Το δύσκολο και τραυματικό παρελθόν των σκοτεινών υπογείων της εμβληματικής Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων, «βγαίνει» από τη λήθη και αφηγείται τη μαρτυρική ιστορία, την περίοδο της γερμανικής κατοχής, μέσα από την έκθεση «Στα υπόγεια της Ζωσιμαίας Σχολής. Ένας άγνωστος χώρος κράτησης στα κατοχικά Γιάννενα». 

Με την έκθεση αυτή που επιμελήθηκαν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του προγράμματος «Επιμέλεια Εκθέσεων: Θεωρητικές και Πρακτικές Προσεγγίσεις» της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, επιχειρείται να ριχθεί φως σε άγνωστα γεγονότα που συνέβησαν στον οικείο χώρο του ιστορικού εκπαιδευτηρίου.

Φωτογραφικό και εποπτικό υλικό, αρχειακά τεκμήρια, μαρτυρίες κρατουμένων, προφορικές και γραπτές, και μία σειρά πρωτότυπων εικαστικών έργων που δημιουργήθηκαν από προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς εικαστικούς φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών, «αφηγούνται» την ιστορία, «που η πόλη των Ιωαννίνων σταδιακά λησμόνησε μέσα στη δίνη των περιπετειών της μετεμφυλιακής Ελλάδας», όπως επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η αναπληρώτρια καθηγήτρια Μουσειολογίας στην Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Εσθήρ Σολομών, η οποία έχει την εποπτεία και τον συντονισμό της Έκθεσης.

Την συναντήσαμε στα υπόγεια της Ζωσιμαίας Σχολής μαζί με τους μεταπτυχιακούς φοιτητές. Ο χώρος είναι ανήλιος, σκοτεινός και υγρός. Ένας μακρύς διάδρομος με πολλές πόρτες δεξιά και αριστερά, μας «δείχνει» την κατοχική φυλακή.

«Βρισκόμαστε στα υπόγεια ενός ιστορικού Σχολείου της Ηπείρου, ευεργεσία των αδελφών Ζωσιμά, ταυτισμένο με την ελληνική παιδεία και την μόρφωση στην Ήπειρο, από την περίοδο της Τουρκοκρατίας το 1828», αναφέρει η κ. Σολομών και παραθέτει ιστορικά στοιχεία.

Το κτίριο της Ζωσιμαίας βομβαρδίστηκε κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Υπέστη σοβαρές ζημιές και σταμάτησε η εκπαιδευτική λειτουργία του. Τα μαθήματα γίνονταν συγκυριακά, σε άλλα γειτονικά κτήρια.

«Ο αείμνηστος εκπαιδευτικός Χρήστος Σούλης, ο οποίος είχε αναλάβει τη Διεύθυνση του Σχολείου από την δεκαετία του 1930, κατέγραφε τα γεγονότα που αφορούσαν τη ζωή του Σχολείου. Κρατούσε ένα ημερολόγιο και μέσα στις σελίδες του περιγράφει όλα όσα συνέβησαν στο Σχολείο από τις δυνάμεις κατοχής.

Το κτίριο επιτάχθηκε από τους Γερμανούς. Μετά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και την θηριωδία στα μαρτυρικά χωριά της Ηπείρου από την Μεραρχία ορεινών καταδρομών "Εντελβάις", όσοι αιχμαλωτίστηκαν, μεταφέρθηκαν στα υπόγεια της Ζωσιμαίας. Πέραν των αιχμαλώτων από τα καμένα χωριά, υπήρχαν στα υπόγεια κρατούμενοι για πολιτική δράση. Επίσης, εδώ κρατήθηκαν τα μέλη του Συμβουλίου της εβραϊκής Κοινότητας Ιωαννίνων, καθώς και ο αξιωματικός του ελληνοϊταλικού πολέμου Ερρίκος Λεβή. 

Όλοι αφέθηκαν ελεύθεροι, λίγες ημέρες, πριν οδηγηθούν στο Άουσβιτς» αναφέρει και συνεχίζει: «Από εδώ, ξεκινούσε το ταξίδι της ομηρίας τους. Πολλοί μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη. Από εκεί κάποιοι ακολούθησαν πορείες καταναγκαστικής εργασίας, οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, τουφεκίστηκαν στην λογική των αντιποίνων της Εντελβάις. Ήταν ένας χώρος, δεξαμενή ανθρώπων, από όπου αντλούσαν τον αριθμό ζωών που τους ήταν απαραίτητος προκειμένου να προχωρούν σε αντίποινα, σε σχέση με αντάρτικες δράσεις που σημειώνονταν σε διάφορες περιοχές».

Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές, θέτουν ζητήματα διαχείρισης της συλλογικής μνήμης και ανάδειξης της βιωμένης εμπειρίας των θυμάτων, καθώς και της σημασίας, ιστορικής, κοινωνικής, καλλιτεχνικής και εκπαιδευτικής, του άγνωστου αυτού υπόγειου χώρου, για το παρόν και το μέλλον της πόλης των Ιωαννίνων.

Ο Σπύρος Νάκας, μεταπτυχιακός φοιτητής Σχολής καλών Τεχνών, εξασφάλισε ένα χειρόγραφο, τεκμήριο ιστορίας, που εκτίθεται για πρώτη φορά.

Είναι η συγκλονιστική ιστορία ενός αρτοποιού ο οποίος συνελήφθη στις 21 Δεκεμβρίου του 1943, ξημερώματα λίγο πριν πάει στο φούρνο της οικογένειας στο Αρχιμανδρειό. Η κατηγορία ήταν πως βρεθήκαν στον φούρνο φυσίγγια και όπλα, από τους Ιταλούς, οι οποίοι είχαν κάνει κατάληψη στο φούρνο. Μαζί με άλλους συλληφθέντες γιαννιώτες οδηγήθηκε στη Θεσσαλονίκη και από εκεί στο Άουσβιτς. Επέστρεψε στην πόλη του τον Αύγουστο του 1944.

Η Ελένη Ρίζου από την ομάδα των επτά μεταπτυχιακών φοιτητών αναφέρει: «Έχουμε αξιοποιήσει μαρτυρίες, βιώματα ανθρώπων που κρατήθηκαν στο υπόγειο της Ζωσιμαίας. Οι μαρτυρίες τεκμηριώνονται από ιστορικές πηγές και αρχειακό υλικό. Εκείνο που θέλαμε να δείξουμε, είναι πως η ατομική μνήμη συνδιαλέγεται με την συλλογική. Το χρονικό των υπογείων της Ζωσιμαίας ενέπνευσε εικαστική δημιουργία, με στόχο να μετατραπεί σε χώρο Μνήμης της πόλης των Ιωαννίνων.

Επίσης μέσα από τις μαρτυρίες θέλουμε να ψηλαφίσουμε τα βιώματα, τα συναισθήματα των ανθρώπων που φυλακίστηκαν στα υγρά υπόγειά της».

Η έκθεση που θα είναι ανοιχτή για το κοινό μέχρι και τις 24 Ιανουαρίου, πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη των ΓΑΚ- Ιστορικό Αρχείο-Μουσείο Ηπείρου, του 1ου Γυμνάσιου Ιωαννίνων, του δημοσιογράφου Φιλήμονα Καραμήτσου, του Αλέκου Ράπτη ιστορικού ερευνητή και της αρχιτεκτόνισσας Ματίνας Δεδικούση.