Εικόνες και σκηνές βίας που κατά το παρελθόν βλέπαμε κυρίως σε ταινίες, φιγουράρουν πλέον σχεδόν καθημερινά σε δελτία ειδήσεων και μέσα κοινωνικής δικτύωσης με πρωταγωνιστές, ανηλίκους. Πολλές φορές οι ίδιοι οι θύτες είναι εκείνοι που βιντεοσκοπούν και δημοσιεύουν το βίαιο περιστατικό προκειμένου να αποκτήσουν περισσότερους «θαυμαστές», αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση. 

Στη Θεσσαλονίκη το πιο πρόσφατο περιστατικό καταγράφηκε πριν από μερικές ημέρες στο Ωραιόκαστρο. Δύο άτομα 15 και 14 ετών επιτέθηκαν και τραυμάτισαν συνομήλικό τους. Τα αίτια παραμένουν άγνωστα και όλοι αφέθηκαν ελεύθεροι με προφορική εντολή του εισαγγελέα.

«Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μία αύξηση των περιστατικών βίας και μία μείωση της ηλικίας των ατόμων που εμπλέκονται σε παραβατικές πράξεις», λέει στη «ΜτΚ» η Σαλεμή Παρρησία, πρόεδρος του Πανελλήνιου Ψυχολογικού Συλλόγου.

Την ίδια ώρα εκπρόσωποι των ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ ξεδιπλώνουν στη «ΜτΚ» το πρόγραμμά τους για την πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου.

«Εξοικειωμένοι με τη βία»

Σύμφωνα με την κ. Σαλεμή ένα πολύ σημαντικό ζήτημα είναι ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν την αμεσότητα της επικοινωνίας με οποιονδήποτε, οποιαδήποτε ώρα, χωρίς απαραίτητα να είναι εντοπίσιμος, ώστε να μπορεί να τιμωρηθεί γι’ αυτό που προβάλει. 

«Μιλάμε για νεαρές ηλικίες που δεν έχουν εκπαιδευτεί στη σωστή χρήση της τεχνολογίας και από πολύ νωρίς ήρθαν σε επαφή με μία οθόνη και τις δυνατότητές της, μη γνωρίζοντας τους ηθικούς κώδικες. 

Η βίαιη συμπεριφορά που επιδεικνύουν για να αυξήσουν την αυτοπεποίθησή τους, την αυτοεκτίμησή τους έχει ήδη εμπεδωθεί και τα ίδια τα παιδιά την θεωρούν δικαιολογημένη. Μέσω των πληροφοριών που δέχονται ως ερεθίσματα από πολύ μικρή ηλικία έχουν εξοικειωθεί με τη βία είτε μέσω των εικόνων, είτε μέσω της μουσικής, είτε μέσω συμπεριφορών που παρακολουθούν στο κοινωνικό και οικογενειακό τους περιβάλλον», εξηγεί. 

Τα τελευταία χρόνια, μεταφέρει η ίδια, παρατηρείται μία μείωση της ηλικίας των ατόμων που εμπλέκονται σε παραβατικές πράξεις. 

«Βλέπουμε να εμπλέκονται παιδιά 11 και 12 ετών ενώ παλαιότερα μιλούσαμε για τα τελευταία χρόνια της εφηβείας. Ταυτόχρονα βέβαια έχουμε μεγαλύτερη προβολή αυτών των περιστατικών καθώς είναι περισσότερες οι πηγές πληροφόρησης», περιγράφει η κ. Σαλεμή.

Αγώνας επιβίωσης

Μετά την δεκαετή οικονομική κρίση που έπληξε ποικιλοτρόπως και την χώρα μας, ακολούθησε η υγειονομική κρίση επιφέροντας σημαντικές ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις. 

