Η ελληνική χειροτεχνία, ως παραγωγική διαδικασία, βρίσκεται σε κάμψη τα τελευταία χρόνια αλλά η 4η βιομηχανική επανάσταση και η αύξηση του τουρισμού, της δίνουν μία νέα ώθηση που, όχι μόνο την ξανακάνουν «ορατή» στην κοινωνία και την οικονομία, αλλά την επανατοποθετούν, με πιο γερές βάσεις, σε ένα ευρύτερο παραγωγικό μοντέλο με πολλαπλασιαστικά οφέλη στο ταλέντο και τις δεξιότητες των κοινωνιών, στην αυτοέκφραση των ανθρώπων και σε βιώσιμες πρακτικές παραγωγής και προώθησης των προϊόντων.

Αυτό προκύπτει από το νέο ενημερωτικό σημείωμα της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδας όπου καταγράφεται η νέα δυναμική στην οικονομία και τον πολιτισμό που έχουν οι χειροτεχνικές δραστηριότητες, με την αξιοποίηση των σύγχρονων δυνατοτήτων, ως ένα «παράθυρο στο παρελθόν» και με τη λαϊκή τέχνη στην βάση τους.

Σήμερα, όπως σημειώνει η ΓΣΕΒΕΕ, η χειροτεχνία μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο καθώς οι κοινωνίες αλλάζουν οπτική και συνήθειες. Μάλιστα, η στρατηγική της ΕΕ για πράσινη και ψηφιακή Ευρώπη κάνει και πάλι «ορατό» ένα παραδοσιακό μοντέλο παραγωγής και εργασίας που χαρακτηρίζεται από συσσωρευμένη γνώση, δεξιότητες, αλλά και από άλλου τύπου σχέσεις με τις τοπικές κοινωνίες.

Η συνομοσπονδία εκτιμά ότι είναι ώριμες οι συνθήκες, δεδομένης και της αυξανόμενης σημασίας του τουρισμού στην οικονομία μας, για μία επανεκκίνηση στον τομέα. Για να γίνει αυτό όμως πρωτίστως χρειάζεται η δημιουργία Σήματος (Brand). Όπως αναφέρεται, είναι μια πρόταση που συζητούν πολύ καιρό οι επαγγελματίες του κλάδου χωρίς να έχει προχωρήσει η υλοποίηση της ιδέας. Να υπάρχει, δηλαδή, μία «σφραγίδα» που να συνοδεύει τα προϊόντα των χειροτεχνών - σε συνδυασμό με δράσεις προώθησης και προβολής - προκειμένου να λειτουργήσει ως «εργαλείο» για τους χειροτέχνες και να αντισταθμίσει τα προβλήματα από τον ανταγωνισμό (αθρόες εισαγωγές αμφιβόλου ποιότητας προϊόντων και εισαγωγές διεθνώς αναγνωρισμένων επωνύμων προϊόντων) ενώ θα συμβάλλει στην δυναμική εξωστρέφεια του κλάδου με βάση και την δυναμική ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας.

Επίσης κρίνεται επιβεβλημένο να υπάρξει συντονισμένη προσπάθεια για την ενημέρωση και την προσαρμογή των επαγγελματιών στις νέες τάσεις ως προς την διανομή των προϊόντων τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Πέρα από τις εμπορικές εκθέσεις και τα φυσικά καταστήματα κλπ θα πρέπει να εξεταστούν και νέες καινοτόμες λύσεις όπως ψηφιακά καταστήματα, συμμετοχή σε εμπορικές πλατφόρμες, πολυσυλλεκτικά καταστήματα, διαδικτυακές πλατφόρμες αγοράς και γενικά όλες τις επιλογές που έχουν διεισδυτικότητα στις νέες γενιές.

Η ενίσχυση χωρικών συσπειρώσεων (clusters) και η δημιουργία συνεργατικών δημιουργικών κόμβων (hub) χειροτεχνίας είναι μία ακόμη διέξοδος καθώς και η αναδιοργάνωση και ενίσχυση εκπαιδευτικών δομών και βαθμίδων. Σημειώνεται σε αυτό το σημείο ότι η ανάπτυξη χειροτεχνικών δραστηριοτήτων συγκεντρώνεται στα μεγάλα αστικά κέντρα κι αυτό μπορεί να αλλάξει προς όφελος των τοπικών κοινωνιών.

Μία άλλη πρόταση είναι η παροχή κινήτρων και επιμορφωτικών προγραμμάτων ενώ κρίνεται επιβεβλημένη η συγκρότηση φορέα για την εθνική πολιτική σε αυτό τον τομέα.

Όπως υπογραμμίζεται, καλές πρακτικές για την προώθηση και εξέλιξη της χειροτεχνίας μπορούμε να υιοθετήσουμε με βάση τα μοντέλα που έχουν δοκιμαστεί στην Ιαπωνία, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ιταλία.

