Τα τελευταία χρόνια η ελληνική οικονομία έχει διανύσει μία αξιοσημείωτη πορεία ανάκαμψης, μετατρέποντας μία βαθιά κρίση σε διεθνές «success story». Η αναβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης της ελληνικής οικονομίας στην επενδυτική κατηγορία και η μείωση των αποδόσεων των ελληνικών ομολόγων, οι οποίες πλέον ακολουθούν τις εξελίξεις των αποδόσεων των υπόλοιπων κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ αποτελούν αδιαμφησβήτητες αποδείξεις αυτής της προόδου. Σήμερα, η Ελλάδα καταγράφει ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης που υπερβαίνουν το μέσο όρο της ευρωζώνης, ενώ έχει καταφέρει να αντιμετωπίσει κρίσιμα δημοσιονομικά προβλήματα, όπως η βιωσιμότητα του χρέους, καθώς και ζητήματα αναδιάρθρωσης και ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών.

Αυτή η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα συντονισμένων δράσεων και μεταρρυθμίσεων που εφαρμόστηκαν κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαπέντε ετών. Η επιτυχία της ελληνικής οικονομίας μπορεί να αποδοθεί στους εξής κύριους παράγοντες: στη δύσκολη αλλά απαραίτητη δημοσιονομική και διαρθρωτική προσαρμογή, στη δέσμευση για παραμονή της χώρας στη ζώνη του ευρώ, στην ευνοϊκή αναχρηματοδότηση του χρέους, στην ευρωπαϊκή στήριξη μέσω του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) και στις συνεπείς οικονομικές πολιτικές.

Η επιτυχία της προσαρμογής

Η δημοσιονομική προσαρμογή που εφαρμόστηκε στη διάρκεια τριών προγραμμάτων προσαρμογής υπήρξε βασικός παράγοντας της ανάκαμψης. Παρόλο που ήταν επώδυνη για την κοινωνία, κατέστησε δυνατή τη βελτίωση των δημοσιονομικών δεικτών και τη σταθεροποίηση της οικονομίας. Η θέληση της Ελλάδας να παραμείνει στο ευρώ λειτούργησε ως καταλύτης, αποκαθιστώντας την εμπιστοσύνη των διεθνών επενδυτών και των ευρωπαϊκών θεσμών.

Σημαντική ήταν και η εξωτερική υποστήριξη, όπως η ευνοϊκή αναχρηματοδότηση του χρέους και η εξαίρεση των ελληνικών ομολόγων από τα κριτήρια επιλεξιμότητας του Ευρωσυστήματος για όσο καιρό η Ελλάδα δεν είχε πιστοληπτική αξιολόγηση στην επενδυτική κατηγορία. Ο RRF, με τη γενναιόδωρη χρηματοδότηση που παρέχει, δίνει στην Ελλάδα την ευκαιρία να επενδύσει σε κρίσιμους τομείς όπως η πράσινη ενέργεια, η καινοτομία και η ψηφιακή τεχνολογία, προσφέροντας ουσιαστική ώθηση στην ανάπτυξη.

Παράλληλα, οι ορθολογικές δημοσιονομικές, χρηματοπιστωτικές και διαρθρωτικές πολιτικές που εφαρμόστηκαν τα τελευταία χρόνια ενίσχυσαν την εμπιστοσύνη τόσο των εσωτερικών όσο και των εξωτερικών παραγόντων. Μέσα από την τήρηση αυστηρών δημοσιονομικών κανόνων και τη διατήρηση συνεπούς στρατηγικής, η Ελλάδα κατάφερε να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητά της και να προσελκύσει νέες επενδύσεις.

Οι προκλήσεις της επόμενης ημέρας

Παρά τις επιτυχίες αυτές, η Ελλάδα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι το υψηλό έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο ανήλθε στο 6,2% του ΑΕΠ το 2023. Η ανταγωνιστικότητα σε όρους κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος έχει σημειώσει βελτίωση. Ωστόσο, η διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα της χώρας παραμένει χαμηλή σε σχέση με εκείνη των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατών. Σε δείκτες όπως ο Παγκόσμιος Δείκτης Ανταγωνιστικότητας του IMD, η Ελλάδα κατατάσσεται 47η, πολύ πίσω από χώρες όπως η Ιρλανδία (4η) και η Πορτογαλία (36η). Η υστέρηση αυτή επηρεάζει την εξαγωγική δραστηριότητα, την παραγωγικότητα και το βιοτικό επίπεδο.

Αιτίες της χαμηλής διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας είναι, μεταξύ άλλων, οι καθυστερήσεις στον εκσυγχρονισμό κρίσιμων λειτουργιών του κράτους, οι καθυστερήσεις στην απονομή δικαιοσύνης, η γραφειοκρατία, η υστέρηση σε βασικές υποδομές, οι δυσμενείς δημογραφικές εξελίξεις, η φοροδιαφυγή και η έλλειψη επαρκούς ανταγωνισμού.

