Ήταν αρχές Ιανουαρίου του 2020 όταν τα πρώτα μονόστηλα για μια περίεργη ασθένεια που εμφανίστηκε σε αγορά άγριων ζώων σε μια επαρχία της Κίνας, έκαναν την εμφάνισή τους στο διεθνές δελτίο των μέσων ενημέρωσης ανά τον κόσμο.

Όμως ήταν Μάρτιος του 2020 όταν ο κόσμος μας κατέρρευσε, ό,τι γνωρίζαμε χάθηκε σε μια στιγμή, δυστυχώς για πολλούς από μας αυτό ισχύει και για ανθρώπους και η ζωή μας σε τίποτα δε θυμίζει αυτή που μας στέρησε με τη βία η πανδημία. Ένα χρόνο, λοιπόν, μετά τα πρώτα lockdown, το πρώτο σοκ κι ο πλανήτης χορεύει στο ρυθμό που «χτυπά» ο κορονοϊός, αφού οι μάχες συνεχίζονται στα... χαρακώματα κι ο πόλεμος ακόμη δεν έχει κριθεί.

Εδώ κι ένα χρόνο, λοιπόν, ο κορονοϊός είναι εκείνος που αποφασίζει για τη ζωή μας σε όποια γωνιά του πλανήτη κι αν ζούμε και είναι τέτοιος ο εκτροχιασμός σε κάθε τομέα της ανθρώπινης ζωής και καθημερινότητας, που το μόνο βέβαιο είναι πως η πανδημία θα έχει περίοπτη θέση στα βιβλία του μέλλοντος.

Πώς, όμως, οι μελλοντικές γενιές θα κρίνουν τις επιδόσεις των σύγχρονων ανθρώπων απέναντι στην πανδημία; Σύμφωνα με τη «Washington Post» παράλληλα με τους ιστορικούς και τους δημοσιογράφους, αρχειοφύλακες στις ΗΠΑ ήδη έχουν επιδοθεί σε μια προσπάθεια συλλογής, καταγραφής και κατηγοριοποίησης του άφθονου υλικού κλείνοντάς το σε μια παγκόσμια «χρονοκάψουλα» που όταν ανοίξει θα ξέρουμε πού επιτύχαμε και πού κάναμε θανάσιμα λάθη.

Στον κατάφυτο χώρο ενός πρώην γηπέδου γκολφ στα προάστια της πρωτεύουσας Ουάσιγκτον, οι αρχειονόμοι χτίζουν το παγκόσμιο χρονικό της πανδημίας. Το ψηφιακό αποθετήριο -που θα στεγαστεί στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ιατρικής, ένα φρούριο της εποχής του Ψυχρού Πολέμου που έχει κατασκευαστεί κατάλληλα για εκείνους τους τρομακτικούς καιρούς- συγκεντρώνει 30 εκατομμύρια έγγραφα από 9.000 πηγές, με συνδέσμους σε παρεμφερή αρχεία από το Πεκίνο έως το Παρίσι.

Θυμίζοντας ένα τεράστιο λεύκωμα, από εκείνα των σχολικών μας χρόνων, το αρχείο χρησιμεύει επίσης ως προειδοποίηση. Τα podcast, οι φωτογραφίες, τα βίντεο, τα έγγραφα υγείας, οι λήψεις ιστοτόπων, οι ειδήσεις και οι δημοσιεύσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα αποκαλύψουν στις μελλοντικές γενιές τι κάναμε λάθος το 2020, ώστε ποτέ να μην επαναληφθεί.

