Ένας τσακωμός ανάμεσα σε φίλες, συμμαθήτριες στην Γ΄ Γυμνασίου, βρίσκεται πίσω από περιστατικό εκδήλωσης βίας που συνέβη έξω από το σχολείο τους. Νωρίτερα η Ελένη τσακώθηκε με την Ισμήνη και ανάρτησε στο facebook άσχημα σχόλια για εκείνη, κατηγορώντας την ότι της έκλεψε το αγόρι. Η Ισμήνη διάβασε τα σχόλια, συγκέντρωσε την παρέα της και περίμεναν την Ελένη έξω από το σχολείο για να της επιτεθούν. Η Ισμήνη τελικά χτύπησε άσχημα την Ελένη μπροστά στα μάτια των συμμαθητών τους και την επόμενη μέρα, δύο παιδιά που είχαν παρακολουθήσει τον καυγά και είναι πολύ αναστατωμένα πήγαν να πουν στους καθηγητές αυτό που έχει συμβεί.

Το σενάριο αυτό, μέσα σε λίγες μόλις σειρές, παίρνουν στα χέρια τους σε ένα χαρτάκι οι ομάδες τεσσάρων ατόμων που έχουν δημιουργηθεί σε μια σχολική τάξη ενώ τα παιδιά καλούνται να απαντήσουν σε συγκεκριμένες ερωτήσεις. «Σε αυτό το περιστατικό ποιους ρόλους αναγνωρίζετε;», «ποιος είναι ο θύτης;», «ποιος είναι το θύμα;», «ποιοι είναι οι παρατηρητές;», «τι μπορούν να κάνουν οι καθηγητές;», «είναι υπόθεση του σχολείου;», «θα μπορούσε να είχε γίνει κάτι διαφορετικά για να αποφευχθεί αυτό το επεισόδιο;» είναι μερικά από τα ερωτήματα αυτά. Λίγο αργότερα, οι ομάδες παρουσιάζουν τις απαντήσεις τους και ακολουθεί συζήτηση κατά την οποία τελικά διατυπώνονται λύσεις και γίνεται μια ουσιαστική ανταλλαγή απόψεων.

Τη διαδικασία αυτή που γίνεται μέσα στη σχολική τάξη και με την οποία αντιμετωπίζονται θέματα βίας και σχολικού εκφοβισμού περιγράφει στο ΑΠΕ - ΜΠΕ η φιλόλογος, ψυχολόγος και Διευθύντρια του 3ου Γυμνασίου Θέρμης Ελισάβετ Σιμουλίδου, επισημαίνοντας ότι τα παιδιά ανταποκρίνονται ιδιαίτερα θετικά σε τέτοιου είδους παρεμβάσεις και επιδεικνύουν μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς τους δίνεται η δυνατότητα να συνεργαστούν, να εκφραστούν και κάποιες φορές να φέρουν στην επιφάνεια κάποιο περιστατικό που τους έχει απασχολήσει, σε διαφορετική χρονική στιγμή, διαφορετικό πλαίσιο και περιβάλλον.

Παίξιμο ρόλων

Η κ. Σιμουλίδου αναφέρει ότι εξίσου χρήσιμη είναι η παρέμβαση που προϋποθέτει το παίξιμο ρόλων. Κατά την εφαρμογή του ζητούνται τρεις εθελοντές καθώς πάντα στις βιωματικές παρεμβάσεις θα πρέπει κάποιος να εκδηλώσει τη θέληση να συμμετέχει και δεν μπορεί κανείς να υποχρεωθεί να το κάνει. Από τα άτομα αυτά, το ένα θα αναλάβει το ρόλο του θύτη, το άλλο του θύματος και το τρίτο του παρατηρητή. Οι μαθητές βγαίνουν από την αίθουσα, τους δίνονται οδηγίες από τον εκπαιδευτικό και με τη δική του καθοδήγηση ανατίθενται στα παιδιά «κόντρα ρόλοι». Για παράδειγμα προτείνεται σε έναν δυναμικό μαθητή να αναλάβει το ρόλο του θύματος, κάτι που θα είναι και για εκείνον πολύ ενδιαφέρον. Οι εθελοντές καλούνται να σκεφτούν ένα σενάριο και να τον τρόπο με τον οποίο θα το αναπαραστήσουν μέσα σε πέντε με έξι λεπτά το πολύ. Αφού η διαδικασία ολοκληρωθεί, ακολουθεί συζήτηση στην τάξη ενώ δίνεται πάντα η δυνατότητα αλλαγής ρόλων για να υπάρξει μια νέα αναπαράσταση.

