Κατασκευάστηκε κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Βοστώνη, συμμετείχε σε επιχειρήσεις του Αμερικανικού Ναυτικού κατά της Ιαπωνίας και σε ασκήσεις του ΝΑΤΟ. 

Ως σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα έγραψε ιστορία το 1973, όταν κατά τη διάρκεια νατοϊκής άσκησης στην οποία συμμετείχε, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη στρατιωτική δικτατορία, στασίασε και αγκυροβόλησε στο Φιουμιτσίνο της Ιταλίας. Παροπλίσθηκε το 1991 και από το 1994 αποτελεί πλωτό μουσείο. 

Για 81 χρόνια το «Βέλος» στέκει αγέρωχο στη θάλασσα, κι όμως «χτυπήθηκε» λόγω του δυνατού αέρα στη Θεσσαλονίκη. Το Σάββατο 18 Νοεμβρίου οι καιρικές συνθήκες ήταν κακές, με πολλά μποφόρ και προφανώς ικανές να χτυπήσουν και να «σπάσουν» το ιστορικό αντιτορπιλικό στο κρηπίδωμα της Νέας Παραλίας, προκαλώντας ρωγμή στην πρύμνη του.

Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μία εξέλιξη που εξηγείται λόγω καιρού, αλλά θα μπορούσε να αποτραπεί -και γι’ αυτό αναζητούνται ευθύνες. Οι μετεωρολόγοι είχαν ενημερώσει για την κακοκαιρία και τους ισχυρούς ανέμους, όμως το «Βέλος» δεν μετακινήθηκε σε ασφαλές σημείο. Η ρυμούλκησή του πραγματοποιήθηκε μία ημέρα μετά, την Κυριακή 19 Νοεμβρίου, όταν είχε ήδη «λαβωθεί».

Ο προϊστάμενος της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης Δημήτρης Σμυρνής διέταξε τη διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης προκειμένου να διαπιστωθεί εάν στοιχειοθετούνται τα αδικήματα πλημμελούς διατήρησης μνημείου, φθοράς μνημείου, φθοράς πράγματος ιστορικής σημασίας και διακεκριμένη περίπτωση φθοράς. 

Με την εισαγγελική παρέμβαση οι συζητήσεις στην πόλη για όσα έγιναν και δεν έγιναν, πλαισιώθηκαν –επίσημα- από την αναζήτηση τυχόν ποινικών ευθυνών αναφορικά με τις ζημιές που υπέστη το ιστορικό αντιτορπιλικό.

Μέχρι και την Πέμπτη 23 Νοεμβρίου «εις γνώση του Πολεμικού Ναυτικού δεν έφτασε τίποτα επίσημα από τον εισαγγελέα», όπως αναφέρουν πηγές στη «ΜτΚ». 

Στην ηγεσία του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού γνωρίζουν από την πρώτη στιγμή για τις εξελίξεις και τις παρακολουθούν στενά. Πάντως, παρέμβαση υπήρξε και από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας, με τον υπουργό Νίκο Δένδια να ζητά τη διερεύνηση του ζητήματος από την ηγεσία του Πολεμικού Ναυτικού.

Πολίτες και πρώην ναυτικοί τηλεφωνούσαν στο πλοίο

Το αντιτορπιλικό Βέλος έδεσε στη Θεσσαλονίκη τον Σεπτέμβριο του 2019 ώστε να βρίσκεται στην πόλη για τις εορταστικές εκδηλώσεις του Οκτωβρίου. 

Η μεγάλη επισκεψιμότητα, ο ενθουσιασμός των Θεσσαλονικέων και η παράκληση της Περιφερειακής Ένωσης Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας, οδήγησαν στην απόφαση να παραμείνει στην πόλη, ένα ιστορικό σύμβολο που δεσπόζει στα νερά του Θερμαϊκού, πλησίον του Μεγάρου Μουσικής.

