Πανδημία και ψυχική υγεία

- Newsroom

Της Ζωή Κόκαλου συμβούλου Ψυχικής Υγείας

Οι μεταβατικές περίοδοι του ανθρώπινου βίου θεωρούνται διαχρονικά εξαιρετικά κρίσιμες και καθοριστικές για την εξέλιξη μας. Αυτό αφορά τόσο την ατομική ανάπτυξη του ανθρώπου, όσο και τις κοινωνικές εξελίξεις, το πώς δηλαδή προχωράμε μαζί συλλογικά στις οργανωμένες κοινωνίες.

Η παρούσα χρονική στιγμή είναι μια τέτοια καθοριστική περίοδος, στην οποία φαινομενικά συνηθίσαμε στον φόβο και τον πόνο της προηγούμενης εξαιρετικά φορτισμένης χρονιάς που στιγματίστηκε από την οδύνη της απώλειας, ατομικής και συλλογικής, τον φόβο, το γενικευμένο άγχος, την μοναξιά και τον θυμό των περιορισμών και της καραντίνας. Προσωπική οδύνη για τα χαμένα αγαπημένα πρόσωπα και συλλογική για τους χιλιάδες συνανθρώπους μας που έφυγαν φοβισμένοι, τρομοκρατημένοι και μόνοι από τις τρομερές συνέπειες του ιού.

Ακόμα λοιπόν και αν δεν βρεθήκαμε στη δυσάρεστη θέση να θρηνήσουμε δικούς μας ανθρώπους, δεν μπορούμε να αποφύγουμε την φόρτιση που μας προκαλεί ο Φόβος Θανάτου στο Συλλογικό Ασυνείδητο, την κοινή εμπειρία δηλαδή που μοιραζόμαστε οι άνθρωποι κατά τον Carl Jung, την περιοχή της ψυχής του ατόμου, δηλαδή, που είναι πολύ πιο αρχαία από την προσωπική ζωή, που ξεκινά με την γέννηση και μας επηρεάζει όλους/ες. Είναι μια περιοχή που είναι κοινή σε όλους τους ανθρώπους και περιλαμβάνει μνήμες από αρχαίες εμπειρίες του είδους μας, οι οποίες φανερώνονται μέσα από συμβολισμούς, όνειρα και μύθους, αλλά και μοίρασμα των φορτίσεων και αρχέγονων συναισθημάτων, χωρίς πάντα αυτό να είναι συνειδητό. Ας θυμηθούμε την ψυχολογική κατάσταση όλων μας την άνοιξη του 2020, όταν οι τραγικές εικόνες από τις νεκρικές πομπές των στρατιωτικών οχημάτων έφταναν σε εμάς από την όχι και τόσο μακρινή Ιταλία. Ας θυμηθούμε τα σωματικά συμπτώματα που οι εικόνες αυτές μας προκάλεσαν (ταχυκαρδίες, σωματικούς πόνους, αυπνίες κοκ) και τις αντιδράσεις που μπορεί να είχαμε τότε, με εντάσεις και νεύρα, χωρίς να μπορούμε να εξηγήσουμε το γιατί. Τί άλλο αν όχι ο φόβος οδηγούσε δύο ανθρώπους να χτυπηθούν μεταξύ τους στο διάδρομο ενός σούπερ μάρκετ για μια οχτάδα χαρτιού υγείας;

Προσπαθώντας να διασαφηνίσουμε τους όρους για να μας είναι πιο κατανοητοί:

Φόβος είναι ένα από τα αρχέγονα συναισθήματα, το οποίο κινητοποιείται όταν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος, έτσι ώστε να μας προφυλάξει από αυτόν.

Φοβία είναι έντονος φόβος, ο οποίος κινητοποιείται χωρίς να υπάρχει πραγματικός κίνδυνος.

Άγχος είναι μια σύνθετη κατάσταση έντονης συναισθηματικής φόρτισης, που εμπεριέχει συνήθως και σωματικές εκδηλώσεις, που κυρίως προκαλείται από ένα ή ένα συνδυασμό ανεπεξέργαστων συναισθημάτων. Το πρόβλημα προκαλείται όχι γιατί κρυμμένα κάτω από το προπέτασμα του άγχους βρίσκονται επώδυνα συναισθήματα όπως ο Πόνος ή ο Φόβος, αλλά από το ίδιο το γεγονός ότι δεν είμαστε σε επαφή με αυτά. Όταν λοιπόν το ανεπεξέργαστο συναίσθημα αναζητά έκφραση, εμφανίζεται το άγχος.

Η προηγούμενη φάση του φαινομένου αυτής της πανδημίας, με κύρια χαρακτηριστικά την απομόνωση, τον πανικό και τον θυμό ενείχαν κινδύνους οι οποίοι μας οδήγησαν τόσο συλλογικά, όσο και ατομικά σε δοκιμασμένους μηχανισμούς εσωτερικής διαχείρισης, τους γνωστούς και ως μηχανισμούς άμυνας του Εγώ.

Καθένας και καθεμιά από εμάς περιχαρακωθήκαμε φαντασιωνόμενοι ότι με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσομε να εξορκίσουμε την ασθένεια.

Άλλοι κινηθήκαμε σαν να μην υπάρχουν οι άλλοι γύρω τους, φαντασιωνόμενοι πως αν δεν έχουμε οπτική επαφή με τον έξω κόσμο μειώνεται ο κίνδυνος.

Άλλοι αποστασιοποιηθήκαμε ή θυμώσαμε με όλους και με όλα, αποζητώντας να ρουφήξουμε κάθε μικρή ζωντανή ενέργεια, η οποία βρέθηκε στην πορεία μας.

