Ένα μεγάλο «αν» στοιχειώνει από το βράδυ της περασμένης Τρίτης τη χώρα. Αν τα συστήματα ασφαλείας λειτουργούσαν, θα είχε αποφευχθεί το ανθρώπινο λάθος, θα είχαν σωθεί δεκάδες άνθρωποι. Αν είχαν προχωρήσει οι διαγωνισμοί χωρίς τις καθυστερήσεις των προηγούμενων ετών. Αν τηρούνταν έστω και τώρα το χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης της ανάταξης των συστημάτων σηματοδότησης - τηλεδιοίκησης, και αν το έργο είχε ολοκληρωθεί εντός του 2021 ή έστω του 2022 όπως προβλεπόταν... σήμερα δεν θα μετρούσαμε θύματα. Οι τραγικές εξελίξεις απέδειξαν ότι ο χρόνος μετριέται και σε ανθρώπινες ζωές.

Οι δικλείδες ασφαλείας

Τρία πρώην στελέχη του ΟΣΕ και της ΕΡΓΟΣΕ μίλησαν στη «ΜτΚ» υπό τον όρο ανωνυμίας. Οι απόψεις τους συγκλίνουν στο ότι υπάρχουν συστήματα για να αποτρέπουν το ανθρώπινο λάθος, αλλά σήμερα δεν λειτουργεί κανένα τους, γιατί έπρεπε να γίνουν λειτουργικά και να διασυνδεθούν μεταξύ τους.

01. Σηματοδότηση: Αν λειτουργούσε το σύστημα σηματοδότησης θα έβλεπε ο μηχανοδηγός το κόκκινο φανάρι και θα ήξερε ότι η γραμμή είναι κατειλημμένη. Όμως εδώ και καιρό δεν λειτουργεί, με αποτέλεσμα όλα τα φανάρια να είναι κόκκινα, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι μία γραμμή είναι κατειλημμένη. Η συνεννόηση γίνεται με βάση την επικοινωνία των σταθμαρχών μεταξύ τους, και με τους μηχανοδηγούς.

02. Τηλε-διοίκηση: Υπάρχουν κέντρα κυκλοφορίας με οθόνες που δείχνουν πού βρίσκονται και πώς κινούνται τα τρένα, όμως κι αυτά λειτουργούν με προβληματικό τρόπο. Εικόνα υπάρχει για ένα περιορισμένο τμήμα του δικτύου, ακόμα και εκεί όμως οι χειριστές βλέπουν πού κινούνται τα τρένα αλλά δεν μπορούν να παρέμβουν και να διακόψουν την ηλεκτροκίνηση, σταματώντας την κυκλοφορία, αν χρειαστεί. Εδώ και εννιά χρόνια το σύστημα είναι υπό ανάταξη... «Το σύστημα τηλε-διοίκησης στο τμήμα της Λάρισας έπαθε βλάβη κάηκαν τα συστήματα και δεν τα ξανάφτιαξαν εδώ και 4-5 χρόνια. Το τμήμα Τιθορέα Δομοκός το παραλάβαμε πρόσφατα με τα προβλήματα, γιατί κανένα έργο δεν παραλαμβάνεται σώο, όλα έχουν προβλήματα» λέει ένας από τους συνομιλητές μας.

03. Εσωτερική επικοινωνία: Κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής υπάρχει οπτική ίνα και κεραίες ενός εσωτερικού δικτύου επικοινωνίας, ώστε να επικοινωνούν μηχανοδηγοί με τους σταθμάρχες, και από το στίγμα να εντοπίζεται κάθε στιγμή πού βρίσκεται το τρένο. Είναι το λεγόμενο GSMR που άρχισε να εγκαθίσταται από το 2010, έχει παραδοθεί από το 2012 αλλά δεν λειτούργησε ποτέ. Μέχρι σήμερα ο μηχανοδηγός με τον σταθμάρχη μιλούν με σύστημα VHF, το οποίο είναι κατά κάποιο τρόπο και το «μαύρο κουτί» του τρένου. Από αυτές τις συνομιλίες θα διαπιστώσει ο εισαγγελέας τι τελικά συνέβη το μοιραίο εκείνο βράδυ.

«Αν λειτουργούσαν τα συστήματα αυτά, θα αποτρέπονταν το ανθρώπινο λάθος και δεν θα θρηνούσαμε ανθρώπινες ζωές» λένε οι συνομιλητές μας. Υπάρχει ακόμη ένα «αν», ακόμη πιο εφιαλτικό: «αν το ατύχημα είχε συμβεί 700 μέτρα πιο πέρα, μέσα στην σήραγγα, δεν θα είχε σωθεί κανένας, θα καιγόταν όλοι, αφού στο κέντρο λειτουργίας της Ραψάνης δεν υπάρχει άνθρωπος να ενεργοποιήσει το σύστημα πυρόσβεσης και εξαερισμού!». Όχι ότι αυτή η διαπιστώσει αποτελεί κανενός είδους παρηγοριά, ή δικαιολογία, αντιθέτως κρούει ένα ακόμη καμπανάκι για τις εγκληματικές ελλείψεις που υπάρχουν στο σιδηροδρομικό δίκτυο.