«Άρα μιλάμε για σχεδόν 13 χρόνια όπου η ελληνική κοινωνία βιώνει έναν αγώνα επιβίωσης που την κινητοποιεί προς τα εκεί και όχι προς την ανάπτυξη (συναισθηματική, καλλιέργεια χαρακτηριστικών, εξέλιξη προσωπικότητας). Η ποιότητα ζωής και η επικοινωνία, τα τελευταία χρόνια δεν αποτελούν προτεραιότητες της κοινωνίας. Προέχει η επιβίωσή μας είτε αυτό αφορά το επαγγελματικό είτε το σχολικό περιβάλλον», λέει η κ. Σαλεμή. 

Εξηγεί πως σε σημαντικό ποσοστό, ανήλικοι αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες οι οποίες μπορεί να μην διαγιγνώσκονται εγκαίρως, να μην αντιμετωπίζονται σωστά και να τους οδηγούν σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος, μειωμένη αυτοπεποίθηση, κατάθλιψη και συμπεριφορές που ασκούν ψυχολογική πίεση. 

«Δημιουργείται λοιπόν ένα τραύμα που συχνά συμπεριφορικά εκφράζεται με βία», εξηγεί η πρόεδρος του Πανελλήνιου Ψυχολογικού Συλλόγου. 

Αναφερόμενη στο σχολικό περιβάλλον, λέει πως τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία τάση να βρίσκονται ψυχολόγοι στα σχολεία, όμως «όταν αντιστοιχεί ένας σχολικός ψυχολόγος για τα 200 παιδιά ενός σχολείου, μόλις μία φορά την εβδομάδα, είναι αδύνατον να υπάρξει ένα συστηματικό πλαίσιο αναφοράς των παιδιών και μία ουσιαστική αντιμετώπιση πριν την γένεση ενός φαινομένου. Είναι μία καλή κίνηση αλλά είναι απαραίτητο να συστηματοποιηθεί και να μονιμοποιηθεί. Σαν χώρα αντιμετωπίζουμε τα πράγματα αφού συμβούν. Πρέπει να υπάρξει πρόβλεψη και αντιμετώπιση από την αρχή της ζωής ενός ανθρώπου και όχι αφότου έχει συμβεί κάτι».

Το πρόγραμμα της ΝΔ και ο νέος νόμος

Η Ζέτα Μακρή, πρώην υφυπουργός Παιδείας και υποψήφια βουλευτής με τη Νέα Δημοκρατία σημειώνει στη «ΜτΚ» πως ο Κυριάκος Μητσοτάκης είχε θέσει, ήδη, από το προεκλογικό πρόγραμμα της προηγούμενης τετραετίας, τη σοβαρότητα του φαινομένου της ενδοσχολικής βίας και τους τρόπους αντιμετώπισής του στο σχολικό περιβάλλον. 

«Αυτές οι δεσμεύσεις, που οι πολίτες εμπιστεύτηκαν με την ψήφο τους, υλοποιήθηκαν στο ακέραιο από το αρμόδιο υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. Στις 8 Μαρτίου 2023 ψηφίστηκε στη Βουλή ο νόμος του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων «Ζούμε Αρμονικά Μαζί - Σπάμε τη Σιωπή»: Ρυθμίσεις για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας και του εκφοβισμού στα σχολεία. Η ενδοσχολική βία είναι ένα, ιδιαιτέρως, ανησυχητικό φαινόμενο που εμφανίζεται με πολλές παραλλαγές και εξαπλώνεται στη σχολική κοινότητα, απειλεί την σωματική και ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων. Η Παιδεία μπορεί να διαδραματίσει δραστικό ρόλο σε αυτόν τον αγώνα, που οφείλουμε να κερδίσουμε προς όφελος των παιδιών μας», σημειώνει η κ. Μακρή.

Περιγράφει ότι ο νόμος για την ενδοσχολική βία κινείται σε πέντε άξονες: 

«Οικοδομούμε πάνω στις προηγούμενες δράσεις του υπουργείου Παιδείας, σε ένα συνεκτικό πλαίσιο ολιστικής προσέγγισης, αναφέρω, μεταξύ άλλων, τον διπλασιασμό ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών (από 1.600 το 2019 σε 3.200 ψυχολόγους/κοινωνικούς λειτουργούς το 2022), τη θεσμοθέτηση του σχολικού Συμβούλου Ζωής σε κάθε σχολική μονάδα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, του εκπαιδευτικού που συμβάλλει περαιτέρω στην καλλιέργεια σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας, δίνοντας «διέξοδο» σε μαθητές αλλά και γονείς να μιλήσουν για τα προβλήματα, τις ανησυχίες, τους προβληματισμούς ή τους φόβους τους». 