Ο ρόλος των επενδύσεων

Οι επενδύσεις αποτελούν το κλειδί για τη βελτίωση της παραγωγικότητας και την αναβάθμιση της ελληνικής οικονομίας. Αν και οι συνολικές επενδύσεις έχουν αυξηθεί έντονα την τελευταία τριετία, παραμένουν χαμηλότερες από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (15,2% του ΑΕΠ έναντι 22% στην ΕΕ το 2023). Ειδικότερα, οι επιχειρηματικές επενδύσεις έχουν ανακάμψει πλήρως και έχουν επανέλθει στα προ του 2010 επίπεδα, ενώ οι επενδύσεις σε κατοικίες είναι ακόμη χαμηλές, αν και αυξάνονται λόγω ζήτησης από εγχώριους και ξένους επενδυτές.

Η αύξηση των επενδύσεων πρέπει να επικεντρωθεί σε τομείς όπως οι υποδομές, η εκπαίδευση, η υγεία και η καινοτομία. Ειδικότερα, η επένδυση σε πράσινες τεχνολογίες και ψηφιακές δεξιότητες μπορεί να οδηγήσει σε μακροπρόθεσμη αύξηση της παραγωγικότητας και να ενισχύσει τη θέση της χώρας στις παγκόσμιες αγορές.

Ταυτόχρονα, η Ελλάδα πρέπει να διασφαλίσει την πλήρη αξιοποίηση των πόρων του RRF. Παρόλο που η απορρόφηση των κονδυλίων είναι ικανοποιητική, απαιτείται ταχύτερη εκταμίευση των επιχορηγήσεων προς τους τελικούς δικαιούχους και ολοκλήρωση των δανειακών συμβάσεων, προκειμένου να απορροφηθεί έγκαιρα το σύνολο των πόρων. Η επιτάχυνση αυτής της διαδικασίας είναι κρίσιμη για την ενίσχυση των ιδιωτικών επενδύσεων και της επιχειρηματικότητας.

Τέλος, απαιτείται η ενίσχυση της συμμετοχής των ελληνικών επιχειρήσεων στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας, ώστε να προωθηθεί η παραγωγή προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας.

Το τραπεζικό σύστημα ως πυλώνας ανάπτυξης

Ένας υγιής τραπεζικός τομέας είναι απαραίτητος για τη στήριξη της οικονομίας. Την τελευταία δεκαετία τα θεμελιώδη μεγέθη των τραπεζών, όπως η ρευστότητα, η κερδοφορία και η ποιότητα του δανειακού χαρτοφυλακίου έχουν βελτιωθεί σημαντικά. Ωστόσο, απαιτείται η περαιτέρω ενίσχυση του τραπεζικού τομέα, ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει τις υφιστάμενες προκλήσεις και να χρηματοδοτήσει αποτελεσματικά τις επενδύσεις. Η τραπεζική χρηματοδότηση των επενδυτικών αναγκών των επιχειρήσεων θα μπορούσε να ενισχυθεί περαιτέρω με τη χρήση όλων των εθνικών και ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών εργαλείων, όπως του RRF, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ), της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) και της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας (EAT).

Επιπλέον, η χρήση όλων των διαθέσιμων μορφών ιδιωτικής χρηματοδότησης των επενδύσεων, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης στις κεφαλαιαγορές, μπορεί να διευρύνει τη χρηματοδοτική βάση, ιδιαίτερα για μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Πολιτική συναίνεση και μεταρρυθμίσεις

Η υλοποίηση μεταρρυθμίσεων απαιτεί ευρύτερη πολιτική συναίνεση. Η βελτίωση της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης, η μείωση της γραφειοκρατίας και η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής είναι κρίσιμες προτεραιότητες για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Εξίσου σημαντική είναι η προώθηση αλλαγών στην παιδεία, ώστε να ευθυγραμμιστεί με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, και στη δικαιοσύνη.

Η έγκαιρη αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων και η προώθηση διαρθρωτικών αλλαγών μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για ένα βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης. Η συνεργασία πολιτικών δυνάμεων σε θέματα όπως η προτεραιοποίηση των δημόσιων δαπανών, η έμφαση στην προσέλκυση παραγωγικών επενδύσεων και η περαιτέρω μείωση του δημόσιου χρέους είναι απαραίτητες για την εξασφάλιση σταθερότητας και ανάπτυξης.

Συμπέρασμα

Η Ελλάδα βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Ενώ η πρόοδος των τελευταίων ετών είναι εντυπωσιακή, οι προκλήσεις παραμένουν. Με στόχο τη δημιουργία ενός βιώσιμου, εξωστρεφούς και ανταγωνιστικού παραγωγικού μοντέλου, η χώρα πρέπει να συνεχίσει τις μεταρρυθμίσεις και να διασφαλίσει ένα περιβάλλον φιλικό προς τις επενδύσεις. Παράλληλα, απαιτείται η περαιτέρω ενίσχυση της ανθεκτικότητας του τραπεζικού τομέα. Η αποτελεσματική διαχείριση των δημόσιων οικονομικών, η συνέχιση των μεταρρυθμίσεων, η προώθηση της καινοτομίας και η ενίσχυση της συνεργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι απαραίτητες για την επίτευξη μακροχρόνιας ανάπτυξης και ευημερίας.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 05.01.2025