Σήμερα γιορτάζεται η Ημέρα της Ψυχικής Υγείας, που η στρέβλωσή της αποτελεί βασικό πρόβλημα του σύγχρονου αναπτυγμένου κόσμου: Εκεί το στρες, τα στερεότυπα και όλες οι συνθήκες διαβίωσης οδηγούν στη μεγάλη κατανάλωση ψυχοφαρμάκων και αντικαταθλιπτικών και ιδίως δημιουργούν μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες διαταραγμένων ατόμων. Η ψυχική διαταραχή βελτιώνεται είτε με ψυχοθεραπεία είτε με εξειδικευμένα φάρμακα, ενώ συμπληρώνεται με εργασιοθεραπεία. Μεγάλο μέρος του παγκόσμιου ευημερούντα πληθυσμού (σύμφωνα με έγκυρες ιατρικές απόψεις) σταθεροποιείται με ειδικές φαρμακευτικές ουσίες. Προ δεκαετίας στην Ελλάδα, αυτή η πληθυσμιακή ομάδα υπολογιζόταν σε 400 χιλιάδες άτομα. Το ουσιαστικό πρόβλημα αποτελούν οι μη διαγνωσμένοι διαταραγμένοι, που μπορούν να προκαλέσουν πολλά προβλήματα.

ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΤΟΥ ΣΙΝΕΜΑ

Ο κινηματογράφος εδώ και πάρα πολλά χρόνια μάς έδωσε εξαιρετικές ταινίες με διαταραγμένους. Πολλές φορές, δυστυχώς, είτε γίνονται δολοφόνοι, είτε προκαλούν μεγάλα οικογενειακά προβλήματα. Νούμερο 1 στη λίστα ο Νόρμαν Μπέιτς, ο διχασμένος δολοφόνος στο Ψυχώ (1960) του Χίτσκοκ. Να σημειώσω μια συγκλονιστική ταινία του Νάναλι Τζόνσον Η Εύα δίχως πέπλο (1957), που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Είναι η ιστορία μια γυναίκας με τρεις διαφορετικές προσωπικότητες, και πως, τελικά, θεραπεύεται από τον ψυχίατρό της. Η Τζόαν Γούντγουορντ, εκπληκτική στο ρόλο της, κέρδισε δικαίως το βραβείο Όσκαρ. Την Γούντγουορντ θα τη συναντήσουμε 18 χρόνια μετά στην εκπληκτική τρίωρη μίνι σειρά Sybil του Ντάνιελ Πέτρι. Αυτή τη φορά δεν παίζει το ρόλο μιας ασθενούς, αλλά είναι μια ψυχίατρος που επιχειρεί να θεραπεύσει την Σύμπιλ (την παίζει εξαιρετικά η Σάλι Φιλντ). Η σειρά βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα σχετικά με μια τραγική νέα γυναίκα που διέθετε 24 προσωπικότητες. Είναι φανερό ότι ο Νάιτ Σιάμαλαν στο Διχασμένο του (2016) εμπνεύστηκε από αυτήν την ιστορία.

Το χιτσκοκικό μοντέλο αντιγράφει σε μια σχετικά ενδιαφέρουσα ταινία ο Γουίλιαμ Καστλ, στο Πέντε πτώματα χωρίς κεφάλι (1964), με τις Τζόαν Κρόφορντ και Ντάιαν Μπέικερ. Μια γυναίκα εξέρχεται μετά από 22 χρόνια στο ψυχιατρείο εξαιτίας ενός διπλού ερωτικού εγκλήματος πάθους. Την υποδέχεται η κόρη της, η οποία διατηρεί ερωτική σχέση με έναν πάμπλουτο νέο. Στο σπίτι αρχίζουν οι φόνοι με τσεκούρι. Λογικά, αποδίδονται στην αποφυλακισθείσα. Όμως, κατά το χιτσκοκικό φαίνεσθαι, που ποτέ δεν είναι έτσι, η ανατροπή θα έρθει ως μπαλτάς.

ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΣΤΟ ΝΕΟ

Επιθυμώ να ανθολογήσω σ’ αυτήν την κατηγορία ένα υπέροχο μελόδραμα, πάλι με την Τζόαν Κρόφορντ, και τη σκηνοθετική υπογραφή του Τζορτζ Κιούκορ, Η μορφή μιας γυναίκας, όπου παίζει και ο Μέλβιν Ντάγκλας. Είναι και μελόδραμα και νουάρ, αλλά και μια ταινία πάνω στην ψυχική διαταραχή. Μια γυναίκα που έχει έντονη ανάγκη από αγάπη, από υποψήφια δολόφονος και εκβιάστρια (δηλαδή, διαταραγμένη), τελικά μετατρέπεται σε αλτουίστρια.

Να θυμίσω, βέβαια, τη μυθική Νύχτα με τις μάσκες του Τζον Κάρπεντερ, με τον διαταραγμένο αδερφό που το σκάει από το ψυχιατρείο, γυρίζει στην πόλη του και σκορπίζει τον όλεθρο. Να σημειωθεί και ο, με παροιμιώδη τίτλο, Σχιζοφρενής δολοφόνος με το πριόνι του Τομπ Χούπερ.

Ακόμα, αναφέρω και τη σειρά Παρασκευή και 13, με τον δολοφόνο Τζέισον που φοράει ξύλινη μάσκα.

Αξιοσημείωτο το τολμηρότατο Πορτραίτο ενός δολοφόνου του Τζον Μακ Νότον.

ΟΙ ΠΙΟ ΠΡΟΣΦΑΤΟΙ ΔΙΑΤΑΡΑΓΜΕΝΟΙ

Την τελευταία διετία, ο κινηματογράφος μάς παρουσίασε μερικές πολύ ενδιαφέρουσες περιπτώσεις διαταραγμένων ατόμων. Κλασικό παράδειγμα η πολύκροτη και εξαιρετική ταινία του Νάιτ Σιάμαλαν Διχασμένος. Ο βασικός ήρωας διαθέτει 24 πολλαπλές προσωπικότητες, κάποιες είναι καλές, αλλά η χειρότερη είναι αυτή που αναμένεται, δηλαδή του κτήνους. Σπουδαία και πρωτότυπη ταινία.

Θυμίζω το εξαιρετικό Τρέξε! του Τζόρνταν Πιλ, ένα φιλμ τρόμου, αλλά και σάτιρα, που συνδυάζει στοιχεία ψυχοπαθολογίας, επιστημονικής φαντασίας, αλλά και σατανικών πειραμάτων. Μια οικογένεια πειραματίζεται πάνω στους εγκεφάλους μαύρων που τους μετατρέπει σε πειθήνια όργανα. Αρρωστημένες καταστάσεις, νοσηρό κλίμα, ειρωνεία και κριτική του ρατσισμού.

Ακόμα, σημειώνουμε το Unsane του Στίβεν Σόντερμπεργκ, το Δεν ήσουν ποτέ εδώ της Λιν Ράμσεϊ και το Θέλμα του Γιόακιμ Τρίερ.

Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΜΑΤΙΑ

Θυμίζω πρώτα την κορυφαία ψυχοπαθολογική τριπλέτα του Πολάνσκι Αποστροφή, Ο ένοικος, Το μωρό της Ρόζμαρι, ο οποίος επανήλθε και εσχάτως με το Μια αληθινή ιστορία.