Ακολουθούν οι οριζόντιες επιμορφώσεις εκπαιδευτικών, η ενδυνάμωση υποστηρικτικών φορέων με αύξηση του συνολικού προϋπολογισμού τους κατά 152% από το 2018-2019, η συνεργασία με αρμόδιους φορείς για στοχευμένες παρεμβάσεις στα σχολεία, «η ένταξη αρχών και αξιών στη διδασκαλία όπως ο σεβασμός, η ανεκτικότητα μέσω των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων, καθώς και τα 166 Νέα Προγραμμάτων Σπουδών, τα οποία έχουν ήδη δημοσιευτεί και εφαρμόζονται στα Πρότυπα και Πειραματικά σχολεία, που καλλιεργούν το πνεύμα κατά της βίας και των διακρίσεων», εξηγεί η κ. Μακρή. 

Στις δράσεις αυτές, με τον πρόσφατο νόμο, προστέθηκαν νέες δομές για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας, εμπλουτισμένες επιμορφώσεις εκπαιδευτικών, καθώς και η δημιουργία καινοτόμου ηλεκτρονικής πλατφόρμας για αναφορές περιστατικών ενδοσχολικής βίας ακόμα και σε ανώνυμη βάση. 

Επισημαίνει πως στοιχεία δείχνουν ότι μεγάλο ποσοστό των θυμάτων σιωπά. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν κατά την επεξεργασία του νομοσχεδίου, περίπου το 97% των παιδιών εκτιμάται ότι φοβούνται να αναφέρουν περιστατικά σχολικού διαδικτυακού εκφοβισμού στους εκπαιδευτικούς. 

Για την πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου, «δρομολογείται η δημιουργία πλατφόρμας για αναφορές περιστατικών ενδοσχολικής βίας, ανώνυμα ή επώνυμα από μαθητές, αλλά και επώνυμα από γονείς. Συστήνουμε νέες δομές. Σε επίπεδο σχολικής μονάδας, ο Διευθυντής μαζί με έναν εκπαιδευτικό ή τον Σύμβουλο Σχολικής Ζωής θα είναι υπεύθυνοι αντιμετώπισης της Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού. 

Σε επίπεδο Διεύθυνσης Εκπαίδευσης, συστήνονται τετραμελείς Ομάδες Δράσης στις οποίες συμμετέχουν ψυχολόγοι και κοινωνικοί λειτουργοί, ενώ σε κεντρικό επίπεδο συγκροτείται επιτροπή εμπειρογνωμόνων. Άμεσος στόχος η επιμόρφωση των Ομάδων Δράσης και των Υπευθύνων Αντιμετώπισης της Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού και ευρύτερα οι εκπαιδευτικοί μας στους οποίους επενδύουμε. 

Ενσωματώνουμε προτάσεις της ευρύτερης κοινότητας μέσω του συστηματικού διαλόγου με φορείς εντός και εκτός εκπαιδευτικής κοινότητας, το οποίο συμπληρώνει σειρά πρωτοβουλιών μας για την πρόληψη και αντιμετώπιση ενός διεθνώς αναγνωρισμένου προβλήματος. Είμαστε, έμπρακτα και υπεύθυνα, δίπλα σε κάθε νέο που χρειάζεται βοήθεια. Τους παροτρύνουμε να σπάσουν τη σιωπή τους και να μιλήσουν, γιατί είμαστε εδώ για να ακούσουμε τη φωνή τους», τονίζει η κ. Μακρή.

