Το 2012, με την αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την τραγωδία του «Τιτανικού», ολοκλήρωσα μία έρευνα για την κοινωνική μυθολογία του «αβύθιστου πλοίου» και για τις ανθρώπινες ιστορίες που τη συνόδευαν και που απαθανατίστηκαν σε εκατοντάδες βιβλία, ταινίες, δοκίμια, μουσικά και θεατρικά έργα και ντοκιμαντέρ.

Οι «Ψίθυροι από το βυθό» (ο τίτλος του βιβλίου μου, που βγήκε από τις εκδόσεις «ΤΟΠΟΣ»), περιλάμβαναν και ένα ιδιαίτερο και προφητικό, όπως αποδείχτηκε, κεφάλαιο με τίτλο «Σκουριάζει ο μύθος;».

Σύμφωνα με τα μέχρι τότε στοιχεία, προέκυπτε ότι «η απειλή εναντίον του μύθου του ‘Τιτανικού’ ίσως έλθει από την ίδια τη θαλάσσια ζωή στο βάθος του ωκεανού, όπου κείται το κουφάρι του πλοίου.

Στο κείμενο συμπλήρωνα:

«Αλήθεια, όλη αυτή η φρενίτιδα, το ενδιαφέρον, η ζήτηση για εικόνες γύρω από τον ‘Τιτανικό’ θα μπορούσε να διατηρηθεί επί έναν αιώνα αν δεν υπήρχε το ναυάγιο 3.800 μέτρα κάτω από τα νερά; Στέκεται ο μύθος χωρίς το ναυάγιο;

Δεν είναι εύκολο να απαντηθεί η ερώτηση, αλλά η πιθανότητα η ανθρωπότητα να μείνει χωρίς το ναυάγιο έπειτα από 15-20 χρόνια είναι ισχυρή.

Τούτο οφείλεται σε ένα είδος βακτηριών, τα οποία κατατρώγουν τα μέταλλα του ναυαγίου. Τα Halomonas titanicae. Ίσως σε όχι πολλές δεκαετίες, στη θέση του ναυαγίου να μείνει μόνο ένας μεγάλος λεκές από σκουριά».

Επιβεβαίωση του φόβου

Η είδηση που διάβασα αυτές τις μέρες από το BBC κυριολεκτικά επιβεβαιώνει αυτούς τους φόβους:

Οι πρώτοι άνθρωποι που κατέβηκαν έπειτα από 15 χρόνια στο βάθος του Ατλαντικού για να φτάσουν στο ναυάγιο του «Τιτανικού» είδαν ότι η κατάσταση του πλοίου είναι πια απελπιστική. Ένα κομμάτι του έχει κυριολεκτικά εξαφανιστεί.

Σύμφωνα με τους ίδιους, ενώ τμήματα του ναυαγίου ήταν σε εκπληκτικά καλή κατάσταση, άλλα χαρακτηριστικά είχαν εξαφανιστεί στη θάλασσα. Η χειρότερη αποσύνθεση παρατηρήθηκε στη δεξιά πλευρά του πλοίου, όπου ήταν οι καμπίνες των αξιωματικών.

Ο ιστορικός του «Τιτανικού» Parks Stephenson είπε ότι κάποια από αυτά που είδε κατά τη διάρκεια της κατάδυσης ήταν «συγκλονιστικά».

«Η μπανιέρα του καπετάνιου, που είναι μια αγαπημένη εικόνα ανάμεσα στους λάτρεις του μύθου του ‘Τιτανικού’ έχει εξαφανιστεί πια», είπε.

Οι καταδύσεις, όπως διαβάζουμε στο BBC, έχουν γυριστεί σε φιλμ από την Atlantic Productions για ένα επικείμενο ντοκιμαντέρ.

Εκτός από τη λήψη φωτογραφικών εικόνων όμως, οι επιστήμονες αυτής της αποστολής έχουν επίσης μελετήσει τους ζωντανούς οργανισμούς που ζουν στο ναυάγιο.

Παρά τις συνθήκες κατάψυξης, τα μαύρα νερά και την τεράστια πίεση, η ζωή φαίνεται πως ακμάζει εκεί κάτω σε βάθος 3.800 μέτρων στο βυθό του Ατλαντικού όπου κείται το «κουφάρι» του μυθικού «Τιτανικού».

Αυτή ακριβώς όμως η ζωή, όπως δήλωσε ένας επιστήμονας της αποστολής Clare Fitzsimmons, από το πανεπιστήμιο του Νιουκάστλ, ήταν παράγοντας της αποσύνθεσης του υπερωκεάνιου.

