Περισσότερες από πενήντα ημέρες πέρασαν από εκείνο το πρωινό που η τραγωδία, την οποία ξόρκιζε σύσσωμος ο δημοκρατικός πλανήτης, δεν αποφεύχθηκε.

Η Ουκρανία ζει από τις 24 Φεβρουαρίου τον τρόμο, πηγαίνει χέρι χέρι με τον θάνατο, ενώ το κόστος της ανοικοδόμησης όλων όσα γκρέμισαν οι Ρώσοι εισβολείς ανέρχεται ήδη σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια. Και αυξάνεται μέρα με τη μέρα.

Και εφόσον η Δύση παρά την ξεκάθαρη και αδιαπραγμάτευτη αλληλεγγύη της στην Ουκρανία και το λαό της, δε μπορεί να κάνει και πολλά (σε στρατιωτικό επίπεδο) για να βοηθήσει στην έκβαση της μάχης, πλέον αρχίζει να βάζει επί χάρτου όλες τις ιδέες που κυμαίνονται από κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων μέχρι φόρο πετρελαίου για τη συλλογή των εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων που απαιτούνται για την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων πόλεων, αεροδρομίων και εργοστασίων της Ουκρανίας.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο λογαριασμός του πολέμου θα είναι αστρονομικός μετά την επίθεση της Ρωσίας. Το Κέντρο Οικονομικής Πολιτικής και Έρευνας έδωσε μια εκτίμηση από 200 έως 500 δισεκατομμύρια ευρώ για το κόστος, αλλά αυτές οι οικονομικές προβλέψεις αυξάνονται κάθε μέρα που περνά και οι πολεμικές επιχειρήσεις συνεχίζονται.

Το Κίεβο υπολογίζει τη ζημιά σε σχεδόν 1 τρισεκατομμύριο δολάρια, λαμβάνοντας υπόψη και την απώλεια της δυνητικής οικονομικής ανάπτυξης.

Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολόντιμιρ Ζελένσκι προειδοποιεί τους Ρώσους ότι θα πρέπει να συνηθίσουν τη λέξη «αποζημιώσεις».

«Θα αποκαταστήσουμε κάθε σπίτι, κάθε δρόμο, κάθε πόλη», υποσχέθηκε ο Ζελένσκι. «Θα μας αποζημιώσετε για όλα όσα κάνατε εναντίον του κράτους μας, εναντίον κάθε Ουκρανού, πλήρως» ήταν η... υπόσχεσή του στον Βλαντιμίρ Πούτιν.

Η απομάκρυνση αυτών των χρημάτων από τα χέρια της Ρωσίας εγείρει μια σειρά από περίπλοκα νομικά προβλήματα. Ενώ οι αξιωματούχοι της ΕΕ μελετούν κατά πόσον περιουσιακά στοιχεία που ανήκουν σε ολιγάρχες υπό κυρώσεις -όπως γιοτ και έργα τέχνης- θα μπορούσαν να κατασχεθούν και να δημοπρατηθούν ώστε να ενισχυθεί το ταμείο της Ουκρανίας, αυτά τα ποσά είναι μάλλον ελάχιστα σε σύγκριση με αυτά που απαιτούνται. Τα αποθεματικά της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας εκατοντάδων δισεκατομμυρίων στο εξωτερικό είναι ένας δελεαστικός στόχος, αλλά τα ξένα περιουσιακά στοιχεία προστατεύονται από το διεθνές δίκαιο και η κατάσχεσή τους θα απαιτούσε ένα κατόρθωμα νομικής μηχανικής που δεν έχει επιτευχθεί ποτέ στο παρελθόν.

«Υπάρχει διεθνές δίκαιο που θέτει την περιουσία ξένων κρατών υπό ειδική προστασία», τονίζει, μιλώντας στο «Politico» ο Στέφαν Σιλ, καθηγητής διεθνούς και οικονομικού δικαίου και διακυβέρνησης στο Κέντρο Διεθνούς Δικαίου του Άμστερνταμ.

Άλλες επιλογές περιλαμβάνουν τον εξαναγκασμό των Ρώσων σε μια συμφωνία επανόρθωσης ως μέρος μιας ειρηνευτικής διευθέτησης. Αυτό θα μπορούσε να ακολουθήσει το μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε μετά την ιρακινή εισβολή στο Κουβέιτ το 1990 και να δημιουργήσει ένα σύνολο εσόδων από το πετρέλαιο για να πληρώσει το κόστος ανοικοδόμησης.

«Θολές» φιλοδοξίες

Η... αρπαγή ρωσικού σκληρού νομίσματος είναι δελεαστική, αλλά πολύπλοκη. Επτά χώρες που συμμετέχουν στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας κατείχαν σχεδόν το ήμισυ του συνόλου των ρωσικών συναλλαγματικών διαθεσίμων ύψους 585 δισεκατομμυρίων δολαρίων από τον Ιούνιο του 2021, σύμφωνα με τη ρωσική κεντρική τράπεζα. Έκτοτε, τα συναλλαγματικά αποθέματα αυξήθηκαν στα 640 δισεκατομμύρια δολάρια.