Από Ισπανία είχαμε το Κανένας δε μπορεί να μας σώσει, όπου ο ντετέκτιβ ανακαλύπτει στο τέλος τον serial killer, τον σκοτώνει και, πιθανόν, μετατρέπεται και εκείνος σε ψυχοπαθολογική φιγούρα. Ο επίσης ισπανικός Αόρατος επισκέπτης διαθέτει “πειραγμένα” άτομα και είναι εκείνα που επιχειρούν με παράξενες τεχνικές να εκδικηθούν τον δράστη. Το ίδιο “πειραγμένοι” είναι και οι ήρωες του άλλου ισπανικού θρίλερ Το κορμί, που εκδικούνται ανορθόδοξα.

Το γαλλοβελγικό Ίρις διαθέτει τρεις “πειραγμένους” ήρωες. Ο ένας είναι χειρότερος από τον άλλον, ενώ, μέσα στα παράδοξα που συμβαίνουν, υπάρχουν ακόμα και σκηνοθετημένα βασανιστήρια προκειμένου να ευοδώσει η σκευωρία.

Εντύπωση προκάλεσε η ελληνική ταινία τρόμου Έτερος εγώ του Σωτήρη Τσαφούλια, που αναφέρεται στην περίπτωση δολοφονιών που γίνονται με έναν τελετουργικό τρόπο και βασίζονται πάνω σε ένα μαθηματικό θεώρημα. Επίσης, η Ευτυχία του Χρήστου Πυθαρά είναι ένα πολανσκικό θρίλερ σχετικά με μια κοπέλα που καταρρέει ψυχικά.

ΟΙ ΑΛΛΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ

Είναι φανερό, βέβαια, πως πολλές από τις φετινές “πειραγμένες” φιγούρες του σινεμά έχουν επηρεαστεί από τη σκοτεινή αλλά ιδιοφυή οπτική του Αμερικανού μετρ Ντέιβιντ Φίντσερ. Το Seven, όπου ακούγεται η περίφημη φράση “αυτή η ιστορία δε θα έχει καλό τέλος”, μας προώθησε τη ματιά του δημιουργού, που είναι πάντα πεσιμιστική και αναφέρεται σε εμμονοληψίες που δεν έχουν μόνο οι “πειραγμένοι”. Κλασικό παράδειγμα παραμένει ο τύπος που κυνηγάει τον serial killer στο Zodiac. Τέλος ,η πανέμορφη, νέα Γαλλίδα σκηνοθέτιδα Ζουλιά Ντικουρνό, στην πολυσυζητημένη δημιουργία της Raw, ξεκινάει με ένα σχόλιο για τα οικιστικά πλαίσια των εσώκλειστων σε πανεπιστημιούπολη, αλλά κατ’ ουσίαν αναφέρεται στην ιστορία μιας διαταραγμένης γαλλικής οικογένειας που έχει δυο κόρες. Αυτές θα βρεθούν μαζί στην πανεπιστημιούπολη. Θα ακολουθήσουν καψώνια και τελετές μύησης για τους νεοφερμένους, αλλά η μυθοπλασία θα πάρει μια διαστροφική εξέλιξη. Την ταινία την αδικεί η άποψη ότι είναι μια σειρά από ακρότητες που φτάνουν μέχρι και τον κανιβαλισμό. Κατ’ ουσίαν, αποτελεί μια τομή και μια αλληγορία γύρω από την μεσοαστική γαλλική οικογένεια. Οι νευρώσεις και οι εμμονοληψίες είναι μεταφερόμενες, δημιουργούν μια διαδικασία σκυτάλης και συνέχειας του κακού. Όπως βλέπουμε στη σκηνή του τέλους, όπου ο πατέρας αποκαλύπτει στη μικρή κόρη τα σημάδια στο στήθος του, εδώ δεν υπάρχουν αθώα και ένοχα μέλη της οικογένειας, αλλά όλοι διαθέτουν το “πειραγμένο” γονίδιο. Η Ντικουρνό μας λέει τη μεγάλη αλήθεια αυτού του κόσμου, πως η ψυχική στρέβλωση εδράζεται στο κοινωνικό μικροκύτταρο, και από εκεί πρέπει να αρχίσει η δουλειά πρόνοιας.