Άλλοι, υψώσαμε την άμυνα της Άρνησης, ενάντια σε κάθε μέτρο προστασίας ατομικό ή συλλογικό, εμβόλια ή επιστημονικές κατευθύνσεις.

Φυσικά οι αλλοπρόσαλλες στρατηγικές σε διεθνές και τοπικό επίπεδο, οι αντιφατικές συχνά πολιτικές και η κερδοσκοπία δεν βοήθησαν καθόλου στο να νιώσουμε εμπιστοσύνη εν μέσω αυτών των συνθηκών. Οι Ηγεσίες κάθε είδους, πολιτικές, επιστημονικές, θρησκευτικές κλήθηκαν να εκπληρώσουν τον ρόλο των «καλών γονέων», να μας φροντίσουν και να μας προστατέψουν από τους κινδύνους. Μένει να κριθεί αν εκπλήρωσαν τον ρόλο τους αυτό στην πραγματικότητα και αν αυτή η Μεταβίβαση ήταν επιτυχής.

Έτσι διαμορφώθηκε μια ατμόσφαιρα που μας έστρεψε είτε στην Απόσυρση είτε στην Πρόκληση.

Η απόσυρση έρχεται για να μας αποσπάσει από την οδυνηρή πραγματικότητα, να αποφύγουμε την επαφή με τους αρχεγόνους παράγοντες και άρα να μην φοβόμαστε και να μην πονάμε, αλλά ταυτόχρονα και να μην χαιρόμαστε και να μην αγαπάμε, δηλαδή να μην ζούμε.

Η πρόκληση μας βάζει σε καταστάσεις θυμού, στις οποίες φαντασιωνόμαστε ότι υπάρχει κάποιος, ο οποίος μας εποφθαλμιά και άρα ξεφεύγουμε από τα αντικειμενικά επώδυνα θέματα μας και ενασχολούμαστε με επουσιώδη. Ακόμα και αν η ύπαρξη ενός «κακού» ισχύει (πχ λανθασμένες ή αυταρχικές στρατηγικές, κερδοσκοπία) η κατάσταση του θυμού και της πρόκλησης, δεν μας επιτρέπει να κινηθούμε ψύχραιμα, ασκώντας κριτική και επιδιώκοντας την αλλαγή στις συνθήκες αυτές.

Στο παρόν, εν μέσω Αυγουστιάτικου καύσωνα, διακοπών και της κινητικότητας τους είναι φυσικό φαινομενικά να «ξεχνάμε» όσα έχουν προηγηθεί: η ανθρώπινη εμπειρία παραμένει πάντα ανθεκτική και ευκολοπροσάρμοστη. Υποτίθεται ότι «ξεχνάμε» εύκολα και ξεπερνάμε τις δύσκολες καταστάσεις. Η ανάγκη μας για αγκαλιά, επαφή και εκτόνωση είναι εδώ και μας κινητοποιεί να ξανασυνδεθούμε, να αγγίξουμε και να αγγιχτούμε. Η ζωή προχωράει μπροστά και Que sera, sera.

Ωστόσο, οι μεταλλάξεις του ιού, η αύξηση των κρουσμάτων και η ανησυχία των ειδικών ίσως μας αγχώνει και πάλι σε αυτή την φάση της σύντομης μεταβατικής ευδαιμονίας. Οι περισσότεροι συμφωνούν ότι έρχεται δύσκολος χειμώνας. Καθοδόν για τις διακοπές, νιώθουμε ένα βάρος αδιευκρίνιστο, ή αντιμετωπίζουμε με τρόμο την επιστροφή στην καθημερινότητα, πριν ακόμα βρεθούμε στην πολυπόθητη παραλία. Η ιδέα της επιστροφής στους περιορισμούς μας είναι ανυπόφορη. Τί μπορούμε να κάνουμε;

Θα ήταν παρακινδυνευμένο να δώσουμε κατευθύνσεις και οδηγίες συμπεριφοράς, εκτός θεραπευτικού πλαισίου, υπό αυτές τις συνθήκες που είναι πρωτόγνωρες. Το κάθε άτομο βιώνει τις φορτίσεις του μόνο του, αλλά και προσθέτει στην «θάλασσα» του Συλλογικού Ασυνείδητου φορτίσεις που είναι απρόβλεπτες. Μια απλή πρόταση ωστόσο θα μπορούσε να είναι η εξής:

Όταν νιώθουμε ένταση, φόρτιση, θυμό ή αγανάκτηση αλλά και ακόμα παράλογη αδιαφορία ή απάθεια, ας πάρουμε 5 λεπτά πριν κάνουμε την οποιαδήποτε δράση και στην συνέχεια να απαντήσουμε σε δύο ερωτήσεις:

• υπάρχει πραγματικός κίνδυνος και θέλω να κάνω αυτήν την δράση, ή εγώ βιώνω κίνδυνο, ενώ δεν υπάρχει στην πραγματικότητα;

• ποια είναι τα πραγματικά δεδομένα της κατάστασης, την οποία φοβάμαι;

Εύκολα θα έχουμε ένα σοβαρό κριτήριο για να αποφανθούμε εάν η δράση μας προκαλείται από φόβο ή φοβία.

Τόσο στην Συμβουλευτική, όσο και στην Ψυχοθεραπεία αυτή η εσωτερική διεργασία ονομάζεται Ενήλικη, όταν δηλαδή το άτομο δρα σύμφωνα με το εδώ και τώρα και όχι επηρεασμένο από συναισθηματικές φορτίσεις, οι οποίες κινητοποιούνται από καταγραφές των παιδικών χρόνων.

Δημοσιεύτηκε στη "Μτκ" 15/8/2021