Ογδόντα χρόνια μετά την κήρυξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στο διαδίκτυο οι αρνητές του Ολοκαυτώματος κάνουν «πάρτι» και στην πραγματική ζωή η Ευρώπη βιώνει την (επ)άνοδο του αντισημιτισμού. Οι μαρτυρίες όσων έζησαν τη φρίκη των ναζιστικών στρατοπέδων δίνουν την πιο αποστομωτική απάντηση. Τι θα συμβεί όμως όταν φύγουν από τη ζωή και οι τελευταίοι επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος;

Το 1994 ο σκηνοθέτης Στίβεν Σπίλμπεργκ χρησιμοποίησε τα κέρδη από την τεράστια επιτυχία της ταινίας του «Λίστα του Σίντλερ», για να ιδρύσει το Ίδρυμα Σοά, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό, που συγκέντρωσε βιντεοσκοπημένες συνεντεύξεις επιζώντων και αυτοπτών μαρτύρων του Ολοκαυτώματος. 

Το μότο του ήταν ότι «οι μαρτυρίες είναι πιο δυνατές από το μίσος. Πλέον το Οπτικοακουστικό Ιστορικό Αρχείο Προφορικών Μαρτυριών του Shoah Foundation ανήκει στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και διαθέτει πάνω από 55.000 οπτικοακουστικές μαρτυρίες, που βιντεοσκοπήθηκαν σε 65 χώρες και 43 γλώσσες, ενώ η συνολική διάρκεια των συνεντεύξεων είναι 115.000 ώρες. Περισσότερες από 770 μαρτυρίες αναφέρονται στη χώρα μας πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Από τον Ιανουάριο του 1996 έως και τον Σεπτέμβριο του 1999 διενεργήθηκαν από το USC Shoah Foundation 304 συνεντεύξεις στην Ελλάδα, ενώ 655 ομιλητές γεννήθηκαν σε 36 ελληνικές πόλεις και προέρχονται από τη σεφαραδίτικη εβραϊκή κοινότητα, που εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα μετά το διωγμό της από την Ισπανία το 1492, καθώς και από την κοινότητα των ρωμανιωτών εβραίων. 

Οι επιζώντες προέρχονται κυρίως από τη Θεσσαλονίκη και από άλλες ελληνικές πόλεις, όπως: Αθήνα, Ιωάννινα, Λάρισα, Κέρκυρα, Βόλος, Τρίκαλα και Καβάλα.

Διαθέσιμο σε όλους μέσω ΑΠΘ

Από τον Οκτώβριο του 2011 το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης απέκτησε πρόσβαση στο αρχείο αυτό, ως αποτέλεσμα της συνεργασίας του με το Freie Universitat Berlin και με τη χρηματοδότηση από τη Γερμανική Υπηρεσία Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών (DAAD) με 10.000 ευρώ. Η πρόσβαση γινόταν μόνο από τρία τερματικά, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, και επρόκειτο να διακοπεί στα τέλη Σεπτεμβρίου του 2018.

Από φέτος το πανεπιστήμιο απέκτησε μόνιμη online πρόσβαση με τη συνεισφορά του ΑΠΘ (6.000 ευρώ) και της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης (6.000 ευρώ), καθώς και από πόρους του Ελληνογερμανικού Ταμείου για το Μέλλον (48.000 ευρώ), που εξασφαλίστηκαν με την καθοριστική υποστήριξη του Γενικού Προξενείου της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη. Τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας του ΑΠΘ μπορούν να έχουν πρόσβαση από οποιονδήποτε υπολογιστή. Επιπλέον, δίνεται για πρώτη φορά πρόσβαση και εκτός ΑΠΘ, στην Κεντρική Δημοτική Βιβλιοθήκη του δήμου Θεσσαλονίκης, στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης και στην Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης.

Η «ΜτΚ» συνάντησε τις δύο εκπροσώπους του USC Shoah Foundation Institute for Visual History Archive and Education, Κόρι Στριτ (διευθύντρια Προγραμμάτων και Λειτουργιών) και Καρεν Τζάνγκμπλατ (διευθύντρια Διεθνών Πρωτοβουλιών), που βρέθηκαν στη Θεσσαλονίκη για την παρουσίαση του αρχείου. «Εκτός από την πρόσβαση στο αρχείο, η συνεργασία μας (σ.σ. με το ΑΠΘ και τη Θεσσαλονίκη) μπορεί να επεκταθεί, με έρευνες και ακαδημαϊκές συνεργασίες, εκπαιδευτικά προγράμματα σε τοπικά μουσεία και φυσικά στο νέο μουσείο Ολοκαυτώματος» σημειώνουν.

Παγκόσμιες ιστορίες

«Οι προσωπικές αφηγήσεις και μαρτυρίες έχουν την ικανότητα να βοηθούν ανθρώπους να συνδεθούν και να αναπτύξουν ενσυναίσθηση και κριτική σκέψη. Μέσα από τις ιστορίες του αρχείου, μπορείς να γνωρίσεις ανθρώπους πολύ διαφορετικούς από εσένα να μιλούν διαφορετική γλώσσα, να «έρχονται» από διαφορετική εποχή και να έχουν διαφορετικές εμπειρίες. Οι ιστορίες τους όμως είναι παγκόσμιες, μιλούν για το μίσος και την καταπολέμησή του» λέει η κ. Τζάνγκμπλατ. Σημειωτέον ότι εκτός από μαρτυρίες επιζώντων του Ολοκαυτώματος, το αρχείο έχει εμπλουτιστεί με μαρτυρίες θυμάτων άλλων γενοκτονιών, όπως αυτές που συνέβησαν στη Ρουάντα, την Αρμενία, τη Γουατεμάλα, την Ναντζίνγκ κτλ.