Επιπλέον υπογραμμίζεται με έμφαση ότι η ανάδυση των νέων τεχνολογιών, ήδη, έχει επιφέρει θετικά αποτελέσματα και προσφέρει ευκαιρίες στους χειροτέχνες ενώ στα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν συγκαταλέγονται: το πολύ μικρό μέγεθος των χειροτεχνικών επιχειρήσεων, κυρίως οικογενειακών, το αυξημένο κόστος παραγωγής (υψηλό εξειδικευμένο εργατικό κόστος, διαδικασίες έντασης χρόνου, υλικά υψηλής ποιότητας), η έλλειψη προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας, η περιορισμένη πρόσβαση σε αγορές και η έλλειψη ολοκληρωμένων πολιτικών και θεσμικής υποστήριξης.

Υπενθυμίζεται ότι η Ελλάδα έχει μια μακρόχρονη ιστορία και μια ποικιλόμορφη πολιτική κληρονομιά που είναι βαθιά ριζωμένη στις παραδόσεις και στην χειροτεχνία της και εκτιμάται ότι υπάρχει, ακόμη, η απαιτούμενη δυναμική για να αναδειχθεί στο σύγχρονο περιβάλλον.

Δηλαδή, η παραδοσιακή ελληνική χειροτεχνία αποτελεί ένα «παράθυρο στο παρελθόν» της Ελλάδας, που περιλαμβάνει ευρύ φάσμα ειδικοτήτων όπως κεραμική, υφαντική, μεταλλοτεχνία, ξυλογλυπτική, κατασκευή κοσμημάτων και πολλές άλλες και η «αργή μεταποίηση» μπορεί να προσδώσει μοναδικότητα. Το σημείο διάκρισης, αφορά στην προστιθέμενη αξία που αποδίδεται σ´ ένα προϊόν με παράδοση και τέχνη.

Οι σύγχρονες τεχνολογίες και οι αυτόματες μηχανές μπορούν να προσαρμοστούν ώστε να συνεργάζονται με τεχνίτες υψηλών δεξιοτήτων για να παραχθούν αγαθά υψηλών απαιτήσεων.

'Άλλωστε οι καταναλωτές, για διάφορους λόγους, έχει διαπιστωθεί ότι στρέφονται ολοένα και περισσότερο, σε προϊόντα που περιέχουν αυθεντικότητα. Καθώς οι παραγωγικές σχέσεις καθίστανται εν πολλοίς απρόσωπες και αυτοματοποιημένες, οι άνθρωποι επιδιώκουν όλο και συχνότερα την συλλογή εμπειριών. Τα χειροτεχνήματα λοιπόν, ή έστω κάποια μέρη ενός αγαθού που έχουν παραχθεί στο χέρι, εμπεριέχουν στοιχεία αυθεντικά, μοναδικά και αισθητικά και προσδίδουν στο αντικείμενο πολιτιστικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά διάκρισης.

Το ενημερωτικό σημείωμα

Στο ενημερωτικό σημείωμα του ΙΜΕ - ΓΣΕΒΕΕ επιχειρείται η καταγραφή των πιο πρόσφατων δεδομένων για την χειροτεχνία. Αρχικά, παρατίθενται οι ορισμοί της χειροτεχνίας, των χειροτεχνικών επαγγελμάτων και η περιγραφή των δραστηριοτήτων τους. Ακολουθεί μια ιστορική αναδρομή στην χειροτεχνία, το πώς και πού γεννήθηκε και αναπτύχθηκε και ποιες καθημερινές λειτουργικές ή συμβολικές ανάγκες κάλυπτε ενώ γίνονται οι απαραίτητες διευκρινήσεις σχετικά με τις διαφορές της «λαϊκής τέχνης» από την «χειροτεχνία». Έπειτα, περιγράφεται σύντομα η εξέλιξη και ο ρόλος της χειροτεχνίας τις τελευταίες δεκαετίες στον παγκοσμιοποιημένο βιομηχανοποιημένο κόσμο και οι προκλήσεις που αναδύθηκαν.

Καταγράφονται οι σύγχρονοι, χειροτεχνικοί κλάδοι και τα βασικά μεγέθη τους. Στην συνέχεια, γίνεται εκτενής αναφορά στην συνεισφορά της ελληνικής χειροτεχνίας στην ελληνική οικονομία με στατιστικά στοιχεία του έτους 2019. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στις χωρικές συγκεντρώσεις των χειροτεχνικών δραστηριοτήτων στα αστικά κέντρα και τις αγροτικές περιοχές. Ακόμη, καταγράφεται η συνεισφορά της χειροτεχνίας στον πολιτισμό και την πολιτιστική κληρονομιά, καθώς και οι σύγχρονες δυνατότητες που εμφανίζονται.