Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Καρακάλλας που κυριάρχησε στα χρόνια της αρχαίας δυτικής ιστορίας, μετά τις διαμάχες με τον αδελφό του Γέτα και τη δολοφονία του, έδωσε εντολή να σβηστεί η μορφή του Γέτα από τη μία πλευρά των νομισμάτων και να παραμείνει μόνο η άλλη που εικόνιζε τον ίδιο. Έτσι, τώρα, από τους δύο αυτοκράτορες μπορούμε να δούμε στο νόμισμα μόνο τον έναν…

Αργότερα η επανάσταση της εκτύπωσης προκάλεσε μεγάλο προβληματισμό στους διανοούμενους της εποχής γιατί η πληροφορία άρχισε να μεταδίδεται ανεξέλεγκτα και αδιασταύρωτα, ενώ ως τότε πρόσβαση σε αυτήν είχαν μόνο οι πλούσιοι που μπορούσαν να αγοράσουν βιβλία τα οποία περιλάμβαναν τα νέα της εποχής. 

Μάλιστα, ο γνωστός φιλόσοφος Έρασμος είχε σχολιάσει χαρακτηριστικά για το φαινόμενο αυτό: «Κανένας δεν μπορεί να γίνει ούτε φούρναρης αν δεν εκπαιδευτεί σε αυτό» εννοώντας ασφαλώς ότι επειδή όλοι μπορούσαν να εκτυπώσουν δεν σημαίνει ότι ήταν επαγγελματίες τυπογράφοι.

Επιπλέον, οι πρώτες αυτές ερασιτεχνικές εκτυπώσεις έθεταν το θέμα της μαγείας κάνοντας τους επιστήμονες του μέλλοντος να ισχυρίζονται ότι αυτό είχε ως επίπτωση το γεγονός ότι τόσες πολλές μάγισσες κάηκαν στην πυρά στο πλαίσιο ενός ολόκληρου κινήματος κυνηγιού των μαγισσών που αναπτύχθηκε έντονα εκείνη την εποχή.

Παράλληλα, στις εποχές που ο σημερινός Ευρωπαίος ανακάλυπτε άγνωστους μακρινούς προορισμούς πλέοντας έξω από την ήπειρό μας, διαδίδονταν πολλές ψεύτικες ιστορίες που σχετίζονταν με γεωγραφικές εξερευνήσεις. Απατεώνες που ήθελαν να σχεδιάσουν τα επόμενα ταξίδια τους για να γίνουν διάσημοι, έπλαθαν ιστορίες για διάφορα νησιά, αλλά και πολιτισμούς που ήταν ανύπαρκτα. Έτσι, κατασκεύαζαν πλαστά στοιχεία με χάρτες, βιβλία και φανταστικούς λογαριασμούς ταξιδιών.

Η ρητορική του μίσους και τα fake news

Όσο ψέμα περιλαμβάνουν οι παραπάνω ιστορίες, άλλη τόση αλήθεια κουβαλούν αν σκεφτούμε πόσο σχετικά είναι όλα αυτά με τη σύγχρονη πραγματικότητα και πόσο, τελικά, η ιστορία επαναλαμβάνεται.

Μέσα από τη δεύτερη αφήγηση διαπιστώνουμε ότι οι φόβοι για τη διάχυση της πληροφορίας υπήρχαν και τότε όπως συμβαίνει και τώρα με τα social media, τα fake news και τους ψεύτικους λογαριασμούς. Επίσης, η δεύτερη αφήγηση μπορεί πολύ εύκολα να παραλληλιστεί με τη ρητορική μίσους που συχνά στιγματίζει ή επιχειρεί να εξολοθρεύσει οτιδήποτε διαφορετικό εντοπίζεται στο σύνολο μιας κοινότητας.

Βέβαια, παρατηρούμε ότι μέσα από την επανάσταση της εκτύπωση όλο και περισσότεροι άνθρωποι γίνονται πια εγγράμματοι, γνωρίζουν περισσότερα για το περιβάλλον τους εξαιτίας των βιβλίων και της μόρφωσης και όλο αυτό συμβάλλει στο να σταματήσει το κυνήγι των μαγισσών, γιατί οι άνθρωποι γίνονται όλο και περισσότερο μορφωμένοι και καταλαβαίνουν τι δεν ισχύει και τι δεν λειτουργεί.

Αυτές είναι μερικές μόνο από τις αφηγήσεις που περιλαμβάνει η έκθεση «Fake (f)or Real» (Ψεύτικο για αληθινό;) και τις οποίες ξεδιπλώνει στη «ΜτΚ» η επιμελήτριά της Joanna Urbanek. Η έκθεση παρουσιάζεται στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών σε συνεργασία με το Σπίτι της Ευρωπαϊκής Ιστορίας το οποίο εδρεύει στις Βρυξέλλες. Έχει δε ιδιαίτερα πρωτότυπη θεματολογία αφού παρουσιάζει ιστορίες παραποιήσεων και πλαστογραφήσεων από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας.

Περιγράφει τις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες που εξηγούν την εμφάνισή τους, τα ενδιαφέροντα και τα κίνητρα πίσω από αυτά και τον αντίκτυπο που είχαν. Δείχνει, ακόμη, πώς τελικά αποκαλύφθηκαν.