Κάποια πράγματα, θα μάθουν οι μαθητές, πώς πήγαν εκπληκτικά σωστά, ιδιαίτερα στην Ανατολική Ασία, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Ακόμα και σε έθνη που εξακολουθούν να μετρούν τους νεκρούς τους, το αρχείο δείχνει πως η ανθρωπότητα αντιστάθηκε και εν πολλοίς στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων. Οι απόγονοί μας θα συγκλονιστούν από τις selfies μιας νοσοκόμας στο Λονδίνο με το πρόσωπο σημαδεμένο από την πολύωρη χρήση μάσκας, θα χαρούν με τα βιντεάκια από ένα αποστακτήριο βότκας στο Μέριλαντ που σταματούσε κάθε λίγο την γραμμή παραγωγής για να πλύνουν οι εργάτες τα χέρια τους, θα κλάψουν με τα ραδιοφωνικά αποσπάσματα ενός ιταλικού ραδιοσταθμού που παρηγορούσε με μουσική το χαροκαμένο Μπέργκαμο και θα αναθαρρήσουν με τους επαίνους για τους... Γιουσέιν Μπολτς της επιστήμης που έφεραν τόσο γρήγορα τα εμβόλια.

Οι θανάσιμες αποτυχίες

Όμως οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του 22ου αιώνα - όπως και μερικοί από τους ερευνητές του αρχείου σήμερα - μπορεί να νιώσουν τρόμο κι απογοήτευση και από τις κολοσσιαίες αποτυχίες μας.

Θα διδαχτούν πως όπως κάθε γενιά σε κάθε καταστροφή, έτσι και η σημερινή ανθρωπότητα είχε τις Κασσάνδρες της, τις οποίες αντιμετώπισε ως τέτοιες και δεν έλαβε τα προειδοποιητικά μηνύματά τους στα σοβαρά: οι ειδικοί των μολυσματικών ασθενειών, ο Μπιλ Γκέιτς, ακόμη και η CIA είχαν προειδοποιήσει πως μια πανδημία που θα επηρεάσει όλο τον πλανήτη είναι αναπόφευκτη. «Πάρτε ό, τι έχουμε μάθει από τους H1N1, SARS, Ebola και Zika. Σχεδιάστε στρατηγικές και μην τις αφήσετε στα συρτάρια. Να είστε έτοιμοι να σταματήσετε την κίνηση. Μοιραστείτε, μην αποκρύπτετε τις πληροφορίες. Χρησιμοποιήστε συνεπή ανταλλαγή μηνυμάτων. Εάν πρέπει, κλείστε την καθημερινή ζωή - ακόμη και αν δεν είναι δημοφιλής - για να σώσετε ζωές» έλεγαν.

Ωστόσο, παρά τις δεκαετίες σχεδιασμού, την ακμή της επιστήμης και την πολυετή εμπειρία από την καταπολέμηση επιδημιών στον κόσμο που αρέσκονται να αποκαλούν «Τρίτο», οι πλουσιότεροι και ισχυρότεροι του κόσμου, αποδείχτηκαν ανίκανοι ή απρόθυμοι να σταματήσουν αυτό που θα μπορούσαν με αποτέλεσμα και οι ίδιοι να πάθουν ανυπολόγιστες καταστροφές.

Οι συγγραφείς κι οι αναλυτές ήδη καταγράφουν την παγκόσμια έλλειψη ηγεσίας, την αποτυχία συντονισμού, τα απανωτά lockdown ως μοναδική απάντηση ή την απουσία lockdown σε κάποιες χώρες με την οικονομία να προκρίνεται έναντι της ζωής. Και θα μάθουν κι άλλα οι επόμενες γενιές: για την παραπληροφόρηση, την πολιτικοποίηση και την εργαλειοποίηση μιας υγειονομικής κρίσης. Και για τα λάθη τα ατομικά θα διαβάσουν, τους αρνητές κι όλους εκείνους που από το αγροτικό Μιζούρι των ΗΠΑ έως το Μεντεγίν του Εσκομπάρ μπέρδεψαν την προσωπική ελευθερία με μια εγκληματική αδιαφορία για όλους τους άλλους.

«Αυτή είναι η πραγματική τραγωδία που ζούμε ένα χρόνο τώρα», τονίζει στην «Washington Post» η Σούζαν Σπίκερ, ιστορικός και υπεύθυνη του αρχείου του κορονοϊού. «Ξέραμε πώς να το αντιμετωπίσουμε και ξέραμε και πώς θα έρθει. Όλοι οι άνθρωποι της δημόσιας υγείας κουνούν πικρά το κεφάλι και λένε «Δεν χρειαζόταν να μας χτυπήσει τόσο σφόδρα».

