Περισσότερα από 1 στα 2 κτίρια σε δήμους του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης έχουν βανδαλιστεί. Συγκεκριμένα, το ποσοστό βανδαλισμού στον Εύοσμο ξεπερνά το 56%, στην Καλαμαριά αγγίζει το 52% και στο κέντρο της Θεσσαλονίκης φτάνει σχεδόν στο 47%. 

Οι δημόσιοι χώροι και δημόσια περιουσία βρίσκονται περισσότερο στο στόχαστρο των ατόμων που προβαίνουν σε βανδαλισμούς -δημόσια κτίρια, μνημεία, πινακίδες και σηματοδότες, κάδοι σκουπιδιών, ελεύθεροι χώροι- ενώ σε ό,τι αφορά πολυκατοικίες και μονοκατοικίες πιο «ευπαθή» σε βανδαλισμούς είναι κτίρια κάποιας παλαιότητας. Οι επαγγελματικοί χώροι δεν «ξεφεύγουν» από τη γενική εικόνα, αλλά το φαινόμενο εκεί είναι πιο περιορισμένο, κάτι που σχετίζεται και με τα μέτρα ασφαλείας που αρκετές επιχειρήσεις λαμβάνουν. 

Μηνύματα με σπρέι και γκράφιτι είναι το πιο σύνηθες μέσο βανδαλισμού, ενώ η πλειοψηφία των μηνυμάτων είναι οπαδικού περιεχομένου. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ποσοστό βανδαλισμού σε δρόμο του Ευόσμου, όπου κοντά υπήρχε σύνδεσμος οπαδών ομάδας, μετρήθηκε στο 95%!

«Στοιχείο υποβάθμισης της ποιότητας ζωής στις πόλεις»

Ερευνητές- φοιτητές του Τμήματος Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος περπάτησαν σε κεντρικές και περιφερειακές οδούς -επιλεγμένες με κριτήριο αντιπροσωπευτικότητας του δείγματος- της κεντρικής, ανατολικής και δυτικής Θεσσαλονίκης, αλλά και της Λάρισας, του Ρεθύμνου και της Κομοτηνής. Κατέγραψαν και φωτογράφησαν βανδαλισμούς σε συνολικό μήκος πέντε χιλιομέτρων στην κάθε περιοχή.

«Το ερέθισμα για την έρευνα υπήρξε η προσωπική παρατήρηση. Όποιος ταξιδεύει στις ελληνικές πόλεις, στα πιο μεγάλα αστικά κέντρα αλλά και στην περιφέρεια, καθώς και σε πόλεις του εξωτερικού παρατηρεί τις διαφορές. Οι βανδαλισμοί είναι ένα στοιχείο που υποβαθμίζει την ποιότητα της εικόνας μίας πόλης, την καθημερινότητα όπως τη βιώνουν οι κάτοικοί της ή την αντιλαμβάνονται οι επισκέπτες της. Κρίναμε ότι θα ήταν χρήσιμο να μελετηθεί αυτό, σε τι βαθμό έχει επικρατήσει, να καταγράψουμε αυτή την εικόνα, λαμβάνοντας υπόψη και μία διάχυτη αίσθηση ότι το φαινόμενο έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια. 

Η έρευνα ξεκίνησε στο πλαίσιο πτυχιακών εργασιών. Δόθηκε σε φοιτητές στο πλαίσιο της εκπόνησης της πτυχιακής τους εργασίας, να καταγράψουν την κατάσταση σε δρόμους συνολικού μήκους πέντε χιλιομέτρων, σε κάθε επιλεγμένη περιοχή», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο υπεύθυνος της έρευνας Δρ. Χρήστος Άνδρας. Όπως, πρόσθεσε «το φαινόμενο του βανδαλισμού δημόσιου χώρου αποτελεί ένα βασικό κριτήριο της ποιότητας ζωής σε ένα σύγχρονο, αστικό περιβάλλον», ενώ «επιπλέον, είναι μια ένδειξη που μας αποκαλύπτει την ποιότητα της διοίκησης, την κουλτούρα και νοοτροπία των μελών της κοινότητας, το επίπεδο ασφάλειας και αστυνόμευσης, ίσως αποτελεί ένα πρώιμο δείκτης χαμηλής εγκληματικότητας».

