Άουσβιτς, 27 Ιανουαρίου 1945. Σοβιετικά στρατεύματα απελευθερώνουν το στρατόπεδο που αποτέλεσε το συνώνυμο του Ολοκαυτώματος. Σχεδόν ένα εκατομμύριο Εβραίοι της Ευρώπης εξοντώθηκαν σε αυτό τον τόπο που λειτούργησε ως βιομηχανία θανάτου όσων οι ναζί θεωρούσαν υπανθρώπους. Ανάμεσά τους και 46.000 Θεσσαλονικείς. 

Μόλις 7.000 εξαθλιωμένους ομήρους βρήκαν οι Ρώσοι στρατιώτες. Οι υπόλοιποι είχαν εξαναγκαστεί να ακολουθήσουν τις «πορείες θανάτου» μαζί με τους ναζί που εγκατέλειψαν το στρατόπεδο. Ανάμεσά τους και λιγοστοί από τους Εβραίους Θεσσαλονικείς έζησαν στην κόλαση και κατάφεραν να επιβιώσουν. Συνήθως τα φώτα πέφτουν πάνω σε αυτούς τους ελάχιστους μάρτυρες της φρίκης. Δικαίως. Είναι οι τελευταίοι ζωντανοί θεματοφύλακες της ιστορίας και της μνήμης.

Άλλοτε εστιάζουμε στους ελάχιστους που τόλμησαν να κρύψουν κάποιον Εβραίο φίλο ή γείτονα, με κίνδυνο της ίδιας τους της ζωής. Δικαίως. Είναι οι «Δίκαιοι των Εθνών», είναι και μια πικρή υπόμνηση για τη διαφορετική στάση που ακολούθησε η πλειονότητα.

Όμως η ιστορία του Άουσβιτς είναι η ιστορία των απόντων. Αυτών που δεν γύρισαν ποτέ. Αυτών που θανατώθηκαν με αέριο αμέσως μετά την άφιξη τους στο Άουσβις κι αυτών που βρήκαν βασανιστικό θάνατό. Είναι οι άνθρωποι που περνώντας την πύλη του στρατοπέδου έχασαν την ιδιότητα του ανθρώπου και έγιναν απλώς αναλώσιμο υλικό. Αριθμοί τυπωμένοι στο μπράτσο. Η Θεσσαλονίκη έχασε 46.000 Εβραίους στα ναζιστικά στρατόπεδα- το 96% του πληθυσμού της εβραϊκής κοινότητας αφανίστηκε. Οι αριθμοί μπορεί να προκαλούν φρίκη και αποτροπιασμό, αλλά δημιουργούν και μια απόσταση «ασφαλείας» από τη φρίκη. Γιατί οι αριθμοί δεν έχουν πρόσωπο, δεν έχουν όνομα και ιστορίες ζωής. Οι άνθρωποι που χάθηκαν όμως είχαν.

Για τη Θεσσαλονίκη το Άουσβιτς είναι οι ιστορίες του δημοτικού συμβούλου Γαρβιήλ Σαραφανά και του νομικού Γιομτώβ Γιακοέλ, των βουλευτών Μισέλ Καζές και Δαυίδ Σουλάμ, που εκτελέστηκαν. Είναι οι ιστορίες της Νέαμα Καζές, της Σαρίνας Σαλτιέλ και της Ματίλντας Μπαρούχ που έγραφαν στα παιδιά τους σπαρακτικές επιστολές από τα γκέτο της Θεσσαλονίκης λίγο πριν αναχωρήσουν για την Πολωνία, από όπου δεν γύρισαν ποτέ. Οι ιστορίες των εφήβων Αβράάμ Περαχιά, Ισραέλ Φάις, Σάμπυ Σαλτιέλ, Μαρσέλ Άντζελ, Ιακώβ Κοέν, Ίσαάλ Γρεσίν και τόσων άλλων μαθητών του Α’ Γυμνασίου Αρρένων Θεσσαλονίκης των οποίων η καρτέλα έγραφε «Επαύσατο φοιτών τις 8.4.1943». Συνολικά 12.000 παιδιά στάλθηκαν στο Άουσβιτς και σε άλλα στρατόπεδα, και θανατώθηκαν σχεδόν αμέσως. Είναι η ιστορία του Αλμπέρτο Ερέρρα, ενός από τους ελάχιστους κρατούμενους που κατόρθωσε να διαφύγει από την κόλαση του Άουσβιτς, σκοτώνοντας μάλιστα και έναν Ες Ες. Πέρασε λίγες ώρες ελευθερίας και αγωνίας πριν υποκύψει στα τραύματα του και κατασπαραχθεί από σκυλιά. Είναι η ιστορία της Σολ Στρούμσα που πέθανε εξαιτίας των συνεπειών των πειραμάτων στα οποία υπέστη στο Μπλοκ 10, μαζί με δεκάδες άλλες γυναίκες από τη Θεσσαλονίκη.

