Μπορούν οι βιβλιοθήκες να λειτουργήσουν θεραπευτικά στην επούλωση ψυχικών τραυμάτων; Η βιβλιοθήκη «Athens Comics Library» απαντάει καταφατικά και οργανώνει στην Ελλάδα ένα πρόγραμμα, όπου για την καταπολέμηση του άγχους και των ψυχικών διαταραχών συνταγογραφείται μια… επίσκεψη σε βιβλιοθήκη!

Το πρόγραμμα φέρει τον τίτλο «Συνταγογράφηση βιβλιοθηκών» και έχει ως στόχο τη διατομεακή συνεργασία βιβλιοθηκών, επαγγελματιών υγείας και δράσεων πολιτισμού με στόχο τη βελτίωση της ψυχικής υγείας και της ευημερίας. Το συνδιοργανώνουν η «Athens Comics Library» και το φεστιβάλ «Refugee Week Greece» σε συνεργασία με το ίδρυμα «European Cultural Foundation», ενώ στην υλοποίηση θα συνεργαστεί και η εξειδικευμένη σε θέματα ψυχικής υγείας «Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας» (ΕΠΑΨΥ).

Η έναρξη του πιλοτικού προγράμματος έχει γίνει με εργαστήρια stand-up comedy που υλοποιούνται αυτή την περίοδο στο χώρο της «Athens Comics Library» στην Αθήνα, παρουσία ψυχολόγου της ΕΠΑΨΥ, που έκανε και την επιλογή των συμμετεχόντων με βάση το ενδιαφέρον τους για θέματα ψυχικής υγείας ή τα συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης που μπορεί να βιώνουν.

Η Ελευθερία Ντάφλου, ψυχολόγος και υπεύθυνη εθελοντισμού και πρακτικής άσκησης της ΕΠΑΨΥ, περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ πώς οι δεσμοί που έχουν ήδη δημιουργηθεί ανάμεσα στους συμμετέχοντες στα εργαστήρια αυτά καταδεικνύουν την αξία του προγράμματος αυτού. 

Η ίδια τονίζει: «Για τα οφέλη του πολιτισμού στην ψυχική υγεία έχουν υπάρξει πάρα πολλές έρευνες, αλλά νομίζω ότι αυτό που βοηθάει περισσότερο είναι το ότι όσο περισσότερο ασχολείσαι με τα συναισθήματά σου, τόσο πιο κατανοήσιμα γίνονται και ο πολιτισμός θεωρούμε ότι βοηθάει στην ολιστική παρέμβαση. Και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο κινείται η ΕΠΑΨΥ, θεωρούμε ότι όταν μιλάμε για ανάκαμψη ενός ατόμου, πρόκειται για μια διαδικασία που δεν σταματάει, είναι δυναμική και ολιστική».

Στη συνέχεια η μεθοδολογία και τα εργαλεία που θα αναπτυχθούν στα εργαστήρια stand-up comedy, θα μεταλαμπαδευτούν σε άλλες τέσσερις βιβλιοθήκες, το προσωπικό των οποίων θα εκπαιδευτεί στις αρχές του προγράμματος.

Έπειτα από ανοιχτό κάλεσμα, στο οποίο υποβλήθηκαν 45 αιτήσεις από όλη την Ελλάδα, επιλέχθηκαν τέσσερις βιβλιοθήκες: η βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Πατρών, η δημοτική βιβλιοθήκη του δήμου Φιλοθέης-Ψυχικού, η δημοτική βιβλιοθήκη Ραψάνης του δήμου Τεμπών και η βιβλιοθήκη Αγροτικού Καταστήματος Κράτησης Αγιάς Χανίων.