«Επιλέξαμε κεντρικές αλλά και παράπλευρες οδούς. Σε πρώτη φάση το ζητούμενο είναι να υπάρχει ποικιλία στα στοιχεία για να γίνει η σύγκριση. Μέχρι το τέλος του έτους θα έχουν ολοκληρωθεί αντίστοιχες έρευνες σε Αθήνα, Πρέβεζα, Κέρκυρα, Βέροια και Σέρρες. Θέλουμε να καλύψουμε σε πρώτη φάση τον ελληνικό χώρο, αν και παράλληλα έχουν ξεκινήσει φοιτητές αντίστοιχες έρευνες στο εξωτερικό, π.χ. στο Σικάγο. Θα επεκταθούμε σίγουρα σε πόλεις των Βαλκανίων που είναι σχετικά εύκολα προσβάσιμες. Μέχρι το τέλος της άλλης χρονιάς στόχος είναι να έχουμε συγκρίσιμα στοιχεία από 20-25 πόλεις», εξήγησε ο κ. Άνδρας.

Επισήμανε δε πως απώτερος στόχος είναι να δημιουργηθεί μία αξιόπιστη κοινή βάση δεδομένων και για τον λόγο αυτό επιδιώκονται συνέργειες και συνεργασίες και με άλλα πανεπιστήμια. Σε ό,τι αφορά τον πυρήνα του προβλήματος παρατήρησε πως υπάρχει άμεση συσχέτιση της έντασης του φαινομένου με την πυκνότητα του αστικού κέντρου, καθώς και με τον οπαδισμό.

«Τα αποτελέσματα της έρευνας»

Οι ερευνητές- φοιτητές ξεκίνησαν περπατώντας την κάθε οδό και μπροστά σε κάθε νούμερο-διεύθυνση κατέγραφαν 5 πεδία- πληροφορίες με βάση την παρακάτω κοινή κωδικοποίηση.

-Την ακριβή διεύθυνση της καταγραφής

-Το είδος του ακινήτου: Πολυκατοικία, Μονοκατοικία, Επαγγελματικός χώρος- μαγαζί, δημόσιο κτίριο, μνημείο, ελεύθερος χώρος, δημόσια πινακίδα κυκλοφορίας- σηματοδότηση δρόμου, περίπτερο, κάδοι σκουπιδιών.

-Τον τύπο της παρέμβασης-βανδαλισμού: Γκράφιτι, σπρέι μήνυμα, διαφήμιση ακινήτου, άλλη διαφήμιση, σκουπίδια.

-Τον τύπο του μηνύματος: Καθαρό, οπαδικό, πολιτικό, προσωπικό, διαφήμιση, χωρίς νόημα.

-Την κλίμακα του βανδαλισμού (αν υπήρχε) με ένα νούμερο από 1 (ελάχιστη) έως 5 (μέγιστη), με βάση την εκτίμηση του ερευνητή από το μέγεθος όσων έβλεπε.

Το τελικό αποτέλεσμα της καταγραφής ήταν ένας πίνακας Excel πλήρως συμπληρωμένος στα 5 πεδία. Στη συνέχεια με τη χρήση απλών συναρτήσεων του excel (count, countif, sum) προέκυψαν τα συνολικά ποσοτικά αποτελέσματα, αλλά και επιμέρους σε κάθε κατηγορία.

«Τα βασικά ποσοτικά αποτελέσματα»

Μέχρι σήμερα έχουν συγκεντρωθεί και επεξεργαστεί στοιχεία από 7 περιοχές στο διάστημα του 1ου εξαμήνου του 2023.

