Η εμμηνόπαυση είναι ένα σπάνιο χαρακτηριστικό των γήινων ειδών και οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι εμφανίζεται μόνο σε λίγα. Ο άνθρωπος είναι το ένα από αυτά. Οι όρκες και άλλα τέσσερα είδη οδοντοκητών είναι τα υπόλοιπα.

Μια νέα έρευνα εξετάζει την εμμηνόπαυση σε αυτές τις φάλαινες και τα ευρήματα μπορεί να βοηθήσουν να κατανοήσουμε πώς εμφανίστηκε αυτό το βιολογικό φαινόμενο, δεδομένου ότι υπάρχει μόνο σε 6 από τα 6.000 είδη θηλαστικών που ζουν σήμερα στον πλανήτη. Θα μπορούσε να ονομάζεται: η ιστορία της χρήσιμης γιαγιάς-φάλαινας.

Οι επιστήμονες συνέκριναν τη διάρκεια ζωής σε 32 είδη οδοντοκητών. Διαπίστωσαν ότι στα πέντε εμμηνοπαυσιακά είδη –όρκες, ψευδόρκες, ασπροδέλφινα (μπελούγκα), μονόκεροι (ναρβάλ) και δελφίνια-πιλότοι– οι θηλυκές ζουν περίπου τέσσερις δεκαετίες περισσότερες από τα μη εμμηνοπαυσιακά είδη παρόμοιου μεγέθους.

Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε πέρσι βρήκε σημάδια εμμηνόπαυσης μεταξύ άγριων χιμπατζήδων στην Ουγκάντα, όμως αυτό δεν έχει τεκμηριωθεί στο σύνολο του είδους. Άλλα οδοντοκήτη, όπως οι φυσητήρες καθώς και τα μυστακοκήτη, συμπεριλαμβανομένης και της γαλάζιας φάλαινας, δεν περνούν εμμηνόπαυση.

«Το αποτέλεσμα αυτό μας δίνει μια μοναδική εικόνα για τα πώς εξελίχθηκε η εμμηνόπαυση. Τα εμμηνοπαυσιακά είδη των φαλαινών έχουν παραπλήσια αναπαραγωγική περίοδο με τα μη εμμηνοπαυσιακά είδη. Αυτό που διαφέρει είναι η ζωή τους μετά την κλιμακτήριο» ανέφερε ο Σαμ Έλις, λέκτορας στη συμπεριφορά των ζώων στο Πανεπιστήμιο του Έξετερ, στην Αγγλία, και βασικός συγγραφέας της μελέτης που θα δημοσιευτεί αύριο Τετάρτη στο επιστημονικό περιοδικό Nature.

Με την εξέλιξη, η διάρκεια ζωής των θηλυκών μεγάλωσε, ώστε οι μητέρες και οι γιαγιάδες να συνεχίσουν να στηρίζουν την οικογένειά τους αφού λήξει η δική τους αναπαραγωγική περίοδος, είπε ο Έλις για αυτά τα είδη φαλαινών. «Βλέπουμε τα ίδια μοτίβα και στις ανθρώπινες κοινωνίες, όπου οι γυναίκες έχουν παρόμοια αναπαραγωγική περίοδο με τους στενότερους συγγενείς μας, τα πρωτεύοντα θηλαστικά, αλλά η διάρκεια ζωής τους είναι πολύ μεγαλύτερη», εξήγησε.

Η μεγαλύτερη διάρκεια ζωής αυξάνει τις πιθανότητες οι θηλυκές φάλαινες να βοηθούν τα παιδιά και τα εγγόνια τους χωρίς να ανταγωνίζονται τις κόρες τους στην αναπαραγωγή.

