη από το πρώτο έτος της φοιτητικής εμπειρίας.

Έχετε θέσει διεθνώς το ζήτημα της αξιοπιστίας των ερευνητικών μεθόδων και πρακτικών που βλέπουν το φως της δημοσιότητας και εγγυώνται αξιόπιστα και χρήσιμα ερευνητικά στοιχεία. Είναι όντως αξιόπιστες; Πώς μπορεί να προφυλαχτεί το ευρύ κοινό που «βομβαρδίζεται» από αυτές καθημερινά;

Δεν είναι καθόλου εύκολο για το γενικό κοινό να αξιολογήσει την αξιοπιστία, θα έλεγα ότι είναι δύσκολο ακόμα και για τους περισσότερους επιστήμονες, γι’ αυτό βλέπουμε και αυτό το χάος παραπληροφόρησης όπου ακόμα και οι «ειδικοί» παραδέρνουν πολλές φορές. 

Μερικοί αδροί κανόνες είναι ότι η αξιοπιστία συνήθως είναι καλύτερη όταν μία μελέτη είναι τυχαιοποιημένη, όταν έχει μεγαλύτερο μέγεθος δείγματος, όταν δεν υπάρχουν συγκρουόμενα συμφέροντα (ή έστω υπάρχουν αυστηροί μηχανισμοί ρυθμιστικοί που δεν αφήνουν τα συγκρουόμενα συμφέροντα να ασκήσουν μεγάλη επιρροή), και όταν αυτό που βρίσκει το έχουν βρει πολλές μελέτες και όχι μόνο μία. 

Το καλύτερο είναι να βελτιώσουμε ήδη από τον σχεδιασμό τις επιστημονικές μελέτες που κάνουμε, παρά να ψάχνουμε εκ των υστέρων να βρούμε τι πήγε στραβά.

Ο Καθηγητής Ιατρικής στο Κέντρο Έρευνας και Πρόληψης της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ Ιωάννης Ιωαννίδης, θα αναγορευτεί σήμερα, Τρίτη 12 Δεκεμβρίου 2023, επίτιμος Διδάκτορας του Τμήματος Ιατρικής του ΑΠΘ. Η τελετή αναγόρευσης θα πραγματοποιηθεί την στις 17:00, στην Αίθουσα Τελετών του Παλαιού Κτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής. Η εκδήλωση είναι ανοιχτή για το κοινό και θα μεταδοθεί ζωντανά ΕΔΩ.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 10.12.2023