Οι προτάσεις του ΣΥΡΙΖΑ

«Για ένα ακανθώδες, περίπλοκο και ανησυχητικό κοινωνικό φαινόμενο, που διογκώνεται από το άνοιγμα της ψαλίδας της ανισότητας», κάνει λόγο ο Γιάννης Αμανατίδης, υποψήφιος βουλευτής με τον ΣΥΡΙΖΑ. Σύμφωνα με τον ίδιο, ένα ποιοτικό χαρακτηριστικό, άκρως ανησυχητικό, είναι ότι το 26% των παιδιών ξεκινά την παραβατική συμπεριφορά μεταξύ 8 και 14 ετών. 

«Μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των ανήλικων που ξεκινούν τις παράνομες πράξεις μετά την ηλικία των 15 ετών. Οι δράστες στο 90% των περιπτώσεων είναι αγόρια και στο 10% κορίτσια. Η έλλειψη επικοινωνίας, η παραμέληση και οι κακοποιητικές συμπεριφορές στην οικογένεια, αλλά και οι συνθήκες εγκλεισμού εξαιτίας των υγειονομικών συνθηκών, που είχαν ως αποτέλεσμα οι έφηβοι να αποκοπούν με βίαιο τρόπο από τη ζωή τους, είναι μερικοί από τους παράγοντες που οδήγησαν στην έξαρση του φαινομένου», τονίζει ο κ. Αμανατίδης. 

Λέει πως «τα τελευταία δύο χρόνια τα παιδιά έχουν βιώσει πρωτοφανείς περιορισμούς στην καθημερινότητά τους, τη ζωή και την ανάπτυξή τους. Η χρήση και κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών ή αλκοόλ από τους εφήβους, η ελλιπής σχολική φοίτηση ή εγκατάλειψη του σχολείου, οι συναισθηματικές δυσκολίες, οι διαταραχές της συμπεριφοράς και η κατάθλιψη είναι παράγοντες που ενισχύουν την επιθετική συμπεριφορά». 

Μεταφέρει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ προτείνει μέτρα για ένα δημοκρατικό, ανοιχτό δημόσιο σχολείο και πανεπιστήμιο της συμπερίληψης, του σεβασμού και της διαφορετικότητας, που έχει ανάγκη σήμερα η ελληνική κοινωνία. 

«Τα παιδιά έχουν ανάγκη μαθημάτων, που έχουν να κάνουν με την ανάπτυξη δεξιοτήτων, όπως για παράδειγμα τη δυνατότητα επίλυσης συγκρούσεων, την καλή συνεργασία μεταξύ τους, τη σχέση των δύο φύλων, την ισότητα, τα δικαιώματά τους, τον σεβασμό στην προσωπικότητά του άλλου, την αποδοχή της διαφορετικότητας, την αίσθηση της δικαιοσύνης, την ανάπτυξη αξιών και της ενσυναίσθησης, αυτά που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε μαθήματα ζωής. Επίσης χρειάζεται η στελέχωση των σχολείων σε σταθερή βάση με ειδικούς επιστήμονες ψυχικής υγείας. Ενίσχυση της εκπαίδευσης του εκπαιδευτικού προσωπικού στην αντιμετώπιση ζητημάτων, που έχουν να κάνουν με το σχολικό εκφοβισμό και την αντιμετώπιση επιθετικών συμπεριφορών στο χώρο του σχολείου», εξηγεί ο κ. Αμανατίδης. 

Αναφέρει πως το Ισλανδικό παράδειγμα, όπου η κυβέρνηση, δίνοντας στους ανηλίκους τη δυνατότητα να απασχοληθούν στον ελεύθερο χρόνο τους με διάφορες δραστηριότητες της προτίμησής τους, πέτυχε τη δραστική μείωση της εξάρτησής τους από το αλκοόλ, τα ναρκωτικά και γενικότερα της κάθε είδους παραβατικής συμπεριφοράς, «θα έπρεπε να μελετηθεί και γιατί όχι να υιοθετηθεί. Στον αντίποδα, το σχολείο της «αγοράς», αποτελεί μέρος του προβλήματος και όχι της λύσης, αυτού του κοινωνικού φαινομένου, αφού επιτείνει τις ανισότητες και αντιμετωπίζει την παιδεία ως εμπόρευμα και όχι ως δημόσιο αγαθό και δικαίωμα».