«Όταν μητέρες και κόρες της ίδιας ομάδας προσπαθούν να αναπαραχθούν ταυτόχρονα, υπάρχει πιθανότητα σύγκρουσης για την εξασφάλιση πόρων, επειδή και οι δύο θέλουν τους πόρους αυτούς για τους δικούς τους απογόνους. Η κατάσταση θα επιδεινωνόταν αν οι μεγαλύτερες θηλυκές αναπαράγονταν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Σταματώντας την αναπαραγωγή, ελαχιστοποιούν την πιθανότητα σύγκρουσης», είπε ο Ντάρεν Κροφτ, εκ των συγγραφέων της μελέτης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Έξετερ και εκτελεστικός διευθυντής στο Κέντρο Έρευνας Φαλαινών της Πολιτείας Ουάσινγκτον.

Μελέτες για τις όρκες που ζουν στον Ειρηνικό, στα ανοιχτά της Δυτικής Ακτής των ΗΠΑ, δείχνουν ότι οι θηλυκές σταματούν να αναπαράγονται γύρω στα 40, όμως συχνά ζουν μέχρι τα 60 ή και τα 80. Οι αρσενικές όρκες συνήθως πεθαίνουν πριν κλείσουν τα 40. Αυτές οι μελέτες έχουν δείξει ότι οι γιαγιάδες όρκες βοηθούν τις κόρες και τα εγγόνια τους, παρέχοντάς τους τροφή, προστασία και, κατά κάποιο τρόπο, σοφία.

«Διαπιστώσαμε ότι τα μικρά που έχουν μια ζωντανή γιαγιά, η οποία δεν αναπαράγεται, έχουν καλύτερες πιθανότητες επιβίωσης από εκείνα που δεν έχουν γιαγιά», είπε ο Έλις. «Άλλες έρευνες δείχνουν έναν μηχανισμό επιβίωσης. Τις χρονιές που οι πόροι σπανίζουν, τα μεγαλύτερα θηλυκά ηγούνται του κοπαδιού, κάτι που υποδηλώνει ότι η γνώση του περιβάλλοντος χώρου τους επιτρέπει να οδηγούν την οικογένεια/ομάδα τους στους πόρους», πρόσθεσε.

Αυτές οι γηραιότερες θηλυκές επίσης πιάνουν ψάρια και τα κόβουν στη μέση, για να μοιραστούν το φαγητό με τα μέλη της οικογένειάς τους, μια συμπεριφορά που δεν είναι τόσο συνηθισμένη στα νεότερα θηλυκά – και σχεδόν ανύπαρκτη στα αρσενικά, είπε ο Έλις.

Η εμμηνόπαυση εξελίχθηκε ανεξάρτητα στους ανθρώπους και τις φάλαινες, αφού ο τελευταίος κοινός πρόγονος των δύο ειδών έζησε πριν από 90 εκατομμύρια χρόνια.

«Από εξελικτική σκοπιά, είναι δύσκολο να εξηγηθεί η ζωή μετά την αναπαραγωγή. Για τα περισσότερα είδη, η εξέλιξη θέλει τα θηλυκά να αναπαράγονται μέχρι το τέλος της ζωής τους, ώστε να μεγιστοποιήσουν τη μεταφορά των γονιδίων τους στις μελλοντικές γενιές», είπε ο Κροφτ.

«Πώς προέκυψε λοιπόν η εμμηνόπαυση στους ανθρώπους και τα οδοντοκήτη; Αυτή η νέα ανάλυση δείχνει ότι προέκυψε από θηλυκά που παρέτειναν τη διάρκεια της ζωής τους, χωρίς ταυτόχρονα να παρατείνουν και την αναπαραγωγική περίοδο τους», πρόσθεσε ο Κροφτ. Η εμμηνόπαυση είναι ασυνήθιστη στο ζωικό βασίλειο και απαιτεί ένα ασυνήθιστο σύνολο προϋποθέσεων για να συμβεί. «Το κλειδί είναι ότι δίνει την ευκαιρία να βοηθάς στενούς συγγενείς σε μεγάλη ηλικία, με κόστος τη διακοπή της αναπαραγωγής σε όψιμη ηλικία», κατέληξε.