Ως «ιστορική» χαρακτηρίζεται η πολιτική συμφωνία που επετεύχθη εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Μεταναστευτικό και το Άσυλο. Πολλώ δε μάλλον για την Ελλάδα η οποία βρίσκεται στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ και κατ’ επέκταση είναι από τις χώρες οι οποίες πρώτες έρχονται σε επαφή με της επιπτώσεις της διαχείρισης, ενώ σηκώνουν δε, δυσανάλογο βάρος σε περιόδους έξαρσης του φαινομένου.

Οι διαπραγματευτές του Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής εργάστηκαν όλη τη νύχτα για να συμφωνήσουν για την αναθεώρηση των διαδικασιών ασύλου της ΕΕ. 

Η συμφωνία ήρθε μετά από χρόνια αποτυχημένων προσπαθειών, με τους κανονισμούς να στοχεύουν στην εξισορρόπηση των ανησυχιών τόσο των χωρών πρώτης γραμμής όπως η Ελλάδα, που επιθυμούν βοήθεια στη διαχείριση των αιτούντων άσυλο, όσο και των χωρών της ενδοχώρας που υποστηρίζουν ότι πάρα πολλοί μετανάστες φθάνουν σε μια χώρα της ΕΕ και στη συνέχεια μετακινούνται σε άλλες, ένα φαινόμενο που ονομάζεται «δευτερογενείς ροές».

Κατά τη συμφωνία, η οποία είναι προκαταρκτική και πρέπει ακόμη να επικυρωθεί επίσημα από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, οι χώρες πρώτης γραμμής της Νότιας Ευρώπης θα θεσπίσουν αυστηρότερη διαδικασία ασύλου στα σύνορά τους με χώρες εκτός ΕΕ και θα έχουν μεγαλύτερη εξουσία να απομακρύνουν τους αιτούντες άσυλο που έχουν απορριφθεί. Οι χώρες που βρίσκονται στην ενδοχώρα θα έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν αν θα δέχονται έναν ορισμένο αριθμό μεταναστών ή αν θα πληρώνουν σε ένα κοινό ταμείο της ΕΕ.

Στον πυρήνα του, το Νέο Σύμφωνο αποσκοπεί στη θέσπιση προβλέψιμων, ξεκάθαρων κανόνων που δεσμεύουν όλα τα κράτη μέλη, ανεξάρτητα από τη γεωγραφική τους θέση και το οικονομικό τους βάρος. Απώτερος στόχος είναι να βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ της ευθύνης των κρατών της πρώτης γραμμής, όπως η Ιταλία, η Ελλάδα και η Ισπανία, που δέχονται τον κύριο όγκο των αιτούντων άσυλο, και της αρχής της αλληλεγγύης που πρέπει να τηρούν οι άλλες χώρες.

Πέντε νόμοι, ένα σύμφωνο

Η συμφωνία η οποία έρχεται εν μέσω της ισπανικής προεδρίας, φέρνει στο προσκήνιο επί της ουσίας πέντε νόμους που αφορούν σε όλα τα στάδια της διαχείρισης του ασύλου και της μετανάστευσης. Το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση προορίζεται να καλύψει την «εσωτερική διάσταση» της μετανάστευσης, ενώ η «εξωτερική διάσταση» αντιμετωπίζεται μέσω εξατομικευμένων συμφωνιών με γειτονικές χώρες, όπως η Τουρκία, η Τυνησία και η Αίγυπτος.

Οι πέντε νόμοι που περιλαμβάνονται στο νέο σύμφωνο 

Ο κανονισμός διαλογής, ο οποίος προβλέπει μια διαδικασία πριν από την είσοδο για την ταχεία εξέταση του προφίλ ενός αιτούντος άσυλο και τη συλλογή βασικών πληροφοριών, όπως η εθνικότητα, η ηλικία, τα δακτυλικά αποτυπώματα και η εικόνα του προσώπου. Θα διενεργούνται επίσης έλεγχοι υγείας και ασφάλειας.

Τον τροποποιημένο κανονισμό Eurodac τη μεγάλης κλίμακας βάση δεδομένων που θα αποθηκεύει τα βιομετρικά στοιχεία που συλλέγονται κατά τη διαδικασία διαλογής. Η βάση δεδομένων θα στραφεί από την καταμέτρηση των αιτήσεων στην καταμέτρηση των αιτούντων, ώστε να αποτρέπονται οι πολλαπλές αιτήσεις με το ίδιο όνομα.

Ο τροποποιημένος κανονισμός για τις διαδικασίες ασύλου (APR), ο οποίος ορίζει δύο πιθανές διαδικασίες για τους αιτούντες άσυλο: μια ταχεία συνοριακή διαδικασία για τους μετανάστες που προέρχονται από χώρες με χαμηλά ποσοστά αναγνώρισης, η οποία προορίζεται να διαρκέσει το πολύ 12 εβδομάδες, και η παραδοσιακή διαδικασία ασύλου, η οποία μπορεί να διαρκέσει αρκετούς μήνες.