Το πλοίο αγαπήθηκε πολύ από τους πολίτες της Θεσσαλονίκης, μικρούς και μεγάλους, και είχε ομολογουμένως μεγαλύτερη επισκεψιμότητα, από όταν ήταν δεμένο δίπλα στο «Αβέρωφ» στην Αθήνα. 

Πολλοί ενδιαφέρονται για το συγκεκριμένο αντιτορπιλικό, ειδικά τα πρώην μέλη του πληρώματός του που ζουν στη Θεσσαλονίκη. Ένας από αυτούς είναι ο Παναγιώτης Καλλίνος που ήταν αρχικελευστής στο «Βέλος» από το 1969 έως το 1973 -και μάλιστα ακολούθησε τον κυβερνήτη Νικόλαο Παππά στην Ιταλία, όταν το πλοίο στασίασε το 1973.

Ο κ. Καλλίνος, όπως λέει στη «ΜτΚ», εξέφραζε πάντα την ανησυχία του για το σημείο που ήταν αγκυροβολημένο το ιστορικό πλοίο, ενώ την ημέρα των ισχυρών ανέμων καλούσε συνεχώς το πλήρωμα. «Κρίμα που δικαιωνόμαστε και γινόμαστε άδικα Κασσάνδρες, δεν έπρεπε να συμβεί αυτό. Δύο χρόνια λέγαμε ότι δεν έπρεπε να βρίσκεται σε εκείνο το σημείο το πλοίο. 

Τηλεφωνούσαμε, γράφαμε για τους κινδύνους που υπήρχαν. Το περασμένο Σάββατο, πριν συμβεί το κακό, πήρα τέσσερις φορές τηλέφωνο στο πλοίο. Την πρώτη φορά μου είπαν ‘δεν κινδυνεύουμε, είμαστε καλά’. Τη δεύτερη φορά μου είπαν ‘κάνουμε εργασίες’, όπως και την τρίτη φορά, όταν είχε ήδη χτυπηθεί. Όταν κάλεσα για τέταρτη φορά, με ενημέρωσαν ότι θα μετακινηθεί» λέει ο Παναγιώτης Καλλίνος.

Γνωρίζοντας καλά το πλοίο μέσα και έξω, o πρώην αρχικελευστής βεβαιώνει πως από το ρήγμα δεν έχει προκληθεί μεγάλη εσωτερική βλάβη. «Το ρήγμα έγινε σε μέρος του πλοίου που βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, γι’ αυτό δεν χρειάζεται να μεταφερθεί σε άλλο χώρο για εργασίες. Μπορούν να γίνουν όσο είναι δεμένο στην εμπορική πτέρυγα, στο λιμάνι. Το πλοίο αυτό κατασκευάστηκε για να είναι γρήγορο, να ταξιδεύει με 37 μίλια την ώρα, γι’ αυτό οι λαμαρίνες του δεν είναι τόσο χοντρές. Για παράδειγμα, αν στη θέση του ήταν το ‘Αβέρωφ’, δεν θα πάθαινε τίποτα».

Εκτός από τον πρώην αρχικελευστή, ανησυχία εξέφραζαν και τα μέλη του «Συνδέσμου Φυλακισθέντων Εξορισθέντων Αντιστασιακών 67-74 (ΣΦΕΑ)», καθώς δεν είναι η πρώτη φορά που το «Βέλος» δοκιμάζεται από ισχυρά καιρικά φαινόμενα. Ρηγμάτωση είχε υποστεί και πάλι τον περασμένο Μάρτιο, λόγω καιρικών φαινομένων, αλλά όχι σε τόσο μεγάλο βαθμό. Όπως και τον Νοέμβριο του 2021, όταν είχε δοκιμαστεί από την έντονη κακοκαιρία. 

«Από την πρώτη στιγμή ο Σύνδεσμος κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Είχαμε προειδοποιήσει για τους κινδύνους και τις ανησυχίες μας. Είχε γίνει και ερώτηση στη Βουλή από βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ και του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ. Δεν έγινε τίποτα, το πλοίο του αφέθηκε στην μοίρα του. Κινδύνευε και το γνώριζαν», αναφέρει στη «ΜτΚ» ο Τριαντάφυλλος Μηταφίδης, μέλος του ΣΦΕΑ και πρώην βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ.