Κάθε μία από τις βιβλιοθήκες θα υλοποιήσει ένα διαφορετικό πρόγραμμα, το οποίο προέκυψε από διάλογο με την κοινότητα, στην οποία βρίσκεται. Όμως, στο επίκεντρο όλων των δράσεων και στις πέντε βιβλιοθήκες τίθεται η αφήγηση και η θεραπευτική δύναμη των ιστοριών που οι άνθρωποι καλούνται να πλάσουν και να μοιραστούν. Η Λήδα Τσενέ από την «Athens Comics Library» διευκρινίζει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι «όταν λέμε αφήγηση δεν εννοούμε μόνο το διάβασμα ενός βιβλίου, εννοούμε οτιδήποτε μας επιτρέπει να φτιάξουμε μια ιστορία και να συνδεθούμε με τους άλλους μέσα από αυτήν. Ακόμα και κάτι που μπορεί να μην φαίνεται ότι συνδέεται με το πλαίσιο της αφήγησης, στην πραγματικότητα εμπεριέχει αυτή την πρακτική και αυτό γιατί ως άνθρωποι είμαστε γεννημένοι αφηγητές, όλοι λέμε ιστορίες από το πρωί ως το βράδυ ακόμα και όταν δεν το καταλαβαίνουμε».

Συγκεκριμένα, η βιβλιοθήκη της Πάτρας σε συνεργασία με την ομάδα Κοινωνικής Μέριμνας του Πανεπιστημίου θα κάνει δημιουργική γραφή για νέους, οι οποίοι βιώνουν συναισθήματα κατάθλιψης ή απομόνωσης. 

Η βιβλιοθήκη στην Αγιά σχεδιάζει διαδικτυακές ξεναγήσεις σε μουσεία και συζητήσεις γύρω από αυτές, προκειμένου να ανοίξει για τους κρατούμενους ένα παράθυρο προς τον έξω κόσμο. 

Η βιβλιοθήκη Φιλοθέης-Ψυχικού θα συνεργαστεί με το Κέντρο Κοινωνικής Φροντίδας για Άτομα με Νοητική Υστέρηση «Εστία» και θα εφαρμόσουν το πρόγραμμα «Δέκα λεπτά διαβάζοντας», όπου οι συμμετέχοντες, νέοι με νοητική υστέρηση ηλικίας 25-35 ετών, θα διαβάζουν καθημερινά το δικό τους, αγαπημένο βιβλίο για δέκα λεπτά. 

Τέλος, η βιβλιοθήκη της Ραψάνης σε συνεργασία με τις γυναίκες της περιοχής θα φτιάξουν ένα βοτανολόγιο με βότανα της περιοχής και θα παρουσιάσουν προσωπικές ιστορίες γύρω από τα βότανα αυτά. Τις παραπομπές των συμμετεχόντων σε όλες τις βιβλιοθήκες θα κάνουν κοινωνικοί λειτουργοί ή ψυχολόγοι.

«Η αφήγηση παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο ο καθένας από εμάς αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και προσδιορίζει την προσωπικότητά του. Οι ιστορίες μπορούν να μας βοηθήσουν να οργανώσουμε καλύτερα τις αναμνήσεις μας γύρω από ένα σημαντικό γεγονός και με αυτό τον τρόπο να το αποκωδικοποιήσουμε και έτσι να το διαχειριστούμε και καλύτερα. Και είναι αλήθεια ότι μόλις καταφέρει κανείς να δομήσει ένα αφήγημα γύρω από τη ζωή του, τη διαδρομή του ή από σημαντικά γεγονότα που του έχουν συμβεί, και καταφέρει να τα περιγράψει βάζοντάς τα στο πλαίσιο μιας μεγαλύτερης ιστορίας, ξαφνικά όλα αυτά τα γεγονότα γίνονται κάπως μικρότερα, τα μικρότερα κεφάλαια μιας μεγαλύτερης ιστορίας και έτσι μπορούμε να τα διαχειριστούμε και πιο εύκολα. Επίσης, μοιραζόμενος τη δική σου ιστορία και ακούγοντας την ιστορία των άλλων αντιλαμβάνεσαι ότι είμαστε μέρη μιας μεγαλύτερης ιστορίας και πολλές φορές ταυτιζόμαστε με τους άλλους και έτσι φτιάχνεται μια κοινότητα γύρω από τις αφηγήσεις», παρατηρεί η κ. Τσενέ.