Συγκεκριμένα:

-Στην Κομοτηνή (Ιανουάριος 2023) σε πλήθος 708 κτιρίων βανδαλισμένα καταγράφηκαν τα 63, που αντιστοιχεί σε ποσοστό βανδαλισμού 8,90%.

-Στο Ρέθυμνο (Φεβρουάριος 2023) σε πλήθος 514 κτιρίων βανδαλισμένα καταγράφηκαν τα 79, που αντιστοιχεί σε ποσοστό βανδαλισμού 15,37%.

-Στη Λάρισα (Απρίλιος 2023) σε πλήθος 962 κτιρίων βανδαλισμένα καταγράφηκαν τα 329, που αντιστοιχεί σε ποσοστό βανδαλισμού 34,2%.

-Στο κέντρο της Θεσσαλονίκης (Φεβρουάριος 2023) σε πλήθος 437 κτιρίων βανδαλισμένα καταγράφηκαν τα 204, που αντιστοιχεί σε ποσοστό βανδαλισμού 46,68%.

-Στους Αμπελόκηπους Θεσσαλονίκης (Φεβρουάριος 2023) σε πλήθος 654 κτιρίων βανδαλισμένα καταγράφηκαν τα 178, που αντιστοιχεί σε ποσοστό βανδαλισμού 27,22%.

-Στον Εύοσμο Θεσσαλονίκης (Μάιος 2023) σε πλήθος 473 κτιρίων βανδαλισμένα καταγράφηκαν τα 265, που αντιστοιχεί σε ποσοστό βανδαλισμού 56,03%.

-Στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης (Ιούνιος 2023) σε πλήθος 433 κτιρίων βανδαλισμένα καταγράφηκαν τα 222, που αντιστοιχεί σε ποσοστό βανδαλισμού 51,67%.

Συνολικά, παρατηρείται πολύ έντονο το φαινόμενο, καθώς υπάρχουν περιοχές, όπου πάνω από τα μισά κτίρια έχουν υποστεί κάποιου είδους βανδαλισμό.

Οι «ευπαθείς» στόχοι βανδαλισμών

Σε ό,τι αφορά τα ποιοτικά στοιχεία καταγράφηκε ότι στα κτίρια που είναι πιο πρόσφατα χτισμένα δεν υπάρχει μεγάλος βαθμός βανδαλισμού, ενώ αντίθετα στα παλαιότερα κτίρια υφίσταται πιο έντονο το φαινόμενο. Επιπλέον, ανάμεσα στα παλαιότερα κτίρια, αυτά που είναι καλύτερα συντηρημένα έχουν μικρότερο βαθμό βανδαλισμών.

Οι περισσότεροι βανδαλισμοί αφορούν δημόσιους χώρους και λιγότερο ιδιωτικούς κάτι που μπορεί να αποδοθεί στους εξής παράγοντες:

-Οι δημόσιοι χώροι είναι συνήθως πιο εύκολα προσβάσιμοι, χωρίς επιτήρηση και προσφέρουν την αίσθηση της ανωνυμίας και της «ελεύθερης» παρέμβασης.

-Οι δημόσιοι χώροι φιλοξενούν συχνά ορόσημα, όπως αγάλματα, μνημεία ή κτίρια με ιστορική ή πολιτιστική σημασία, κάτι που αποτελεί όλο έλξης σε αντισυστημικές δράσεις.

-Το μικρότερο ποσοστό βανδαλισμού εμφανίζεται στους επαγγελματικούς χώρους, κυρίως γιατί διαθέτουν συχνά μέτρα ασφαλείας και κάμερες καταγραφής, διαρκή παρουσία του προσωπικού και στο ενδεχόμενο βανδαλισμού υπάρχει γρήγορη αποκατάσταση λόγω ιδίου οφέλους.

Γενικά, ο πιο συνήθης τύπος παρέμβασης είναι με spray και ακολουθείται από το graffiti. Οι διαφημίσεις αποτελούν πάρα πολύ μικρό ποσοστό. Αυτό συμβαίνει μάλλον γιατί το spray είναι μια εύκολη και γρήγορη παρέμβαση που δεν απαιτεί πολλές δεξιότητες ή εξοπλισμό και μειώνει τις πιθανότητες έκθεσης του ατόμου, το οποίο προβαίνει στον βανδαλισμό.