Όπως λέει ο κ. Μηταφίδης, πολίτες καλούσαν στα μέλη του ΣΦΕΑ και ειδοποιούσαν ότι το πλοίο θα υποστεί ζημιά λόγω των ανέμων. 

«Από το πρωί του Σαββάτου ειδοποιηθήκαμε από πολίτες και μέλη μας ότι το πλοίο χτυπούσε στο κρηπίδωμα. Αρχίσαμε τα τηλέφωνα για να μετακινηθεί σε ασφαλές σημείο. Ψάχναμε την ηγεσία του υπουργείου Εθνικής Άμυνας, παίρναμε παντού, ακόμα και στον νεοεκλεγέντα δήμαρχο Θεσσαλονίκης, μήπως μπορούσε να βοηθήσει ως πρώην πρόεδρος στον ΟΛΘ», σημειώνει.

Ποιος θα έχει την ευθύνη…

Αργά ή γρήγορα θα αποδειχθεί ποιος έχει την ευθύνη για το λάβωμα του αντιτορπιλικού πλοίου. Όλοι γνώριζαν ή θα έπρεπε τουλάχιστον να γνωρίζουν το έκτακτο δελτίο επιδείνωσης της ΕΜΥ, που μάλιστα επικαιροποιήθηκε κιόλας. 

Ποιος δεν ενημέρωσε, ποιος δεν έδωσε την εντολή ώστε να ρυμουλκηθεί το πλοίο προληπτικά, πριν την κακοκαιρία, ποιος δεν κινήθηκε έγκαιρα και ποιος δεν μερίμνησε; Αυτά τα ερωτήματα αναμένεται να απαντηθούν μετά τις έρευνες που είναι σε εξέλιξη.

Σε κάθε περίπτωση όμως υπάρχει σχετικά πρόβλεψη. «Σύμφωνα με τους κανονισμούς, ο αξιωματικός φυλακής-υπηρεσίας έχει την δυνατότητα να μετακινήσει το πλοίο, όταν βέβαια το πλοίο έχει δικές του δυνατότητες. 

Το ‘Βέλος’ δεν έχει την δυνατότητα αυτή, καθώς έχουν κοπεί οι έλικες, δεν έχει μηχανές, δεν έχει δική του ηλεκτρική ενέργεια, παρά μόνο μια μικρή γεννήτρια. Οπότε είναι ευθύνη της πολιτείας να δοθεί εντολή για ρυμούλκηση. 

Το στράτευμα με τα χέρια του δεν μπορεί να κάνει τίποτα, ειδικά με εννέα μποφόρ. Ο αξιωματικός του πλοίου εκείνη την ημέρα έκανε ό,τι μπορούσε, έπαιρνε μόνος τα σχοινιά και τραβούσε το καράβι. Άλλοι έπρεπε να ενεργήσουν και να δώσουν εντολές. Ούτε ο αρχηγός του στόλου δεν μπορούσε να κάνει κάτι, αλλά η κυβέρνηση μπορούσε…» λέει ο Παναγιώτης Καλλίνος.

Πηγές από το ΓΕΝ αναφέρουν στη «ΜτΚ» πως, επειδή το πλοίο είναι χαρακτηρισμένο πλωτό μουσείο, δεν έχει πολλές δυνατότητες και το πλήρωμά του περιορίζεται σε 15-20 άτομα για τις ξεναγήσεις. 

«Ο κυβερνήτης του πλοίου δεν χρειάζεται να προχωρήσει σε επίσημες ενημερώσεις για να προβεί σε κινήσεις που κρίνονται αναγκαίες σε έκτακτες καταστάσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να υπάρχουν μόνο κάποιες προφορικές εντολές. 