Αν και αυτό είναι σχεδόν βέβαιο ότι είναι μικρό για το απαιτούμενο ποσό, θα κάλυπτε ένα σημαντικό μέρος του.

Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, οι χώρες της ΕΕ, ο Καναδάς και η Ιαπωνία θα πρέπει να κανονίσουν την κατάσχεση και τη δήμευση των σχεδόν 300 δισεκατομμυρίων δολαρίων που είναι φυλαγμένα στα εδάφη τους.

«Τα χρήματα υπάρχουν, και θα απαιτηθεί εθνικός νόμος που θα επιτρέπει στις τράπεζες να χρησιμοποιήσουν τα λεφτά από τους παγωμένους λογαριασμούς» εξήγησε στο «Politico», ο οικονομολόγος του Brookings Institution Ρόμπερτ Λίταν, επισημαίνοντας πως το 2005 ο ΟΗΕ με ψήφισμά του μιλά για τέτοιες περιπτώσεις και την ανάγκη νόμου του εκάστοτε κράτους.

Σύμφωνα με τον δρ. Λίταν, «ο ΟΗΕ καθιερώνει την αρχή ότι εάν ένας επιτιθέμενος, όπως η Ρωσία, δεν είναι σε θέση ή δεν θέλει να παράσχει αποζημιώσεις, τότε μπορεί να υπάρξει κάποιος άλλος μηχανισμός».

Αν και αυτό το ψήφισμα θα παρείχε τις πιθανές νομικές βάσεις για δράση, αυτού του είδους η κατάσχεση δεν είχε γίνει ποτέ στο παρελθόν. Το πλησιέστερο πιθανό προηγούμενο - μια προσπάθεια των ΗΠΑ να χρησιμοποιήσουν παγωμένα περιουσιακά στοιχεία της αφγανικής κεντρικής τράπεζας 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στο Αφγανιστάν - εξακολουθεί να βρίσκεται σε εξέλιξη. Το σύστημα πληρωμών θα χρειαζόταν μήνες για να δημιουργηθεί και θα μπορούσε να αμφισβητηθεί νομικά. Η Γαλλία, η χώρα όπου η Ρωσία διατηρούσε το μεγαλύτερο μερίδιο των συναλλαγματικών της διαθεσίμων μετά την Κίνα, δήλωσε ότι τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για αυτόν τον σκοπό, σύμφωνα με εκπρόσωπο του γαλλικού υπουργείου Οικονομικών, ενώ οι Γερμανοί αρνήθηκαν να το σχολιάσουν.

Ενεργώντας ξεχωριστά, οι χώρες θα μπορούσαν να κατάσχουν ατομικά περιουσιακά στοιχεία που έχουν παγώσει. Μάλιστα, η ειδική ομάδα «παγώματος και κατάσχεσης» που συστάθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε κατάσχει 29,5 δισ. ευρώ μέχρι τις 8/4, συμπεριλαμβανομένων γιοτ, ελικοπτέρων, ακίνητων περιουσιών και έργων τέχνης που ανήκαν σε ολιγάρχες και άτομα που συνδέονται με το Κρεμλίνο αξίας περίπου 6,7 δισεκατομμυρίων ευρώ .

Σύμφωνα με αξιωματούχους της ΕΕ, διπλωμάτες και Ουκρανούς αξιωματούχους, διεξάγονται συνομιλίες για το εάν αυτά τα περιουσιακά στοιχεία -ή τα έσοδα από την πώλησή τους- θα μπορούσαν να διατεθούν για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Διαβεβαιώνουν, ωστόσο, ότι η δήμευση μπορεί να γίνει νόμιμα μόνο υπό περιορισμένες συνθήκες και ότι θα εξαρτηθεί από το εθνικό ποινικό δίκαιο σε κάθε χώρα.

«Η ειδική ομάδα μπορεί να χρησιμεύσει ως πλατφόρμα για να διερευνηθεί εάν και σε ποιο βαθμό τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία μπορούν χωριστά να δεσμευτούν και να δημευτούν, εάν πληρούν τα πρότυπα της σχετικής εθνικής ποινικής νομοθεσίας. Αυτή είναι μια συνεχής συζήτηση στο πλαίσιο της ειδικής ομάδας», δήλωσε αξιωματούχος της ΕΕ.

Ποσοστό επί του πετρελαίου

Μια πιο συνεπής ροή εσόδων θα ήταν να καταβάλλει η Ρωσία αποζημιώσεις ως μέρος μιας ειρηνευτικής διευθέτησης.