Η αξία του πολιτισμού στην αντιμετώπιση προβλημάτων ψυχικής υγείας έχει διαπιστωθεί διεθνώς. Σημειώνεται ότι και στην Ελλάδα το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και το υπουργείο Υγείας έχουν συνυπογράψει μνημόνιο συνεργασίας για το σχεδιασμό και την υλοποίηση προγράμματος πολιτιστικής συνταγογράφησης, μέσω του οποίου θα γίνεται συνταγογράφηση καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων σε εποπτευόμενους φορείς πολιτισμού ως μέρος μιας ευρύτερης θεραπευτικής αγωγής. Η υλοποίηση του έργου αυτού θα πραγματοποιηθεί από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, Νευρεπιστημών και Ιατρικής Ακριβείας «Κώστας Στεφανής».

Μεγάλη εμπειρία στην πολιτιστική συνταγογράφηση από το εθνικό σύστημα υγείας (NHS) διαθέτει η Αγγλία. Η Ντίνα Ντζιώρα από την «Athens Comics Library» έχει εργαστεί σε ένα τέτοιο πρόγραμμα την περίοδο που δούλευε στο Κέντρο Πολιτισμού και Τεχνών του δήμου Μπρίστολ. 

Όπως περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, το Κέντρο Πολιτισμού συνεργαζόταν με γενικούς γιατρούς για την παραπομπή κυρίως ηλικιωμένων που βίωναν απομόνωση και κατάθλιψη σε δράσεις καλλιτεχνικών ομάδων της γειτονιάς τους.

«Η πολιτιστική συνταγογράφηση είναι μια ευκαιρία κοινωνικοποίησης και μια ευκαιρία να βάλουν οι άνθρωποι το κομμάτι της τέχνης και της ενασχόλησης με τα κοινά, στην καθημερινότητά τους. Βγαίνουν από το σπίτι, επικοινωνούν με άλλους ανθρώπους και βλέπουν ότι δεν είναι μόνοι τους και αυτό βγάζει το στίγμα από αυτό που ή έχουν κλινικά με διάγνωση ή αισθάνονται ότι έχουν. Αυτό που θεωρώ σημαντικό, επίσης, είναι η αίσθηση του ανήκειν, όλοι θέλουμε να αισθανόμαστε ότι είμαστε μέλος μιας ομάδας, μοιραζόμαστε ιστορίες δικές μας και ακούμε ιστορίες των άλλων, μαθαίνουμε από τους άλλους και κατανοούμε ότι όλοι έχουμε μια πορεία στη ζωή και κάποιες καταστάσεις μπορεί να μας βγάλουν από αυτή. Νομίζω ότι η τέχνη είναι και μια μεγάλη ευκαιρία να ανακαλύψεις και να καταλάβεις τον κόσμο γύρω σου», επισημαίνει η κ. Ντζιώρα.

Η ίδια διευκρινίζει ότι το πρόγραμμα αυτό που σχεδιάζει η «Athens Comics Library» στην Ελλάδα αφορά σε «κοινωνική συνταγογράφηση και όχι ιατρική, δεν είναι μια εναλλακτική θεραπεία αντί φαρμάκων, είναι πάντα συμπληρωματική η θεραπεία. Δεν προσπαθούμε να κάνουμε στην άκρη τους επαγγελματίες υγείας, δεν θεωρούμε ότι αυτό το πρόγραμμα μπορεί να γιατρέψει κάποιον από ένα θέμα ψυχικής υγείας. Το πρόγραμμα δίνει δύναμη και άνοιγμα στην κοινότητα, έτσι ώστε να επιταχύνει τη βελτίωση της ψυχικής υγείας».

Το πρόγραμμα «Συνταγογράφηση βιβλιοθηκών» αποτελεί βασικό άξονα ενός ευρύτερου διετούς προγράμματος που ετοιμάζει η «Athens Comics Library» με τίτλο «Βιβλιοθήκες καταφύγιο», που έχει ως στόχο να δημιουργήσει ένα δίκτυο βιβλιοθηκών, οι οποίες θα αποτελούν ασφαλές καταφύγιο για όλους και θα ενθαρρύνουν τη συμμετοχή, τη δημιουργικότητα και την αμοιβαία μάθηση και υποστήριξη.