Είναι οι ιστορίες 46.000 Θεσσαλονικιών, εργατών, φτωχοδιάβολων, δασκάλων, καλλιτεχνών, εμπόρων και επιχειρηματιών, που που έζησαν στην Θεσσαλονίκη, εδώ δημιούργησαν, εδώ άφησαν το αποτύπωμά τους, ερωτεύτηκαν, έκαναν παιδιά. Η πόλη δεν θα ήταν ποτέ ίδια χωρίς αυτούς. Ολόκληρες οικογένειες, με παρουσία πέντε αιώνων στην Θεσσαλονίκη ξεκληρίστηκαν. Το νήμα κόπηκε βίαια. Τα παιδιά και τα εγγόνια τους δεν θα γεννιόταν ποτέ. Ένα από τα πιο ζωντανά κομμάτια της προπολεμικής Θεσσαλονίκης χάθηκε για πάντα. Μόλις 1.950 Εβραίοι της γύρισαν από τα ναζιστικά στρατόπεδα. Πολλοί δεν άντεξαν να ζουν σε μια πόλη φαντασμάτων, που «έλειπαν» τόσοι πολλοί συγγενείς και φίλοι. Σε μια πόλη που κατά την απουσία τους κατέστρεψε και πλιατσικολόγησε το νεκροταφείο όπου ήταν θαμμένοι οι πρόγονοί τους. Κάποιοι έφυγαν για τις ΗΠΑ, το Ισραήλ, τη Γαλλία. Άλλοι δεν άντεξαν να ξεριζωθούν ξανά από τη Θεσσαλονίκη, τη μόνη πατρίδα που γνώρισαν.

Εκδηλώσεις Μνήμης

Στο πλαίσιο της Εθνικής Ημέρας Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος, η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης διοργανώνουν εκδηλώσεις για την που θα πραγματοποιηθούν την Κυριακή 26 Ιανουαρίου 2020. Επίσης την ίδια μέρα διοργανώνεται μια περιήγηση σε τόπους μαρτυρίου, από το Κέντρο Κοινωνικών Ιστορικών Μελετών Θεσσαλονίκης «Βαρδάρης»

01. Αίθουσα Φρίντα Λιάππα, Αποθήκη Δ΄ - Λιμάνι Θεσσαλονίκης

11.30 : Επιμνημόσυνη Δέηση (Ασκαβά)- Χορωδία Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης

11.45: Χαιρετισμοί

- Εκπρόσωπος της Κυβέρνησης

- Πρέσβης του Ισραήλ, κ. Yossi Amrani

- Περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας, κ. Απόστολος Τζιτζικώστας

- Αντιπεριφερειάρχης Μητροπολιτικής Ενότητας Θεσσαλονίκης, κα. Παρασκευή Πατουλίδου

- Πρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος και της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, κ. Δαυίδ Σαλτιέλ

- Πρόεδρος Μουσείου Ολοκαυτώματος Ελλάδος, κ. Γιάννης Μπουτάρης

12.30: Κεντρική ομιλία- Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, κ. Κωνσταντίνος Ζέρβας

02. Μνημείο Ολοκαυτώματος των Εβραίων της Θεσσαλονίκης (Πλατεία Ελευθερίας)

12.45: Κατάθεση στεφάνων

03. Συναγωγή Μοναστηριωτών (Συγγρού 35)

19.00: Έναρξη συναυλίας «Περίμενέ με Θεσσαλονίκη - 75 χρόνια μετά» από την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης με την Μαριάντζελα Χατζησταματίου στο τραγούδι και τον Νίκο Παναγιωτίδη στις ενορχηστρώσεις. Παραδοσιακά σεφαραδίτικα τραγούδια, καντίς και ψαλμοί. Το «Περίμενέ με Θεσσαλονίκη» ήταν τραγούδι που τραγουδούσαν οι Θεσσαλονικείς Εβραίοι κρατούμενοι του Άουσβιτς

Είσοδος στη συναυλία στη Συναγωγή Μοναστηριωτών μόνο με δελτία εισόδου.

04. Παλιός Σιδηροδρομικός Σταθμός

12:00-15:00

Το Κέντρο Κοινωνικών Ιστορικών Μελετών Θεσσαλονίκης «Βαρδάρης», στο πλαίσιο της ημέρας μνήμης των θυμάτων Ολοκαυτώματος διοργανώνει την περιήγηση: «Από τις γειτονιές των ανθρώπων στους μαρτυρικούς τόπους», με αφετηρία τον Παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό, από όπου έφευγαν τα τρένα του θανάτου για το Άουσβιτς.

Με οδηγό τον Γιάννη Γκλαρνέτατζη οι συμμετέχοντες θα αναζητήσουν τα ίχνη της παρουσίας, αλλά και της απουσίας, της εβραϊκής κοινότητας της πόλης.

05. ΑΠΘ

Τη Δευτέρα 27 Ιανουαρίου στις 12:00 στην Κεντρική Βιβλιοθήκη το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης εγκαινιάζει την έκθεση φωτογραφίας με τίτλο «Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης 1873-1917» με 25 φωτογραφίες, από τη συλλογή των φωτογραφιών και καρτ-ποστάλ της Εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης της περιόδου 1873-1917, δωρεά του συγγραφέα και συλλέκτη Ιωάννη Μέγα. Θα πραγματοποιηθεί ομιλία με θέμα «Η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στην εκπαίδευση» από την αν. καθηγήτρια του τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του ΑΠΘ Ελένη Χοντολίδου και την ιστορικό Δρ. Ρένα Μόλχο.

Δημοσιεύτηκε στη "Θεσσαλονίκη" 23/1/2020