Το ψηφιακό «μνημείο» για την Μεγάλη Πανδημία του ‘20-21, σε έναν χώρο 3 Terrabytes θα περικλείει όλες εκείνες τις στιγμές που περάσαμε και περνάμε. Μάλιστα, σε όποια γλώσσα κι αν είναι γραμμένο το σχολικό βιβλίο, οι μαθητές θα δουν πως η υπερδύναμη του πλανήτη ήταν εκείνη που απέτυχε πιο οικτρά απ’ όλες τις άλλες.

Κι αυτό θα το αποδεικνύουν με οδυνηρό και «κρύο» τρόπο τα 500.000 μνήματα για τα θύματα του COVID-19 στην αμερικανική επικράτεια, όταν ο πλέον ακατάλληλος άνθρωπος στην πλέον ακατάλληλη ώρα, ο Ντόναλντ Τραμπ δήλωνε πως οι ΗΠΑ ήταν πιο «προετοιμασμένες» από κάθε χώρα στον πλανήτη. Σύμφωνα με τους ιστορικούς του αρχείου, η ιστορία θα δείξει πως οι ασθενείς «έφυγαν» από επιπλοκές του κορονοϊού, όμως στην πραγματικότητα τους σκότωσε ένα θανατηφόρο κοκτέιλ αδράνειας και απάθειας. Δεν είναι αυθαίρετα συμπεράσματα και γι’ αυτό ακριβώς υπάρχει το αρχείο, όπου ήδη βρίσκεται υλικό για τα «καουμποϊλίκια» και τις κλοπές υγειονομικού υλικού από άλλες χώρες, οι οποίες αποδεικνύουν την έλλειψη προετοιμασίας και την τοξική διακυβέρνηση. Δεν ήταν όμως μόνο οι ΗΠΑ που έπεσαν θύματα του κορονοϊού έχοντας στο τιμόνι έναν αμφιλεγόμενο ηγέτη. Η Βραζιλία και όσα τραγικά καταγράφονται εκεί ακόμη και σήμερα, υπό την εξοργιστική και εξόχως αντιεπιστημονική διακυβέρνηση του Μπολσονάρου μετράει νεκρούς και καταστροφή, ενώ ένας άλλος πρόεδρος-αρνητής του ιού, ο Τανζανός Τζον Μαγκουφίλι που κορόιδευε μάσκες και lockdown δεσμευόμενος προς το λαό πως «ο Θεός θα μας σώσει», πέθανε ο ίδιος από COVID-19. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και την Αφρική τα μέτρα πάνε περίπατο, παρότι οι άνθρωποι πεθαίνουν αβοήθητοι κατά χιλιάδες.

Η Ευρώπη και οι δυσκολίες της απόστασης

Όμως, δεν ήταν μονάχα αρνητές όσοι στην πράξη αψήφησαν τα lockdown: ή θα πήγαιναν για δουλειά ή θα πεινούσαν. Αλλά απλώς απέτυχαν να δημιουργήσουν στους πολίτες τους μια βασική αίσθηση του καθήκοντος απέναντι στον εαυτό τους και τους διπλανούς τους. Άλλωστε, όπως γράφει χαρακτηριστικά η έγκριτη αμερικανική εφημερίδα «Ο εθνικισμός ως κοινή πεποίθηση ήταν για γήπεδα ποδοσφαίρου και όχι για μια πανδημία».

«Ως κοινωνίες, αποτύχαμε με πολλούς τρόπους και σε πολλά επίπεδα», δήλωσε ο Μαρσέλο Καστίγιο, ένας γιατρός της πρώτης γραμμής στο Εκουαδόρ. «Εδώ, όπως και στην υπόλοιπη Λατινική Αμερική, είδαμε ανθρώπους να επικεντρώνονται στον εαυτό τους, άτομα με εγωιστική συμπεριφορά».