Μέσα από τις θεματικές ενότητες: Εξουσία και Προσευχή, Η κατανόηση του κόσμου, Ένωση και Διαίρεση, Στον πόλεμο, Παραχάραξη και Πλούτος, Η εποχή της μετά-αλήθειας, με περισσότερα από 100 εκθέματα της Συλλογής του Σπιτιού της Ευρωπαϊκής Ιστορίας εξετάζονται επίσης τα κίνητρα, οι στρατηγικές και τα εργαλεία που χρησιμοποιούν απατεώνες και πλαστογράφοι. «Αυτό που χρειάζεται είναι κριτική σκέψη και κατανόηση. Πρέπει να ελέγχεις την πηγή της πληροφορίας και ποιον εμπιστεύεσαι, αλλά και να φιλτράρεις όλα όσα διαβάζεις στα social media, ακόμη και αν σχετίζονται με τους καλύτερούς σου φίλους, όπως για παράδειγμα τους ψεύτικους λογαρισμούς», επισημαίνει η Joanna Urbanek.

Η έκθεση περιλαμβάνει ακόμη ταινίες και διαδραστικά παιχνίδια. «Έχει πολλά ιστορικά αντικείμενα, είναι βασισμένη σε διαφορετικά μέσα και οι επισκέπτες ψυχαγωγούνται και καταλαβαίνουν παράλληλα πώς λειτουργεί η απάτη ή πώς εργάζονται οι απατεώνες».

«Διαφορετικές οι ανάγκες στο πώς θα πρέπει να συμπεριφερθούμε στα έργα»

Η project manager των περιοδικών εκθέσεων του Σπιτιού της Ευρωπαϊκής Ιστορίας μιλά για τη συνεργασία με το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, το οποίο δεν είχε ξαναεπισκεφθεί. «Αρχίσαμε να συνεργαζόμαστε ενάμισι χρόνο πριν όταν ξεκινήσαμε να δουλεύουμε πάνω σε αυτή την πρώτη έκθεση.

Από την αρχή βρήκαμε εδώ πολύ δραστήριους ανθρώπους, επαγγελματίες με νέες ιδέες που ήταν εδώ στην ώρα τους. Είμαστε επίσης πολύ χαρούμενοι που το μουσείο από μόνο του δημιούργησε τη δική του έκθεση που βασίζεται στη συλλογή τους. Άρχισαν να αναλύουν τα έργα της, αναζήτησαν ασφάλεια, διερεύνησαν πώς και πότε δημιουργήθηκαν και με ποιες συνθήκες. 

Νομίζω ότι αυτή είναι μία πολύτιμη προσέγγιση», τονίζει η project manager, ενώ για τις προκλήσεις του εγχειρήματος εστιάζει περισσότερο στην απόσταση και συμπληρώνει ότι μετά την πανδημία ήταν συνηθισμένο να γίνονται συνεργασίες από απόσταση. Έτσι όλο αυτό ήταν διαχειρίσιμο».

Μέλος της ομάδας και ο συντηρητής έργων τέχνης Βασίλης Γαλανάκος και μαζί με τη συνάδελφο Νάταλι Νίντεν έστησαν την έκθεση εδώ στη Θεσσαλονίκη. «Υπάρχει μεγάλη ποικιλία στα έργα και διαφορετικές ανάγκες στο πώς εμείς θα πρέπει να συμπεριφερθούμε ως προς αυτά γιατί είναι φτιαγμένα από χαρτί, μέταλλο, οργανικά υλικά, πέτρα. Έχουμε αντικείμενα της δικής μας συλλογής και κάποια που είναι δανεισμένα από άλλα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές.

Η δική μας ανάγκη είναι να συμπεριφερθούμε με τον ίδιο τρόπο σε όλα και να σεβαστούμε το αντικείμενο ως αντικείμενο και αυτά που χρειάζεται ως προς το πώς θα φωτιστεί, πώς θα γίνουν τα στηρίγματα, πώς θα τοποθετηθεί στις βιτρίνες, οι μεταφορές που πρέπει να γίνουν. 

Όλα τα αντικείμενα μπήκαν σε κιβώτια, είναι αριθμημένα με τρόπο ώστε να μπορεί να γίνει εύκολα ο αποκυβωτισμός και η τοποθέτηση στις βιτρίνες, γιατί αυτή η έκθεση θα συνεχίσει και σε άλλες χώρες. Οπότε με ένα σύστημα που έχουμε δημιουργήσει, μπορούμε εύκολα να βγάλουμε τα αντικείμενα από τα κιβώτια και μετά όταν χρειαστεί θα έρθουμε να ξεστήσουμε την έκθεση για να μπορέσουμε να τη μεταφέρουμε σε άλλες πόλεις». Επόμενος σταθμός της έκθεσης είναι η Σόφια.

Με αφορμή την παραπάνω έκθεση παρουσιάζεται παράλληλα και η έκθεση «Η κρυφή γοητεία της πλαστογραφίας» που πραγματεύεται ειδικότερα την πλαστογράφηση στην τέχνη. Στο πλαίσιό της αναζητήθηκαν και μελετήθηκαν έργα που να ανταποκρίνονται στο θέμα, καταρχάς από τις Συλλογές του Τελλογλείου Ιδρύματος, αλλά και δάνεια από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, από το Μουσείο Εκμαγείων του ΑΠΘ, από το Πολεμικό Μουσείο και από συλλέκτες και ιδιωτικές συλλογές.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Οι εκθέσεις θα διαρκέσουν έως τις 16 Ιουνίου 2024.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 11.02.2024