«Μεγάλο μέρος της δουλειάς του αρχείου γίνεται με μαθητές που δεν ξέρουν απαραίτητα οτιδήποτε για αυτές τις ιστορίες, αλλά είναι τόσο δυνατές, που τα παιδιά κάνουν τη σύνδεση. Μέσω αυτής της συναισθηματικής σύνδεσης, οι μαθητές είναι πολύ πιο ανοιχτοί στη γνώση» λέει. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που αναπτύχθηκε, με αφορμή ένα περιστατικό: όταν έληξε ένας αγώνας ποδοσφαίρου μεταξύ μαθητών από ένα εβραϊκό σχολείο και ένα σχολείο αντβεντιστών, ένας μαθητής αντί να σφίξει το χέρι του αντιπάλου του, έκανε το χιτλερικό χαιρετισμό και κανένας από τους υπόλοιπους δεν αντέδρασε. 

«Κάναμε μια δραστηριότητα, χρησιμοποιώντας μαρτυρίες θυμάτων της επίθεσης στη μεγάλη συναγωγής της Κοπεγχάγης, το 2015, αλλά και μαρτυρίες επιζώντων του Ολοκαυτώματος, και επίκαιρα βίντεο σχετικά με τον αντισημιτισμό και το ποδόσφαιρο. Δουλέψαμε και με τις δύο ομάδες, τα παιδιά έμαθαν τι έγινε στο Ολοκαύτωμα, τι σήμαινε αντισημιτισμός, είχαν μια δυνατή εμπειρία» λέει. Αυτή η δραστηριότητα μεταφράστηκε σε επτά γλώσσες και είναι διαθέσιμη για σχολεία σε χώρες όπου ο αντισημιτισμός παρουσιάζει έξαρση, όπως στην Ουγγαρία, την Πολωνία και τη Γαλλία.

Συνέντευξη με έναν επιζώντα

Πολλές φορές το USC Shoah Foundation Institute διοργανώνει επισκέψεις επιζώντων του Ολοκαυτώματος σε σχολεία και απαντούν στις ερωτήσεις των μαθητών. Έτσι το μάθημα γίνεται με βιωματικό τρόπο. Τι θα γίνει όταν αυτοί οι άνθρωποι δεν θα είναι πια στη ζωή;

Το ίδρυμα έχει αναπτύξει ένα πρότζεκτ που δίνει τη δυνατότητα σε μαθητές και επισκέπτες μουσείων να «βρεθούν» στον ίδιο χώρο με έναν επιζώντα και να τον ρωτήσουν οι ίδιοι ό,τι θέλουν. Ο άνθρωπος που καταθέτει τη μαρτυρία του βιντεοσκοπείται από 100 κάμερες σε ένα green box, και απαντά σε πάνω από χίλιες ερωτήσεις, έτσι ώστε να απαντηθούν όλα τα πιθανά ερωτήματα που μπορεί να έχουν όσοι δουν το βίντεο στο μέλλον. Κάθε τέτοια συνέντευξη διαρκεί πέντε ημέρες, ενώ έχει προηγηθεί προεργασία τριών μηνών. Με νέες τεχνολογίες καταγραφής και επεξεργασίας της εικόνας και του ήχου δημιουργείται αίσθηση της τρισδιάστατης παρουσίας του επιζώντα στο χώρο. Το κοινό μπορεί να του κάνει οποιαδήποτε ερώτηση και από τη φωνητική αναγνώριση των λέξεων το σύστημα επιλέγει το απόσπασμα εκείνο που ο συνεντευξιαζόμενος δίνει την κατάλληλη απάντηση.

«Θα μπορούσαμε να κάνουμε μικρά βίντεο με απαντήσεις από τις χιλιάδες μαρτυρίες που έχουμε ήδη στο αρχείο. Έτσι όμως υπάρχει μια διάδραση, ο μαθητής ή ο επισκέπτης του μουσείου έχει την αίσθηση ότι μπορεί να συνομιλήσει με τον επιζώντα και αυτό του κινεί την περιέργεια, τον κάνει να συμμετέχει ενεργά στην εκπαιδευτική διαδικασία. Οι πρωταγωνιστές του Ολοκαυτώματος είναι το πιο ισχυρό εκπαιδευτικό υλικό» εξηγεί η κ. Στριτ.

Μέχρι σήμερα έχουν γίνει 19 τέτοιες συνεντεύξεις και το υλικό είναι διαθέσιμο σε αρκετά μουσεία στις ΗΠΑ και τον Καναδά και στο Μουσείο Ιστορίας της Σουηδίας, ενώ σε περίπου έναν χρόνο θα είναι προσβάσιμο και μέσω ίντερνετ.

* Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 3 Μαρτίου 2019