Τον κανονισμό για το άσυλο και τη διαχείριση της μετανάστευσης (AMMR), ο οποίος θεσπίζει ένα σύστημα «υποχρεωτικής αλληλεγγύης» που θα ενεργοποιείται όταν ένα ή περισσότερα κράτη μέλη βρίσκονται υπό «μεταναστευτική πίεση». Το σύστημα θα προσφέρει στις χώρες τρεις επιλογές για να βοηθήσουν: να μετεγκαταστήσουν ορισμένο αριθμό αιτούντων άσυλο, να καταβάλουν εισφορά για κάθε αιτούντα που αρνούνται να μετεγκαταστήσουν και να χρηματοδοτήσουν επιχειρησιακή υποστήριξη.

Ο κανονισμός για την κρίση, ο οποίος προβλέπει έκτακτους κανόνες που θα εφαρμόζονται όταν το σύστημα ασύλου απειλείται από ξαφνική και μαζική άφιξη αιτούντων, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια της μεταναστευτικής κρίσης του 2015-2016, ή από κατάσταση ανωτέρας βίας, όπως η πανδημία COVID-19. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι εθνικές αρχές θα μπορούν να εφαρμόζουν αυστηρότερα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων μεγαλύτερων περιόδων κράτησης.

Τι σημαίνουν αυτά πρακτικά για την Ελλάδα

Σύμφωνα με το protothema, η χώρα μας μαζί καθώς και τα άλλα κράτη που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Μάλτα, επωφελείται καθώς βλέπει πλέον τις διαδικασίες να βαίνουν προς το ταχύτερο ενώ θεσπίζεται και ένας υποχρεωτικός μηχανισμός αλληλεγγύης, κάτι που η Αθήνα ζητούσε μετ’ επιτάσεως για χρόνια καθώς στην εθελοντική του μορφή το μέτρο είχε ομολογουμένως αποτύχει.

Στο πλαίσιο αυτό με την άφιξη ενός αιτούντα άσυλο σε ελληνικό έδαφος θα μπορεί η Ελλάδα μέσω του Eurodac κατ’ αρχήν να διαπιστώνει εάν υπάρχει άλλη καταχώριση στο όνομά του, εάν έχει επιχειρηθεί πρότερη είσοδο με άλλα στοιχεία και φυσικά την καινοτομία της ταχείας εξέτασης προφίλ η οποία αποσυμφορεί την διαδικασία ασύλου με σωρηδόν αιτήματα.

Μέσω της διαδικασίας της «υποχρεωτικής αλληλεγγύης» η Ελλάδα θα μπορεί να δει άλλες χώρες της ΕΕ να υποχρεούνται να συμβάλλουν στην διαχείριση των βαρών μέσω των μετεγκαταστάσεων, προκειμένου τα βάρη τα κατανέμονται όσο πιο δίκαια γίνεται. Στο ίδιο πλαίσιο, θεσπίστηκε και μία ακόμη παράμετρος για χώρες οι οποίες αρνούνται να δεχθούν αιτούντες άσυλο, καθώς αυτές θα καλούνται να καταβάλλουν εισφορά στις χώρες οι οποίες σηκώνουν το αντίστοιχο βάρος καθώς και να χρηματοδοτήσουν επιχειρησιακή υποστήριξη. Σημειώνεται ότι το συγκεκριμένο μέτρο επεκτείνεται και στις τρίτες χώρες οι οποίες λογίζονται ως «ασφαλείς» προκειμένου να δύναται με αυτόν τον τρόπο να ανακοπούν οι ροές σε ορισμένες περιπτώσεις εκτός ΕΕ.

Οι νέοι κανόνες, μόλις εγκριθούν, θα καταστήσουν το ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου αποτελεσματικότερο και θα αυξήσουν την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών, επιτρέποντας την ελάφρυνση του φόρτου στα κράτη μέλη στα οποία φθάνουν οι περισσότεροι μετανάστες.

Οι αντιρρήσεις

Ενώ οι αξιωματούχοι της ΕΕ πανηγύρισαν για τη συμφωνία σχετικά με το σύμφωνο για τη μετανάστευση που παρουσίασε για πρώτη φορά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2020, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ομάδες υπεράσπισης των μεταναστών προειδοποιούν για τις επιπτώσεις της συμφωνίας στους μετανάστες και τους αιτούντες άσυλο που φτάνουν στα σύνορα της Ευρώπης.

Περισσότερες από 50 ΜΚΟ προειδοποίησαν σε ανοιχτή επιστολή ότι το σύμφωνο για τη μετανάστευση θα επιτρέψει στις χώρες να κρατούν αυθαίρετα παιδιά, να απομακρύνουν τους μετανάστες σε αυτό που η συμφωνία αποκαλεί «ασφαλείς τρίτες χώρες» και να αυξήσουν τη «φυλετική σκιαγράφηση». Η συμφωνία έρχεται μόλις έξι μήνες πριν από τις ευρωεκλογές, με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν αύξηση της υποστήριξης προς τα ακροδεξιά, αντιμεταναστευτικά κόμματα σε χώρες όπως η Γερμανία και η Ολλανδία.