Πόσες φορές έχετε πιάσει τον εαυτό σας να παρακολουθεί επί ώρες ή όσο τουλάχιστον αντέχει η μπαταρία του κινητού, stories φίλων και όχι μόνο στο Instagram; Και πόσες φορές σας έχει πάρει ο ύπνος με το smartphone κολλημένο στο Facebook;

Η αλήθεια που όλοι παραδέχονται είναι πως τα σόσιαλ μίντια είναι εθιστικά. Άλλωστε, έτσι φτιάχτηκαν και εκεί οφείλεται η επιτυχία τους. Όμως, η αποτοξίνωση είναι δύσκολη.

Ο Guardian παρουσιάζει τις ιστορίες ανθρώπων που πέτυχαν το... αδιανόητο.

Όταν η Mehret Biruk έχασε δύο ώρες από τη ζωή της στο Instagram, ήξερε ότι είχε έρθει η ώρα να δραπετεύσει. Τι κοίταζε; Δεν μπορούσε καν να θυμηθεί τις στιγμές αμέσως μετά. 

Το Instagram, θυμάται ότι πίστευε, «κέρδιζε τον πόλεμο στην προσοχή μου». Η ειρωνεία ήταν ότι η Biruk είχε επιστρέψει στην πλατφόρμα κοινής χρήσης φωτογραφιών και βίντεο μόλις μερικούς μήνες νωρίτερα, μετά από ένα διάλειμμα τριών ετών. Και είχε επιστρέψει μόνο για να προωθήσει τον ιστότοπό της και το ενημερωτικό δελτίο της, στο οποίο γράφει για τα οφέλη του να ξοδεύει λιγότερο χρόνο στο διαδίκτυο. Ήλπιζε να προσεγγίσει τους ανθρώπους που θα ήθελαν βοήθεια. Αντίθετα, βρήκε τον εαυτό της να ξανακυλάει. «Αυτό είναι το τρομακτικό κομμάτι για μένα. Επέστρεψε αμέσως στο scrolling και στην αναμονή για τα likes και τα σχόλια.”

Τον Αύγουστο, ο ηθοποιός Tom Holland δημοσίευσε ένα βίντεο στο Instagram λέγοντας ότι έκανε ένα διάλειμμα από την πλατφόρμα και το Twitter, επειδή τα βρήκε υπερβολικά διεγερτικά και συντριπτικά. «Με πιάνουν και μπερδεύομαι όταν διαβάζω πράγματα για μένα στο διαδίκτυο και τελικά, είναι πολύ επιζήμιο για την ψυχική μου υγεία», είπε. Άλλοι, όπως η τραγουδίστρια Lizzo και η ηθοποιός Selena Gomez, έχουν προαναγγείλει διαλείμματα.

Νωρίτερα φέτος, μία μελέτη έδειξε ότι μια διακοπή μιας εβδομάδας ήταν αρκετή για να έχει θετικό αποτέλεσμα. Σε μια ομάδα που επιλέχτηκε τυχαία για να κάνει ένα διάλειμμα από πλατφόρμες όπως το Twitter, το Instagram, το Facebook και το TikTok, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα συμπτώματα της κατάθλιψης και του άγχους είχαν μειωθεί και η συνολική ευημερία αυξήθηκε.

Θα είχε ακόμη μεγαλύτερο αντίκτυπο μια μεγαλύτερη περίοδος; 

«Προσπαθούμε ακόμα να καταλάβουμε αν το μεγαλύτερο διάλειμμα έχει πιο μακροπρόθεσμα οφέλη για τους ανθρώπους», λέει ο Jeffrey Lambert, λέκτορας στην Ψυχολογία Υγείας και Άσκησης στο Πανεπιστήμιο του Μπαθ, ο οποίος πραγματοποίησε την έρευνα. «Για πολλούς ανθρώπους, μόνο που έκαναν αυτό το διάλειμμα μιας εβδομάδας τους έδωσε την ευκαιρία να σκεφτούν πόσο πολύ χρησιμοποιούσαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τους λόγους για τους οποίους τα χρησιμοποιούν. Το χρησιμοποιούσαν αλόγιστα, απλώς κάνοντας κύλιση; Ή μήπως το χρησιμοποιούσαν για θετικό σκοπό, για να συνδεθούν ουσιαστικά με τους φίλους ή την οικογένεια».