Η πολύπαθη σύμβαση για την ανάταξη του δικτύου

Η σύμβαση για την ανάταξη του συστήματος σηματοδότησης - τηλε-διοίκησης υπογράφηκε τον Σεπτέμβριο του 2014 και το έργο έπρεπε να παραδοθεί το... 2017, με βάση την αρχική συμβατική υποχρέωση, ενώ το τελευταίο χρονοδιάγραμμα προέβλεπε ότι το έργο θα είχε ολοκληρωθεί το καλοκαίρι το 2023. Η σύμβαση 717 για το έργο «Ανάταξη του συστήματος σηματοδότησης - τηλε-διοίκησης και αντικατάσταση 70 αλλαγών τροχιάς σε εντοπισμένα τμήματα του άξονα Αθήνα - Θεσσαλονίκη» που υπογράφηκε ανάμεσα στην ΕΡΓΟΣΕ και την Alstom ήταν αρχικού προϋπολογισμού 41 εκατ. ευρώ. Όμως το 2016 η εργολαβία σταματά, ενώ το έργο είχε ολοκληρωθεί το στο 78% του συμβατικού αντικειμένου. Η απαιτούμενη συμπληρωματική σύμβαση για να ολοκληρωθεί ήταν της τάξης των 15 εκατ. ευρώ, και ενώ περνά από το δ.σ. της ΕΡΓΟΣΕ το 2018 φτάνουμε στις εκλογές του 2019 χωρίς να έχει ανατεθεί. Στις 22 Ιανουαρίου 2021 το δ.σ. της ΕΡΓΟΣΕ ενέκρινε την παράταση της διάρκειας του έργου κατά 16 μήνες, καθώς κατά το στάδιο υλοποίησης, όπως ανέφερε η ΕΡΓΟΣΕ, προέκυψαν ανάγκες επιπλέον εργασιών για την ολοκλήρωση του και η συμπληρωματική σύμβαση τελικά ανατίθεται τον Μάιο του 2021, έναντι 13 εκατ. ευρώ. Μέχρι σήμερα, σύμφωνα με την ιστοσελίδα της ΕΡΓΟΣΕ έχει υλοποιηθεί μόνο το 17% του φυσικού αντικειμένου. Η εν λόγω σύμβαση (717) έχει άμεση σχέση με μια άλλη σύμβαση (10005) προμήθειας και εγκατάσταση του ETCS (European Control Train System) στα αντίστοιχα τμήματα, για την οποία η χώρα μας είχε αναλάβει δέσμευση να ολοκληρωθεί μέχρι τον Οκτώβριο του 2022.

Το σύστημα ETCS αφορά στην αυτόματη προστασία συρμών και αποτελείται από δύο υποσυστήματα, το Σύστημα Συρμού και το Σύστημα Γραμμής, τα οποία επιτρέπουν:

- τη συνεχή επιτήρηση της μέγιστης επιτρεπόμενης ταχύτητας των συρμών

- την αυτόματη προστασία έναντι παραβιάσεων ταχύτητας με την εφαρμογή πέδησης λειτουργίας ή πέδησης ανάγκης, καθώς και την αυτόματη ακινητοποίηση του συρμού με πέδηση ανάγκης, σε περίπτωση παραβίασης ερυθρού φωτοσήματος.

- την απεικόνιση των ενδείξεων των φωτοσημάτων στο θάλαμο μηχανοδήγησης με χρήση ηλεκτρονικών μονάδων γραμμής (Lineside Electronic Units) και ραδιοφάρων (Εurobalises).

Από τον Απρίλιο του 2022

Ήδη από τον Απρίλιο του 2022 ο πρόεδρος της επιτροπής ETCS Χρήστος Κατσιούλης είχε καταγγείλει αδικαιολόγητες καθυστερήσεις, κακοδιαχείριση συμβάσεων, αλλά κυρίως κρίσιμα ζητήματα που άπτονται της ασφαλούς εκτέλεσης των σιδηροδρομικών δρομολογίων, δηλώνοντας την παραίτησή του. Κατά το παρελθόν είχε ενημερώσει τη διοίκηση της εταιρείας «για όλα τα τεχνικά θέματα που προκάλεσαν και προκαλούν αδικαιολόγητες καθυστερήσεις στην υλοποίηση των συμβάσεων ανάταξης της σηματοδότησης 717/14 και ETCS επί γραμμής 10005/07», εκφράζοντας τη διαφωνία του για ενέργειες του Οργανισμού επί θεμάτων ανάταξης των γραμμών και των συστημάτων ασφαλείας. Στην δισέλιδη επιστολή παραίτησής του επαναλάμβανε τα περί ημιτελούς συντήρηση του σιδηροδρομικού δικτύου, αναφερόταν στις «τεράστιες καθυστερήσεις στη σύμβαση του ETCS επί γραμμής», σε «κακοδιαχείριση της σύμβασης ανάταξης της σηματοδότησης» ενώ έκρουε κώδωνα κινδύνου για την ασφάλεια, αναφέροντας ότι συγκεκριμένο τμήμα του δικτύου, στο οποίο θα γίνεται «κυκλοφορία τρένων με 200 km/h, χωρίς σε αυτό να υπάρχει καμία ένδειξη της κατάστασης της γραμμής, ακόμα και θραύση αυτής, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στην ασφάλεια κυκλοφορίας των τρένων».

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 05.03.2023