Όσο για περιπτώσεις παιδιών που έχουν συμμετέχει στο παρελθόν σε περιστατικά εκδήλωσης βίας ή σχολικού εκφοβισμού, διευκρινίζεται ότι δεν ζητείται από τα παιδιά αυτά να συμμετέχουν στο παίξιμο ρόλων καθώς είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για εκείνα, να κάνουν ένα βήμα πίσω, να πάρουν μια απόσταση από τα πράγματα και να παρακολουθήσουν το παίξιμο ρόλων για να αντιληφθούν τι συμβαίνει στην πραγματικότητα σε τέτοιες περιπτώσεις.

Προβολή βίντεο

Εναλλακτικά, χρησιμοποιούνται ως παρέμβαση στις σχολικές τάξεις και οι προβολές σχετικών βίντεο, μετά από τα οποία ακολουθείται η ίδια διαδικασία διατύπωσης απόψεων και συζητήσεων. Και αυτή η πρακτική προσελκύει το ενδιαφέρον των μαθητών και των μαθητριών. «Και οι τρεις αυτοί τρόποι παρεμβάσεων είναι εύκολοι. Κάθε εκπαιδευτικός μπορεί να τις υλοποιήσει, σε συνεργασία με κάποιον συνάδελφό του, με τη βοήθεια του συμβούλου σχολικής ζωής, του ψυχολόγου και κατά τη διάρκεια κάποιου μαθήματος ή των ωρών των εργαστηρίων δεξιοτήτων» σχολιάζει η Διευθύντρια του 3ου Γυμνασίου Θέρμης.

Η ίδια επισημαίνει ότι το περιεχόμενο των σεναρίων, του παιξίματος ρόλων και των βίντεο διαφοροποιούνται ανάλογα με τις αφορμές που υπάρχουν στο σχολικό περιβάλλον ενώ τα πράγματα είναι πιο απλά όταν γίνεται πρόληψη και πιο σύνθετα όταν υπάρχει ήδη κάποιο περιστατικό και πρέπει να γίνει παρέμβαση.

Υπάρχουν και εναλλακτικές

Προς την κατεύθυνση, πάντως, της πρόληψης αλλά και της αντιμετώπισης περιστατικών βίας και σχολικού εκφοβισμού υπάρχουν και άλλες εναλλακτικές που μπορούν να εφαρμοστούν όπως ο θεσμός της σχολικής διαμεσολάβησης, ένας τρόπος ειρηνικής επίλυσης συγκρούσεων όπου μαθητές που θέλουν να γίνουν διαμεσολαβητές εκπαιδεύονται ώστε να φέρνουν κοντά τους εμπλεκόμενους σε ένα περιστατικό, σε ένα ουδέτερο πλαίσιο, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να παρουσιάσουν ο καθένας την οπτική του. Η πρακτική αυτή προτιμάται σε μικροσυγκρούσεις και καθημερινά περιστατικά ενώ το κέρδος είναι τα παιδιά αντιλαμβάνονται ότι μπορούν να λύσουν τις συγκρούσεις μεταξύ τους χωρίς βία.