Στη Βρετανία, όταν πρωτοήλθε η πανδημία ο αποκαλούμενος και «Ντόναλντ Τραμπ» της Δύσης, ο Μπόρις Τζόνσον αποφάσισε πώς η χώρα του έχει «φυσική ασπίδα» και συνέχισαν κανονικά τη ζωή τους, ώσπου να μην την... έχουν πια. Ο εκκεντρικός Μπόρις κράτησε τα πάντα ανοιχτά, τη στιγμή που Βερολίνο, Παρίσι, Ρώμη, Μαδρίτη και Αθήνα «κλειδώνονταν». Στο ψηφιακό αρχείο των ΗΠΑ ήδη υπάρχει το απόσπασμα των «Times» του Λονδίνου με τίτλο οι «38 μέρες που η Βρετανία κοιμάται και καταστρέφεται». «Ένας ανώτερος σύμβουλος της Downing Street», ανέφερε η έγκριτη εφημερίδα, είπε ότι ο Τζόνσον «δεν προεδρεύει σε συναντήσεις. Του αρέσουν τα διαλείμματα. Δεν δούλευε τα σαββατοκύριακα. … Υπήρχε μια πραγματική αίσθηση ότι δεν έκανε επείγοντα σχεδιασμό κρίσεων».

Οι ειδικοί προειδοποιούσαν σε όλους τους τόνους πως είναι εξαιρετικά δύσκολο για όλες τις κυβερνήσεις να αποφασίσουν πότε και αν θα κλείσουν τα σύνορα, να επιβάλλουν θανάσιμα για την οικονομία lockdowns και να καταστήσουν υποχρεωτική την τήρηση αποστάσεων. Η κυβέρνηση του Τζόνσον έπαιξε τελικά κυνηγητό, επιβάλλοντας πολύ αργά ένα lockdown και χαλαρώνοντάς το πολύ νωρίς, με αποτέλεσμα να γίνει το hot spot της πανδημίας. Έτσι, η Βρετανία υποδέχτηκε το 2021 εκτός Ε.Ε. και με τον υψηλότερο αριθμό νεκρών στην Ευρώπη.

Οι συνωμοσιολόγοι

Στην αναμπουμπούλα, λέει ο ελληνικός λαός, ο λύκος χαίρεται και η πανδημία ήταν η χαρά της προπαγάνδας και των συνωμοσιολόγων, που ξεπήδησαν από την άκρα δεξιά των ΗΠΑ και εξαπλώθηκαν σ’ όλο τον πλανήτη, προκαλώντας παραπληροφόρηση καθημερινή και σε πολλές περιπτώσεις θανατηφόρα. Οι Αμερικανοί προεξέχοντος του Τραμπ μιλούσαν για ενέσιμα απολυμαντικά και κατάποση υδροξυχλωρικίνης, από κοντά και οι αρνητές ιού και μάσκας (συμπεριλαμβανομένων των 20.000 Γερμανών που βάδισαν χωρίς μάσκα στο Βερολίνο τον Αύγουστο, φωνάζοντας συνθήματα ενάντια στον «κοροδοϊό»).

«Υπήρξαν ταραχές σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες σχετικά με την κοινωνική απόσταση και τις απαιτήσεις να φορούν μάσκες και η εντύπωση είναι ότι ήταν πολιτικό δικαίωμα, το οποίο εξέφραζαν ως επί τω πλείστον οι ακροδεξιοί» δήλωσε ο Paul Hunter, καθηγητής ιατρικής στη Βρετανία, συνδέοντάς το με την τάση που έχει αυτή η ιδεολογική ομάδα στις θεωρίες συνωμοσίας.

Εν τω μεταξύ, όσοι έπρεπε να μας ενημερώνουν συχνά μας μπέρδευαν ή μας παραπλανούσαν. Όταν ο ιός εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Γουχάν της Κίνας, τοπικοί αξιωματούχοι τον έκρυψαν μέχρι ο αριθμός των μολυσμένων να γίνει πολύ μεγάλος. Στις ΗΠΑ ο Τραμπ με δηλώσεις του προκαλούσε αλαλούμ ακόμη και στους επιστήμονες, πόσο μάλλον στο κοινό, ενώ το αρχείο έχει καταγράψει και διατηρήσει τις εβδομαδιαίες εικόνες του ιστότοπου του CDC, του Κέντρου Ελέγχου Λοιμώξεων από το 0 στο χάος που προκλήθηκε αργότερα.