Τα μέτρα που είχαν κριθεί απαραίτητα λήφθηκαν, αλλά η κακοκαιρία ήταν ραγδαία εξελισσόμενη και όταν ξεπεράστηκαν, ήταν πολύ δύσκολο να γίνει η μεταφορά του με 9-10 μποφόρ», αναφέρουν πηγές από το ΓΕΝ. Ωστόσο, ακόμη δεν υπάρχει απάντηση για τον λόγο που δεν ρυμουλκήθηκε τις προηγούμενες ημέρες, πριν επέλθει η κακοκαιρία.

«Απαξιώνουν το πλοίο»

Δεν ήταν λίγοι αυτοί που κατηγόρησαν όλους τους αρμόδιους για ολιγωρία, ενώ κάποιοι αφήνουν αιχμές για συνειδητή εγκατάλειψη λόγω της ιστορίας του πλοίου στον αντιδικτατορικό αγώνα. 

«Αυτό το πλοίο είναι στοχοποιημένο από την πτώση της Χούντας. Κάποιοι θέλουν να το εξαφανίσουν ως πλοίο αλλά και ως ιδέα. Φαντάζομαι ότι θα αποδοθούν ευθύνες εκεί που πρέπει για το ρήγμα, γιατί όλα αρχίζουν από διαταγές των ανωτέρων του πληρώματος», υπόστηρίζει ο Τριαντάφυλλος Μηταφίδης.

«Απαξιώνουν το πλοίο. Δεν είναι τυχαίο που στις ξεναγήσεις, αν δεν πιέσει κάποιος, δεν λένε τίποτα για την αντιδικτατορική δράση του» λέει ο πρώην αρχικελευστής του Παναγιώτης Καλλίνος. «Ο κυβερνήτης Νικόλαος Παππάς ήταν κουμπάρος μου και τον είχα σαν αδελφό μου. Τον ακολούθησα στην Ιταλία και θα τον ακολουθούσα παντού. Το ρήγμα που είδα στο Βέλος ήταν πληγή στην καρδιά μου» τονίζει.

«Δεν κινδύνευσε να βουλιάξει»

Οι πηγές του ΓΕΝ δεν αφήνουν τις αιχμές αναπάντητες αλλά ξεκαθαρίζουν ότι, παρά τις εικόνες τρόμου με τα μανιώδη κύματα, «το πλοίο δεν κινδύνευσε να βουλιάξει». Συγκεκριμένα τονίζουν ότι «αποτελεί ύβρη να διαχέονται υπόνοιες πως το Πολεμικό Ναυτικό ήθελε να βουλιάξει το ‘Βέλος’. Πρόκειται για ένα ιστορικό πλοίο του αντιδακταρικού αγώνα που χαρακτηρίστηκε πλωτό μουσείο από το 1994 και συντηρείται τα τελευταία 30 χρόνια».

Τι μέλλει γενέσθαι

Από την προηγούμενη Κυριακή το «Βέλος» βρίσκεται πλέον δεμένο στην εμπορική πτέρυγα του λιμένα Θεσσαλονίκης, στο μέρος όπου δένουν τα κρουαζιερόπλοια. Σύμφωνα με πληροφορίες, η αποκατάσταση των ζημιών θα γίνει όσο το πλοίο βρίσκεται εκεί, καθώς το ρήγμα βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Μέσα στις επόμενες 10 ημέρες οι εργασίες αποκατάστασης στις λαμαρίνες, στην πρύμνη του πλοίου, αναμένεται να ολοκληρωθούν.

Οι τελικές αποφάσεις για όσα θα συμβούν μετά την αποκατάσταση των ζημιών δεν έχουν ληφθεί ακόμη. Πιθανότατα το πλοίο θα παραμείνει στη Θεσσαλονίκη αλλά θα δέσει σε διαφορετικό σημείο. 

Σύμφωνα με πληροφορίες, εξετάζεται το σενάριο να μετακινηθεί στην προβλήτα Α’ και να δέσει κάθετα με την πρύμνη ή την πλώρη -ώστε να μην εμποδίζει τη… θέα από γνωστό κατάστημα εστίασης που βρίσκεται στο σημείο αλλά και τους πολίτες που επισκέπτονται τον χώρο του λιμανιού. 