Αυτό θα μπορούσε να επιβάλει φόρο ενός καθορισμένου ποσοστού στα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου της Μόσχας, όπως έγινε με τις εξαγωγές πετρελαίου του Ιράκ για να πληρώσει αποζημιώσεις για την εισβολή του στο Κουβέιτ.

Σύμφωνα με τον Torbjörn Becker, διευθυντή του Ινστιτούτου Μεταβατικής Οικονομίας της Στοκχόλμης θα μπορούσε να είναι προς το συμφέρον της Ρωσίας να πληρώσει φόρο αν ήταν χαμηλότερος από την έκπτωση με την οποία αναγκάζεται σήμερα να πουλήσει το πετρέλαιο της λόγω ενός αποτελεσματικού εμπάργκο από τους αγοραστές.

Ωστόσο, η Επιτροπή Αποζημίωσης των Ηνωμένων Εθνών, η οποία συστάθηκε για να ασχοληθεί με αυτά τα ζητήματα, έληξε πριν από δύο μήνες και οποιαδήποτε νέα συμφωνία με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ θα πρέπει να παρακάμψει το βέτο της Ρωσίας στο Συμβούλιο Ασφαλείας.

«Εάν υπήρχε ακόμη, θα μπορούσε να ήταν δυνατό να συμφωνηθεί σε ένα νέο πρόγραμμα μέσω μιας διαδικαστικής απόφασης χωρίς ρωσική έγκριση», δήλωσε ο Μάρτι Κοσκενιέμι, καθηγητής διεθνούς δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι. Μια νέα προσπάθεια θα πρέπει να περάσει από τη Γενική Συνέλευση, είπε.

Η Ρωσία θα μπορούσε επίσης να αναγκαστεί να πληρώσει αποζημιώσεις από την τσέπη της ως μέρος μιας συνθήκης. Αλλά η απόσπαση σκληρών παραχωρήσεων από μια ηττημένη Ρωσία μπορεί να μην είναι πολιτικά επιθυμητή. Οι αυστηρές συνθήκες που ζήτησαν οι Συμμαχικές δυνάμεις μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο θεωρούνται σε μεγάλο βαθμό από τους ιστορικούς ότι διαδραματίζουν βασικό ρόλο στο να βάλουν τη Γερμανία στο δρόμο προς τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

«Κατά την άποψή μου δεν είναι ρεαλιστικό εκτός εάν οι "νικηφόρες δυνάμεις" υπαγορεύσουν όρους Β’ ΠΠ στη Ρωσία. Δεν είμαι σίγουρος πως θα ήταν σοφό αυτό» προσθέτει ο δρ. Κοσκενιέμι.

«Σχέδιο Μάρσαλ του 21^ου αιώνα»

Υπάρχουν, όμως και άλλες επιλογές. Τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που παρέχουν χρηματοδότηση με φθηνούς όρους πιθανότατα θα διαδραματίσουν κάποιο ρόλο. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης θα συμμετάσχει «απολύτως», δήλωσε η επικεφαλής οικονομολόγος της Τράπεζας, Μπεάτα Γιάβορτσικ. «Πιστεύω ότι αυτό θα είναι ιδιαίτερα σημαντικό στο πλαίσιο της ανοικοδόμησης της Ουκρανίας, γιατί οι ανάγκες θα είναι μεγάλες», είπε.

Ομοίως, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων επιθυμεί να παίξει τον ρόλο της. «Ειδικά ενόψει της κίνησης της Ουκρανίας προς την ένταξη στην ΕΕ, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και η ΕΤΕπ ως τράπεζα της ΕΕ θα πρέπει να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο», δήλωσε ανώτατο στέλεχος στο «Politico». Ωστόσο, κεφάλαια από αναπτυξιακές τράπεζες και ιδρύματα όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο θα έρθουν ως δάνεια, τα οποία θα μπορούσαν να επιβαρύνουν την Ουκρανία με έναν τεράστιο λογαριασμό χρηματοδότησης χρέους.

«Αν σκεφτείτε πού βρίσκεται σήμερα η Ουκρανία, έχει ήδη σημαντικά χρέη. Έτσι, αν προσθέσετε σε αυτό το σωρό χρέους, θα έχετε μόνο μια κρίση χρέους στην πορεία. Γι' αυτό πρέπει να είναι επιχορηγήσεις και όχι δάνεια», τονίζουν οικονομολόγοι. «

«Πρέπει να είναι μια παγκόσμια προσπάθεια και θα μπορούσε να είναι κάτι σαν αυτό, ένα σχέδιο Μάρσαλ του 21ου αιώνα για να βοηθήσει τη χώρα να ανακάμψει και να ανακάμψει γρήγορα» δήλωσε ο Επίτροπος Προϋπολογισμού της Ε.Ε. Γιοχάνες Χαν, επισημαίνοντας πως αυτό «μπορεί επίσης να οδηγήσει σε ταχύτερη προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

* Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 17.04.2022