Παράλληλα σε ένα τέτοιο κλίμα ειρηνικής επίλυσης διαφορών, μπορούν να συμβάλλουν ο ίδιος ο κανονισμός του σχολείου αλλά και η σύναψη ενός συμβολαίου τμήματος, το οποίο προτείνει ο υπεύθυνος καθηγητής στους μαθητές και τις μαθήτριες, περιλαμβάνει 5 - 6 βασικούς κανόνες και υπογράφεται από τους μαθητές. Βοηθητικό μπορεί να είναι ακόμη και ένα κουτί παραπόνων στο οποίο κάθε παιδί θα μπορεί να ρίχνει ένα χαρτάκι με το δικό του παράπονο, όταν προκύπτουν προβλήματα. Υποστηρικτικό ρόλο μπορούν και πρέπει να διαδραματίζουν και οι γονείς ενώ απαραίτητη είναι και η παρέμβαση υποστηρικτικών μηχανισμών. Σε κάθε περίπτωση, κατά την κ. Σιμουλίδου, τέτοιες παρεμβάσεις πρέπει να γίνονται σε τακτά διαστήματα και να ενεργοποιείται όλη η σχολική κοινότητα, συμπεριλαμβανομένων των εκπαιδευτικών, του πενταμελούς συμβουλίου, των μαθητικών συμβουλίων και των συμβουλίων τμήματος.

Γενικές κατευθύνσεις

Σε επίπεδο γενικών κατευθύνσεων, η ίδια υπογραμμίζει ότι θα πρέπει να ορίζονται με σαφήνεια οι όροι βία και σχολικός εκφοβισμός και να διευκρινίζονται οι διαφορές τους. Τονίζει ακόμη ότι στις ηλικίες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης οι όροι θύτης και θύμα δεν είναι απόλυτα παγιωμένοι καθώς πολλές φορές αυτοί οι ρόλοι αλλάζουν και ένας θύτης μπορεί στο παρελθόν να υπήρξε θύμα και να έχει υποστεί βία και κακοποίηση. Αναφέρει, πάντως, ότι «τέτοια περιστατικά δεν μπορούν να κρύβονται κάτω από το χαλί, γιατί κάποια στιγμή θα βγουν στην επιφάνεια» και σχολιάζει ότι «στην τρέχουσα περίοδο, κατά την πανδημία διαταράχθηκε ιδιαίτερα η κοινωνικοποίηση των παιδιών, γεγονός που καθιστά απαραίτητες τέτοιου είδους παρεμβάσεις».

Στο ίδιο πνεύμα, επισημαίνει ότι πολλές φορές τα παιδιά εκδηλώνουν θόρυβο συμπεριφοράς, δηλαδή, με τον τρόπο που εκφράζονται είναι σαν να επιδιώκουν, μη συνειδητά βέβαια, την δημιουργία μιας έντασης που θα κινητοποιήσει το σχολείο ώστε να καλέσει τους γονείς τους. «Μπορεί κάτι να συμβαίνει σε μια οικογένεια, η γέννηση ενός παιδιού, ένα διαζύγιο, μια διαφωνία και ο τρόπος των παιδιών να αντιδράσουν είναι να προκαλέσουν την προσοχή των γονιών με συμπεριφορές στο σχολείο», προσθέτει.

Απευθυνόμενη, τέλος, στους μαθητές και τις μαθήτριες τους καλεί να ενεργοποιούνται ως παρατηρητές σε περιστατικά αυτού του είδους και να προσπαθούν να ενημερώνουν τους εκπαιδευτικούς, όχι μεμονωμένα, αλλά ομαδικά. Με τον τρόπο, αυτό, όπως επισημαίνει, τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα παρέμβασης σε όλα αυτά που συμβαίνουν ενώ δεν επιδεικνύουν απάθεια και αδιαφορία, η οποία βοηθά τον κύκλο της βίας να διατηρείται. «Η βία ανθίζει στο σκοτάδι. Κάθε περιστατικό θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με μια συστημική οπτική, τέτοια που τοποθετεί κάθε μαθητή και κάθε μαθήτρια στο πλαίσιο του τμήματος και τη δυναμική της τάξης» προσθέτει.

ΑΠΕ -ΜΠΕ