«Υπάρχουν μικρόβια στο ναυάγιο που τρώνε το σίδερο του ίδιου του πλοίου, δημιουργώντας δομές που αποκαλούνται 'rusticle' και είναι μια νέα πολύ πιο αδύναμη, μορφή του μετάλλου».

Αυτοί οι «σταλακτίτες σκουριάς» που κρέμονται από το ναυάγιο είναι τόσο εύθραυστοι, που μπορούν να διαλυθούν σε ένα νέφος σκόνης αν κανείς τους ταρακουνήσει, λένε οι επιστήμονες!

Η θαλάσσια ζωή είναι υπεύθυνη για την οξείδωση του ατσάλινου κουφαριού του πλοίου από βακτήρια, η οποία σε συνδυασμό με τη διάβρωση από το αλάτι φέρνει μία ταχύτατη διάλυση του ναυαγίου σε σκόνη, την οποία παίρνουν τα ρεύματα του ωκεανού, όπως συμβαίνει συχνά με την τέφρα αγαπημένων ανθρώπων.

Η συλλογική φαντασία

Στις 11.40 τη νύχτα της 14ης Απριλίου 1912 το διαφημισμένο και ως «αβύθιστο» υπερωκεάνιο πλοίο «Τιτανικός» χτύπησε κινούμενο με μεγάλη ταχύτητα πάνω σε παγόβουνο. Σε δύο ώρες και σαράντα λεπτά μετά την πρόσκρουση βυθίστηκε στα παγωμένα νερά του Ατλαντικού. Χάθηκαν πάνω από 1.500 άνθρωποι. Λιγότερο από το ένα τρίτο των επιβαινόντων σώθηκε.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο «Τιτανικός» αιχμαλώτισε τη συλλογική φαντασία σε κάθε μεριά του πλανήτη, θεωρήθηκε ως η πιο κατάλληλη περίπτωση για να αναδειχθεί ως ισοδύναμη με μια αρχαία ελληνική τραγωδία, παραλληλίστηκε από ιστορικούς και στοχαστές με τον καπιταλισμό, ο οποίος θεωρεί τον εαυτό του ανίκητο (αβύθιστο) αλλά ίσως έχει ήδη προσκρούσει στο δικό του παγόβουνο της παγκοσμιοποίησης και των κολοσσιαίων όσο και απροβλέπτων κοινωνικών και τεχνολογικών εξελίξεων, που σάρωσαν κάθε προηγουμένη σιγουριά…

Το όνομα «Τιτανικός» έχει γίνει συνώνυμο με την καταστροφή. Η ιστορία της τραγωδίας αυτού του θρυλικού υπερπολυτελούς και -σύμφωνα με το μύθο του και τους τότε τραγικά διαψευσθέντες διαφημιστές του- «αβύθιστου» πλοίου, συγκινεί εδώ και πάνω από έναν αιώνα και τροφοδοτεί ακόμα συζητήσεις και αντιπαραθέσεις, ενώ σε πόλεις σημαντικές για το μύθο, όπως το Μπέλφαστ, το Σαουθάμπτον κ.ά. ιδρύθηκαν μουσεία.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι πιο πολύ χρησιμοποιημένες λέξεις στα ΜΜΕ εδώ και 100 χρόνια είναι ο Θεός, ο Τιτανικός και η Κόκα Κόλα. Άλλοι λένε ότι τα πιο πολυσυζητημένα θέματα όλων των εποχών είναι ο Χριστός, ο αΑμερικανικός εμφύλιος και ο Τιτανικός!

Ένας άλλος παραλληλισμός είναι η μοίρα του ανθρώπου, της ίδιας του της φύσης να γεννά αδικίες και διαχωρισμούς σε πολίτες πρώτης, δεύτερης και τρίτης κατηγορίας, όπως ακριβώς συνέβη μεταξύ των επιβατών και στον «Τιτανικό»: οι «one per centers», οι ισχυροί του χρήματος που ανήκουν στο 1%, δικαιωματικά ταξίδευαν στην πολυτελέστατη και ευρύχωρη πρώτη θέση, από την οποία την ώρα του πανικού ήταν εύκολο να επιβιβαστούν στις λίγες σωσίβιες βάρκες. Είναι αυτοί που θα επιζήσουν τελικά σε σχέση με τους «ninety-nine per centers» (99% στο «steerage»). Σημειολογική παρατήρηση: Οι καμπίνες της τρίτης θέσης ήταν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας…

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 25 Αυγούστου 2019