Οι ερευνητές πήραν συνέντευξη από μερικούς από τους συμμετέχοντες ένα χρόνο αργότερα. «Υπήρχαν μερικοί άνθρωποι που συνέχισαν να μένουν μακριά από τα social media», λέει ο Lambert. «Μερικοί επέστρεψαν σε αυτό, αλλά δημιούργησαν ορισμένους κανόνες για τον εαυτό τους σχετικά με το πώς θα ασχολούνται εφεξής. Ίσως διέγραψαν τις εφαρμογές από το τηλέφωνό τους ή αποφάσισαν να μην τις χρησιμοποιήσουν το πρωί όταν ξυπνούν».

Αυτό ίσχυε για τον Korkor Kanor, στέλεχος δημοσίων σχέσεων, ο οποίος ήταν στο Twitter, το Instagram και το Snapchat και διαπίστωσε ότι είχε γίνει συντριπτικό και χρονοβόρο. «Δεν μπορούσα να βάλω το τηλέφωνό μου κάτω χωρίς να λάβω ειδοποίηση», λέει. Μερικές φορές απενεργοποιούσε τις ειδοποιήσεις, «αλλά επιστρέφεις – οι άνθρωποι μου έστελναν μήνυμα, επειδή το χρησιμοποιούσα ως εναλλακτική λύση φοβούμενος να δώσω τον αριθμό τηλεφώνου μου». 

Ο Kanor διαπίστωσε ότι το Twitter είχε γίνει βάρος, «ειδικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας –ήταν τόσα πολλά να αντιμετωπίζει κανείς κάθε μέρα». Ένιωσε την πίεση να... τιτιβίζει, ιδιαίτερα για την κοινωνική δικαιοσύνη, επειδή, όπως λέει, «η σιωπή θεωρείται ως κάποιου είδους συμμόρφωση. Έτσι απλά απομάκρυνα τον εαυτό μου από αυτόν τον χώρο εντελώς. Είναι δύσκολο, γιατί θέλεις να μιλήσεις, αλλά σε έναν ασφαλή χώρο ανάμεσα σε ανθρώπους που γνωρίζεις και εμπιστεύεσαι, και μπορείς να ανταλλάξεις ιδέες ειρηνικά, όχι αντιδραστικά».

Ο Kanor διέγραψε το Snapchat και αποχώρησε από το Twitter και το Instagram για περίπου εννέα μήνες. Η ατελείωτη κύλιση, συνειδητοποίησε, «πήρε πολλή ενέργεια. Ήταν μια τεράστια πηγή ερεθισμάτων που με αποστράγγιζε και δεν το κατάλαβα μέχρι που σταμάτησα να το χρησιμοποιώ». Στο διάλειμμα, λέει, παρατήρησε ότι είχε «περισσότερη ενέργεια και μπορούσα να κάνω συζητήσεις με ανθρώπους και να μην αποσπάται η προσοχή. Ήμουν πολύ πιο ισορροπημένος συναισθηματικά». Κοιτάζοντας πίσω, συνειδητοποιεί ότι οι θλιβερές ή ανησυχητικές αναρτήσεις επηρέασαν τις διαθέσεις του χωρίς να το καταλάβει.

Όταν επέστρεψε στα social media, ήταν διαφορετικός. Δεν χρησιμοποιεί το Twitter όσο το έκανε και στο Instagram άλλαξε ποιος μπορεί να δει τις αναρτήσεις του. Σκοπεύει επίσης να προγραμματίζει τακτικά διαλείμματα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μία φορά το μήνα. «Δεν μπορώ πλέον να ασχολούμαι με αυτό τακτικά», λέει. «Δεν νομίζω ότι είναι υγιές για μένα γιατί γίνεται πραγματικά υπερδιεγερτικό. Νιώθω πολύ καλύτερα όταν είμαι εκτός λειτουργίας και μετά λέω: «Ας δούμε τι συμβαίνει».

Για τη Sneha Morjaria, σύμβουλο διαχείρισης, το διάλειμμα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης της επέτρεψε επίσης να δημιουργήσει νέους κανόνες μόλις επιστρέψει. 