Τόσο σοβαρά κατεστραμμένες ήταν οι εικόνες των δύο ισχυρότερων εθνών του κόσμου που οι αρνητικές απόψεις για την Κίνα αυξήθηκαν σε διψήφια νούμερα στην Αυστραλία, τη Βρετανία και τη Γερμανία, ενώ οι ευνοϊκές απόψεις για τις ΗΠΑ βυθίστηκαν στην Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα και την Ιταλία, σύμφωνα με στο Κέντρο Έρευνας Pew.

Τα καλά παραδείγματα

Σε ορισμένες, όμως, χώρες δεν υπήρξε ποτέ χάος κι αυτό επίσης έχει θέση στα βιβλία του μέλλοντος. Η Αυστραλία τα κατάφερε καλά. Στις 5 Νοεμβρίου του 2020, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν 52.049 άτομα σε νοσοκομείο και 10.445 σε ΜΕΘ για τον κορονοϊό, η Όπερα του Σίδνεϊ είχε ξανανοίξει και οι υπάλληλοι επέστρεφαν στις εργασίες τους. Η χώρα είχε εμπιστευτεί την επιστήμη, κλείνοντας γρήγορα τα σύνορά της και περιορίζοντας σοβαρά τη διακρατική, ακόμη και την ενδοκρατική κίνηση.

Τα μηνύματα ήταν σαφή, δεν άλλαζαν και έρχονταν από όλα τα επίσημα χείλη, ανεξαρτήτως κόμματος σε μια συλλογή κραυγή. «Φοράω Μάσκα. Κρατάω απόσταση. Μένω σπίτι. Σώζω τις ζωές των Αυστραλών».

Η Νότια Κορέα διακρίθηκε ως εξαίρετο παράδειγμα αντιμετώπισης της πανδημίας μέσω των μαζικών τεστ και της άμεσης και αποτελεσματικής ιχνηλάτησης. Η Ιαπωνία χρησιμοποίησε την αίσθηση της συλλογικής κουλτούρας που σέβεται ο ένας τον άλλο, ενώ η επιτυχία της Νέας Ζηλανδίας βασίστηκε στην καραντίνα και στους σκληρούς αλλά αποδεκτούς από κάθε πολίτη περιορισμούς.

«Δεν υπήρχε πεπατημένη γι’ αυτή την πανδημία, αλλά απαιτήθηκε πρόληψη, σκληρές πολιτικές και κυρίως να λάβει κανείς σοβαρά την απειλή» δήλωσε η Ashish Jha, πρύτανης της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Brown. "Πολλές χώρες το έκαναν και πολλές χώρες δεν το έκαναν."

Ερωτηθείσα να βαθμολογήσει την επίδοση της ανθρωπότητας στην πανδημία, η δρ. Jha έβαλε «B-», αλλά σύντομα το άλλαξε σε «Γ+». «Οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ρωσία, άλλοι, απλώς χάλασαν την παγκόσμια εικόνα», είπε. «Είδαμε εκατομμύρια νεκρούς, εκατοντάδες εκατομμύρια ασθενείς και για κάτι που ουσιαστικά είχε προβλεφθεί. Όμως δεν γίνεται να βάλουμε στην ανθρωπότητα κάτω από τη βάση. Θεέ μου! Κατασκευάσαμε εμβόλια - αρκετά εμβόλια - σε λιγότερο από ένα χρόνο!» δήλωσε χαρακτηριστικά.

Ωστόσο, ακόμη και απέναντι σ’ αυτό το θαύμα η ανθρωπότητα έβγαλε τον χειρότερό της εαυτό σε διάφορα επίπεδα. Πλούσιες χώρες -ακόμη και οι «ωραίες», όπως ο Καναδάς - άρχισαν να συγκεντρώνουν εμβόλια και δικαιώματα αγοράς εμβολίων, όπως ένας εγωιστής που πριν χτυπήσει ο τυφώνας αγοράζει όλα τα νερά και δεν αφήνει για κανέναν άλλο. Από τον Καναδά έως το Περού και την Αργεντινή, οι πλούσιοι και ισχυροί βρήκαν πρόσβαση στα εμβόλια και αντιμετωπίζουν την επιστήμη όπως γράφει η εφημερίδα «ως άλλο νυχτερινό κέντρο μόνο για VIPS».