Θεωρείται βέβαιο πως αν δέσει στην Α’ προβλήτα οι επισκέψεις για ξενάγηση θα διπλασιαστούν, καθώς θα βρίσκεται πιο κοντά στην πόλη συγκριτικά με την προηγούμενη θέση του κοντά στο Μέγαρο Μουσικής. Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμα και στο σημείο που βρισκόταν πριν, είχε πολλαπλάσιες επισκέψεις συγκριτικά με τις επισκέψεις που γίνονται στο «Αβέρωφ».

Η ιστορία του πλοίου

Το αντιτορπιλικό «Βέλος» ναυπηγήθηκε στη Βοστώνη των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και καθελκύστηκε στις 3 Ιουνίου του 1942. Έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις του Αμερικάνικου Ναυτικού κατά των Ιαπώνων στον Ειρηνικό Ωκεανό, κυρίως ως πλοίο υποστηρίξεως αεροπλανοφόρων, ανθυποβρυχιακής και αντιαεροπορικής προστασίας νηοπομπών. 

Στο πλοίο απενεμήθησαν 13 σταυροί μάχης και άλλα παράσημα, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1958, αφού εκσυγχρονίστηκε στα ναυπηγεία «Long Beach» της Καλιφόρνια, παραχωρήθηκε στο τότε Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό μαζί με τρία ομοίου τύπου, στο πλαίσιο αμοιβαίας βοήθειας ΗΠΑ-ΕΛΛΑΔΑΣ.

Στις 16 Ιουνίου 1959 υψώθηκε στο πλοίο η ελληνική σημαία με πρώτο κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Γ. Μόραλη ΠΝ. Κατέπλευσε στην Ελλάδα και αφού εντάχθηκε στο Αρχηγείο Στόλου, πήρε μέρος στις Εθνικές και διασυμμαχικές ασκήσεις, σε επίδειξη Σημαίας στο εσωτερικό και εξωτερικό, καθώς και στις επιχειρήσεις στη διάρκεια της Ελληνοτουρκικής κρίσης του 1964, 1967, 1974 και 1987.

Στις 23 Μαΐου 1973, με κυβερνήτη τον Νικόλαο Παππά, το «Βέλος» εγκαταλείπει στρατιωτική άσκηση του ΝΑΤΟ στα ανοιχτά της Σαρδηνίας και κινείται προς την Ιταλία. 

Ο κυβερνήτης και το πλήρωμα, έξι αξιωματικοί και 25 υπαξιωματικοί, δένουν στο Φιουμιτσίνο, όπου ζήτησαν πολιτικό άσυλο με στόχο να κάνουν γνωστά όσα γίνονταν στην Ελλάδα και να καταγγείλουν διεθνώς το χουντικό καθεστώς. «Αρχίσαμε οι δυο μας αλλά τελικά είχαμε μαζέψει υπογραφές από 116 άτομα. Ωστόσο, ο κυβερνήτης μου είπε ‘σχίσε τον κατάλογο, θα φύγουμε ελάχιστοι’. 

Δεν ήθελε να πάρει στρατεύσιμους μαζί μας, ώστε να μην πουν κάποιοι ότι μας ακολούθησαν για να γλιτώσουν την στρατιωτική τους θητεία. Πρόσεχε πολύ αυτές τις λεπτομέρειες», θυμάται ο αρχικελευστής του πλοίου και κουμπάρος του Νικόλαου Παππά, Παναγιώτης Καλλίνος.

Το πλοίο παροπλίσθηκε τον Φεβρουάριο του 1991 και το 1994 χαρακτηρίστηκε «Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα Α/Τ ΒΕΛΟΣ». Στις 26 Ιουνίου 2002 αγκυροβόλησε στο πάρκο ναυτικής παράδοσης στο Παλαιό Φάληρο, ενώ από τις 9 Σεπτεμβρίου 2019 βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη.

* Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ στις 26.11.2023