Αφού διαγνώστηκε με κατάθλιψη και άγχος, ο θεραπευτής της την συμβούλεψε να διαγράψει τις εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης. Χρησιμοποιούσε κυρίως το Instagram και το TikTok. «Αν ήμουν σε ένα οικογενειακό δείπνο, θα ήμουν αυτό το άτομο που θα έκανε τυχαία κύλιση και δεν θα έδινε σημασία. Απλώς με έκανε να έχω πολύ άγχος. Πάντα συγκρίνεις τον εαυτό σου με άλλους ανθρώπους –κάποιος είναι σε διακοπές, κάποιος έκανε αυτό ή εκείνο. Δεν θα προσκαλούσατε εκατοντάδες ανθρώπους στο σπίτι σας, αλλά αυτός ο χώρος στο κεφάλι σας είναι το σπίτι σας και προσκαλείτε εκατοντάδες ανθρώπους εκεί καθώς περνάτε μπροστά, παρακολουθώντας τους». 

Βρήκε, λέει, πως «μπορείς να ξεχάσεις ποιος είσαι ως άτομο, ποιες είναι οι απόψεις σου, ποιες είναι οι αξίες σου. Δεν συνειδητοποίησα πόσο άσχημα με είχε επηρεάσει μέχρι που το έκανα». Πήρε πάνω από τέσσερις μήνες... άδεια και τώρα χρησιμοποιεί ξανά τα social media, αλλά με κανόνες. 

Για τον επαγγελματικό της λογαριασμό, η Morjaria χρησιμοποίησε κάποιον άλλο για να το χειρίζεται και στον προσωπικό της λογαριασμό ακολουθεί μόνο άτομα που γνωρίζει προσωπικά. «Βάζω ένα χρονόμετρο στο τηλέφωνό μου, έτσι δεν ξοδεύω περισσότερα από 30 λεπτά την ημέρα στο Instagram». 

Τα social media, λέει η κλινική ψυχολόγος Dr Roberta Babb, μπορεί να είναι συντριπτικά. «Έχουμε πρόσβαση σε τεράστιο όγκο πληροφοριών. Είναι τόσο ελεγχόμενο όσο και μη ελεγχόμενο –μπορείτε να αναζητήσετε ενεργά πράγματα αλλά και πράγματα που εμφανίζονται στο χρονολόγιό σας, λαμβάνετε ειδοποιήσεις, ώστε να υπάρχει η αίσθηση ότι είστε εκτός ελέγχου.» Επίσης, δεν είναι ποτέ απενεργοποιημένο –ακόμα κι αν κάνετε ένα διάλειμμα, ξέρετε ότι συμβαίνει χωρίς εσάς. 

«Τότε οι άνθρωποι ανησυχούν ότι θα χάσουν κάτι, οπότε συνεχίζουν να ψάχνουν. Λόγω του πλαισίου που ζούμε αυτή τη στιγμή, γνωρίζουμε επίσης ότι τα πράγματα αλλάζουν τόσο γρήγορα. Το πώς ήταν ο κόσμος όταν ξυπνούσες, για παράδειγμα, μπορεί να μην είναι ο ίδιος κόσμος όταν φεύγεις από τη δουλειά». 

Όταν συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με άλλους ανθρώπους, όπως παρουσιάζονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σχεδόν ποτέ δεν τα βγάζουμε καλά για μας. Η Dr Roberta Babb, κλινική ψυχολόγος επισημαίνει πως με το να ξοδεύουν πολύ καιρό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, λέει, οι χρήστες «εκτίθενται σε αρκετά αρνητικά, τραυματικά πράγματα. Η ισορροπία μεταξύ των καλών και των όχι και τόσο καλών πραγμάτων δεν είναι ίση, και αυτό μπορεί να είναι αρκετά τραυματικό για τους ανθρώπους και να πυροδοτήσει πράγματα για αυτούς που μπορεί να είναι επώδυνα, άλυτα ή αρκετά ωμά». 

Και όταν συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με τις ζωές άλλων ανθρώπων, όπως παρουσιάζεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σχεδόν ποτέ δεν τα καταφέρνουμε καλά, επισημαίνει. Παρόλο που γνωρίζουμε ότι εξετάζουμε τα σημαντικότερα σημεία άλλων ανθρώπων, τα οποία μπορεί ακόμη και να είναι σκηνοθετημένα, «είναι δύσκολο να το έχετε υπόψη σας όταν κοιτάτε μια εικόνα. Αυτό στη συνέχεια επιδεινώνει περαιτέρω τυχόν συναισθήματα αρνητικότητας. 