Σχολείο Πολιτισμού και Αγωγής προτείνει το ΠΑΣΟΚ

Ο Νίκος Τσούλιας, γραμματέας του Τομέα Παιδείας του ΠΑΣΟΚ-Κινήματος Αλλαγής σημειώνει πως η βία μεταξύ των ανηλίκων αποτελεί μία από τις πιο χαρακτηριστικές εκφάνσεις κοινωνικής παθογένειας και επισημαίνει στη «ΜτΚ» πως η συγκρότηση της Διακομματικής Επιτροπής του Υπουργείου Παιδείας το 2020, με σκοπό την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού δεν λειτούργησε ποτέ. 

Αναφέρει πως για το ΠΑΣΟΚ η παροχή γνώσεων και η μάθηση δεν είναι αυτοσκοπός αλλά το μέσο τόσο για τη διαμόρφωση ανθρωπιστικής συμπεριφοράς και πνεύματος ορθολογισμού όσο και για την αρτιότητα της προσωπικότητας κάθε εκπαιδευόμενου. 

Αναπτύσσοντας τις προτάσεις του κόμματος, ο κ. Τσούλιας παραθέτει τα εξής: 

«Εστιάζουμε στο να υποστηριχθεί η καλλιέργεια του συναισθηματικού κόσμου των μαθητών και η συνεχής ενθάρρυνση της αυτοπεποίθησής τους από τους εκπαιδευτικούς. Αναδεικνύουμε το ουμανιστικό αξιακό φορτίο στην εκπαίδευση. Προκρίνουμε την Καλλιτεχνική, Μουσική και Θεατρική Παιδεία. Δημιουργούμε θεσμούς διαλόγου στην Μαθητική Κοινότητα σε ζητήματα που επιλέγουν οι ίδιοι οι μαθητές. Προτείνουμε τη δημιουργική, συστηματική και συνεχή συνεργασία των Συλλόγων Διδασκόντων και των Συλλόγων Γονέων και Κηδεμόνων, με προγραμματισμένες συναντήσεις για τη γενικότερη διαπαιδαγώγηση των μαθητών -πέραν εκείνων των παραδοσιακών στις βαθμολογίες και στα επιμέρους φαινόμενα παραβατικότητας». 

Στις προτάσεις του ΠΑΣΟΚ είναι να ενταχθούν στα σχολεία ολοκληρωμένα προγράμματα σεξουαλικής αγωγής, προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα σχετικά ζητήματα και να ενισχυθεί η ουσιαστική γνώση των παιδιών σε αυτό το κρίσιμο πεδίο. 

«Προτείνουμε τον διορισμό Κοινωνικών Λειτουργών και Παιδοψυχολόγων σε όλα τα σχολεία της χώρας και τη δημιουργία αυτοτελούς κοινωνικής υπηρεσίας σε κάθε σχολική μονάδα. Δημιουργία υποστηρικτικών δομών στα σχολεία. Ανάπτυξη προγραμμάτων σε όλα τα σχολεία κατά του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας, του σεβασμού στο άλλο φύλο και σε κάθε μορφή διαφορετικότητας στον σεξουαλικό προσανατολισμό, στη θρησκεία, στην ιδεολογία, στις οπαδικές προτιμήσεις κλπ», περιγράφει ο κ. Τσούλιας. 

Ο ίδιος αναφέρεται και στη δημιουργία σχολών γονέων, «θεσμός που είχε εισαχθεί παλιότερα από τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ αλλά δεν στηρίχτηκε και ανακόπηκε στη συνέχεια. Οι γονείς δεν διαπαιδαγωγούν ή και δεν γνωρίζουν να διαπαιδαγωγήσουν τα παιδιά τους». 

Τέλος, προτείνεται η σύσταση τμημάτων παιδικής προστασίας στους ΟΤΑ Α' και Β’ βαθμού και συμβουλευτικού σταθμού παιδιού, εφήβου και οικογένειας στους δήμους.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 18.06.2023