Τα σπρέι και τα graffiti αρκετές φορές χρησιμοποιούνται ως μέσο επικοινωνίας και μια μορφή τέχνης με την αναγραφή κειμένων, συνθημάτων ή ζωγραφικών παραστάσεων στους τοίχους. Συνήθως είναι δύσκολη η κατανόηση και η αποκωδικοποίηση τους από τον μέσο πολίτη. Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου παρατηρούνται πολύ όμορφες προσπάθειες, εμπνευσμένες από τον χώρο της τέχνης.

«Ο βανδαλισμός ως στοιχείο της οπαδικής κουλτούρας»

Η πλειοψηφία των μηνυμάτων είναι οπαδικού ή απροσδιόριστου περιεχομένου. Παρατηρήθηκε σημαντική συσχέτιση της έντασης του φαινομένου με την ύπαρξη σε παρακείμενους δρόμους συνδέσμων φιλάθλων ομάδων. Πιο συγκεκριμένα, στον Εύοσμο σε δρόμο (οδός Παπάγου) που υπάρχει σύνδεσμος οπαδών μετρήθηκε ποσοστό βανδαλισμού 95% ενώ στους τριγύρω δρόμους τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν (18%, 38% ,74 %)! 

Οι φανατικοί οπαδοί των ομάδων εκφράζουν συχνά την πίστη την αφοσίωση, την περηφάνια τους μέσα από πράξεις βανδαλισμού. Αφήνουν το αποτύπωμά και την παρουσία τους κυριολεκτικά παντού (τοίχους, πινακίδες, κάδους) ως μήνυμα κυριαρχίας σε κάθε περιοχή. Ο βανδαλισμός του δημόσιου χώρου αποτελεί μέρος της οπαδικής κουλτούρας και συμπεριφοράς, ίσως το πρώιμο στάδιο έλλειψης σεβασμού και επιθετικότητας, που σε ένα επόμενο στάδιο φθάνει και έχει φθάσει με πολλαπλά περιστατικά και ραντεβού θανάτου σε ακραίες πράξεις βίας.

Τα μηνύματα απροσδιόριστου περιεχομένου είναι είτε σκόπιμα δυσανάγνωστα με σκοπό να προκαλέσουν απλά αντίδραση. Για παράδειγμα, μπορεί να χρησιμοποιούν ορθογραφικά λάθη και τυχαίους χαρακτήρες για να δημιουργήσουν αναστάτωση και να τραβήξουν την προσοχή. Είτε, μπορεί να μην υπάρχει κάποιο νόημα γιατί απλά ο πρωταγωνιστής απαξιοί ή βαριέται ή δεν έχει κάτι να πει και το νόημα της πράξης βρίσκεται απλά και μόνο στην πράξη του βανδαλισμού (αντίδραση) και όχι στο μήνυμα.

Σημαντικό τμήμα αφορά μηνύματα πολιτικού περιεχομένου, κυρίως από τον αντιεξουσιαστικό χώρο. Πολύ λίγα είναι τα διαφημιστικά και κυρίως σε προεκλογικές περιόδους.

Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του περιεχομένου των μηνυμάτων βανδαλισμού είναι το επίπεδο της προσβλητικότητάς τους, που κυμαίνονται από ήπια έως άκρως προσβλητικά. Παρατηρούνται μηνύματα που περιέχουν υποτιμητικούς όρους, φυλετικές συκοφαντίες, σεξιστικά σχόλια ή οποιαδήποτε μορφή παρενόχλησης. Πρόκειται για μια εμφανή εκδήλωση βίας και επιθετικότητας, η οποία μπορεί ίσως να μετρηθεί με τη συγκεκριμένη μέθοδο σε μεγαλύτερη κλίμακα.