Μπορεί να είναι αρκετά επιζήμιο από την άποψη της πραγματικής μείωσης της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης των ανθρώπων και επειδή είναι τόσο διαδεδομένο και διάχυτο, είναι διαβρωτικό, σιγά σιγά εξαφανίζεται στους ανθρώπους». Της αρέσει η ιδέα ενός διαλείμματος, λέγοντας ότι μπορεί να σας βοηθήσει «να επανασυνδεθείτε με το ποιοι είστε, τι είναι σημαντικό για εσάς και να σας δώσει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση πιστεύοντας ότι έχετε μια επιλογή ως προς τις πληροφορίες στις οποίες έχετε πρόσβαση.» 

Για κάποιους, το διάλειμμα φαίνεται μόνιμο. Ο Eddie Coram-James πήρε ένα χρόνο εκτός κοινωνικής δικτύωσης και μετά επέστρεψε για έναν ακόμη χρόνο πριν φύγει πριν από περίπου έξι μήνες. «Ενώ μιλούσα με την κοπέλα μου, στην πραγματικότητα κοιτούσα το τηλέφωνό μου, και όχι μόνο ήταν κακό για τις σχέσεις μου, σήμαινε επίσης ότι δεν υπήρχε πλέον χώρος στη ζωή μου». 

Ένιωθε ότι επηρέαζε την ικανότητά του να συγκεντρώνεται: «Με έκανε πιο ανήσυχο. Όταν ήμουν σε ένα τρένο, αμέσως έβγαζα το τηλέφωνό μου. Όποτε υπήρχε μια στιγμή που δεν ήταν γεμάτη με κάτι, το τηλέφωνό μου έβγαινε και άρχιζα να ξεφυλλίζω αυτό το απόλυτο σκουπίδι». 

Παρόλο που τα κατάφερε, ο Coram-James παραδέχεται ότι είναι «λίγο περίεργο» ότι διευθύνει μια εταιρεία ψηφιακού μάρκετινγκ, της οποίας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν βασικό μέρος. «Απλά ένιωσα βαθιά άβολα με το τι είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πώς στοχεύουν τους ανθρώπους, το είδος των δεδομένων που χρησιμοποιούν για να το κάνουν αυτό. 

Δεν είναι λίγο υποκριτικό να εργάζεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αν πιστεύει ότι είναι επιβλαβές; «Νομίζω ότι είναι επιβλαβές για μένα. Δεν κάνω διαλέξεις σε ανθρώπους, γιατί δεν έχω ιδέα ποια είναι η εμπειρία τους. Είμαι κάποιος που εκτιμά πραγματικά τον χώρο και τον χρόνο και προσπαθώ να μην γεμίσω τη ζωή μου με υπερδιέγερση. Αν είχα ένα τεράστιο ηθικό θέμα με αυτό γενικά, τότε μάλλον δεν θα το πρόσφερα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχω κάποιες σοβαρές ερωτήσεις σχετικά με αυτό. Το κάνω, και νομίζω ότι με τον καιρό, θα μπουν ρυθμίσεις». 

Η Gayle Macdonald χρησιμοποιούσε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κυρίως το Instagram και το Facebook, κάθε μέρα. «Θα ήταν το πρώτο πράγμα που κοίταξα το πρωί όταν ξυπνούσα και αυτό που κοίταξα πριν πάω για ύπνο». Μερικές φορές, αν ξυπνούσε στη μέση της νύχτας, λέει, «Θα έριχνα κρυφά μια ματιά. Ήταν απλώς καταναλωτικό.» 

Λέει ότι σκέφτηκε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πολλές φορές: «θέλω να το κάνω, να μην θέλω να το κάνω, να νιώθω ένοχος που συμμετέχω σε αυτά, να αισθάνομαι ένοχος που δεν συμμετέχω σε αυτά, να σχεδιάζω πότε θα ήμουν εκεί». Της θύμισε κάτι άλλο –μια περίοδο στη ζωή της που το αλκοόλ είχε γίνει πρόβλημα. «Άρχιζα να νιώθω ότι πίνω πριν σταματήσω», λέει. 