Εννέα μήνες μετά την πανδημία, οι 1.000 πλουσιότεροι άνθρωποι στον κόσμο είχαν ήδη ανακτήσει όλο τον πλούτο που είχαν χάσει από την πανδημία. Εν τω μεταξύ, τα εκατομμύρια της εργατικής τάξης - ιδίως οι νέοι, οι γυναίκες και οι λιγότερο μορφωμένοι - παραμένουν άνεργοι.

Στο σκοτάδι, αναζητήσαμε τη χρυσή τομή και το «καλό» που έρχεται μέσα από οποιαδήποτε κακό. Καθώς μείναμε μέσα, ο πλανήτης πήρε μια ανάσα, είπαμε στον εαυτό μας. Το νέφος πάνω από τα Ιμαλάια καθάρισε, στην τουριστική Βενετία πάπιες ακόμη και χταπόδια επέστρεψαν στα μολυσμένα κανάλια. Αυτά τα κέρδη είναι πιθανό να εξαφανιστούν γρήγορα. Ήδη η Κίνα - η γενέτειρα του ιού και η χώρα που στάθηκε πρώτη ξανά στα πόδια της εκτοξεύει λίγο περισσότερο άνθρακα από ό, τι το 2019. Η χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς μειώθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Στο Μπουένος Άιρες, τη Νέα Υόρκη, το Κέιπ Τάουν και τη Ρώμη, όσοι πριν την πανδημία μετακινούνταν με τα ΜΜΕ, πλέον χρησιμοποιούν αυτοκίνητο, πληγώνοντας τον πλανήτη.

Από τη Βαρσοβία έως το Μαϊάμι και το Σάο Πάολο της Βραζιλίας, οι εμπορικοί πύργοι συνεχίζουν να αυξάνονται. Εν τω μεταξύ, έχουν ξοδευτεί περί τα 15 τρισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως σε προσπάθειες τόνωσης της αγοράς και ελάχιστα απ’ αυτά έχουν πάει σε πράσινη ανάπτυξη που θα μπορούσε να σώσει τη Γη και κυρίως να αποτρέψει τις επόμενες πανδημίες.

«Το πρόβλημά μας με τις πανδημίες είναι ότι τείνουμε να ξεχνάμε - και επομένως δεν μαθαίνουμε ποτέ. Η παγκόσμια πανδημία γρίπης του 1918 σκότωσε 50 εκατομμύρια έως 100 εκατομμύρια ανθρώπους. Οι ηγέτες σε όλο τον κόσμο υποβάθμισαν τον κίνδυνο και τον «εξαφάνισαν» από τα βιβλία του μέλλοντος» γράφει η «Washington Post».

Στη Βρετανία, μια χώρα γεμάτο μνημεία για κάθε «απίθανη» ή μεγάλη στρατιωτική μάχη πιθανή στρατιωτική δέσμευση, δεν υπάρχει τίποτα για να τιμήσει τα εκατομμύρια των ανθρώπων που πέθαναν το 1918.

Η ιστορία γράφεται από τους νικητές, έλεγε ο Ναπολέων Βοναπάρτης και διαχρονικά αλλά και... διαπλανητικά αυτό αποδεικνύεται στην πράξη. Έτσι και την ιστορία της πανδημίας θα τη γράψουν οι άνθρωποι, που σε κάθε περίπτωση θα τον κερδίσουν αυτόν τον πόλεμο. Ας ελπίσουμε να τη γράψουμε συναισθηματικά μεν, αλλά όχι «αναθεωρητικά» κι ας πάρουμε για πρώτη φορά τις ευθύνες που μας αναλογούν.

* Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 04.04.2021