Η Macdonald έκανε ένα διάλειμμα τον Φεβρουάριο, αποφασίζοντας να κάνει επτά ημέρες στην αρχή. Αν και ένιωθε ανήσυχη τις πρώτες δύο μέρες, σηκώνοντας το τηλέφωνό της χωρίς να το μυαλό της πριν θυμηθεί ότι είχε διαγράψει τις εφαρμογές, σύντομα άρχισε να αισθάνεται πολύ καλύτερα.

Δεν γύρισε ποτέ πίσω. Σε μια νέα μελέτη, η οποία βρίσκεται ακόμη υπό αξιολόγηση, οι ψυχολόγοι εξέτασαν άτομα που είχαν κάνει αποτοξίνωση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Βρήκαν, κατά μέσο όρο, οι συμμετέχοντες είχαν κάνει ένα διάλειμμα τρεις φορές και περισσότεροι από τους μισούς είχαν κάνει αποτοξίνωση διάρκειας έως και μίας εβδομάδας. 

«Ένας από τους λόγους που μας ενδιέφερε είναι επειδή ο όρος «αποτοξίνωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης» γίνεται πιο εμφανής», λέει ο David Robertson, λέκτορας ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Strathclyde και ένας από τους συγγραφείς της μελέτης. 

Μερικοί άνθρωποι είπαν ότι συνέχισαν επειδή δεν μπορούσαν να βρουν εναλλακτική δραστηριότητα για να τους αποσπάσουν την προσοχή. «Αντί η υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να είναι εθιστικός καταναγκασμός, έμοιαζε περισσότερο με μια αυτορυθμιζόμενη συμπεριφορά», επισημαίνει. 

Οι άνθρωποι έκαναν διαλείμματα όταν νόμιζαν ότι το έκαναν υπερβολική χρήση. «Ήταν ενήμεροι για τα θετικά οφέλη στον ύπνο, το άγχος, τις σχέσεις και τη διάθεσή τους. Ήξεραν ότι αυτά τα πράγματα θα βελτιωνόταν αν έκαναν ένα μικρό διάλειμμα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης». Οι άνθρωποι επέστρεψαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαπίστωσε η μελέτη, όχι από έναν «εθιστικό καταναγκασμό – ήταν περισσότερο ο φόβος της απώλειας», λέει ο Robertson.

«Ή ήθελαν να δουν φίλους, ή ανησυχούσαν ότι οι φίλοι μπορεί να μην εκτιμήσουν ότι δεν τους άρεσαν ή δεν σχολίασαν τις αναρτήσεις τους ή δεν τους έλειπαν βασικές πληροφορίες σχετικά με τις κοινωνικές ομάδες», προσθέτει. Πολλοί επέστρεψαν στο ίδιο επίπεδο χρήσης με πριν, λέει, «κάτι που και πάλι μιλά για αυτήν την ιδέα της αυτορυθμιζόμενης συμπεριφοράς, ότι μπορούν να κάνουν διαλείμματα όπως και όποτε θέλουν». 

Για μια επιτυχημένη αποτοξίνωση, προτείνει να πείτε στους φίλους και την οικογένειά σας ότι θα είστε ακόμα διαθέσιμοι για μηνύματα και τηλεφωνικές κλήσεις –ο φόβος ότι θα χάσετε ήταν μια αναφερόμενη ανησυχία που προέκυψε στη μελέτη. 

Όταν η Biruk προσπαθούσε να φύγει από το Twitter, μέτρησε αντίστροφα τις 30 ημέρες που θα χρειαζόταν για να χάσει την ευκαιρία να ενεργοποιήσει ξανά τον λογαριασμό της με ένα σταυρό κάθε πρωί. «Θυμάμαι την 30ή μέρα που έβαλα αυτό το «Χ» και ανακουφίστηκα – ο λογαριασμός μου έφυγε και δεν υπάρχει επιστροφή», λέει. Αυτό ήταν πριν από τρία χρόνια. Τώρα, λέει, «Βιώνω τον εαυτό μου όπως είναι, χωρίς όλο τον θόρυβο, χωρίς τις ζωές των άλλων συνεχώς στο πρόσωπό μου, αλλά επίσης δεν προσπαθώ να μπαίνω συνεχώς στα πρόσωπα άλλων ανθρώπων. Είναι σαν μια ιδιωτική ύπαρξη που πραγματικά απολαμβάνω».