Η τέχνη προσφέρει συχνά αφορμές για σκέψη, για προβληματισμούς, ενίοτε και για διαφωνίες σχετικά με τον τρόπο που εκφράζεται και τα μηνύματα που εκπέμπει. Αυτός δεν είναι άλλωστε ο προορισμός της; Να εκπαιδεύει, να καλλιεργεί, να ανοίγει πνευματικούς ορίζοντες, να γαληνεύει, να εξανθρωπίζει. Να προσκαλεί, μα και να προκαλεί ορισμένες φορές. Όπως συνέβη με το ντοκιμαντέρ “Αδέσποτα κορμιά” το οποίο προβλήθηκε προχθές στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ στη Θεσσαλονίκη. Η συμμετοχή του στο Φεστιβάλ προκάλεσε αντιδράσεις από ορισμένους, όχι για το περιεχόμενό του· αυτό είναι ζήτημα εάν το γνώριζε έστω και ένας απ' όσους διαμαρτυρήθηκαν. Οι ενστάσεις, οι φανατισμοί, ακόμη και οι ύβρεις και οι αφορισμοί αφορούσαν την αφίσα προβολής του ντοκιμαντέρ η οποία απεικονίζει μια ημίγυμνη έγκυο γυναίκα, η μορφή της οποίας παραπέμπει στην Παναγία, σταυρωμένη σε σταυρό, που αποτελεί ένα από τα ιερότερα σύμβολα του χριστιανισμού.

Για να γίνει κατανοητό το πως συνδέεται η αφίσα με το περιεχόμενο του ντοκιμαντέρ θα πρέπει να εξηγήσουμε ότι εκείνο το οποίο παρουσιάζει η δημιουργός του Ελίνα Ψύκου είναι οι διαδρομές τριών γυναικών, της Ρόμπιν, που είναι έγκυος αλλά που δεν θέλει να γίνει μητέρα, της Κατερίνας, που θέλει αλλά δεν μπορεί και της Κικής, που επιδιώκει την ευθανασία. Τρία πολύ ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα, τρία “ανθρώπινα πάθη” θα μπορούσε να τα χαρακτηρίσει κανείς, τα οποία έχουν να κάνουν με ουσιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά που διχάζουν ακόμη και τις θεωρούμενες προηγμένες δυτικές κοινωνίες. Μάλιστα το ντοκιμαντέρ πραγματεύεται, μεταξύ άλλων και τον τρόπο με τον οποίο η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία δυσχεραίνουν την πρόσβαση σε ορισμένα κοινωνικά αγαθά ή και αμφισβητούν θεμελιώδη δικαιώματα.

Πέρα από τις συνήθεις ακραίες αντιδράσεις μελών ακροδεξιών και παλαιοχριστιανικών οργανώσεων, οι διαφωνίες γύρω από την αφίσα προσέφεραν στη δημόσια σφαίρα έναν διάλογο ασυνήθιστα υψηλού επιπέδου ανάμεσα σε δύο προσωπικότητες που βλέπουν το επίμαχο ζήτημα από τελείως διαφορετική οπτική. Του νέου μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Φιλόθεου και της γενικής διευθύντριας του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ελίζ Ζαλαντό οι οποίοι με τρόπο διεξοδικό, τεκμηριωμένο, με επιχειρήματα, δίχως κραυγές και φανατισμούς, με ευγένεια και αλληλοσεβασμό, υπερασπίστηκαν τις διαφορετικές απόψεις τους.

Στην εκτενή επιστολή του προς την Ζαλαντό ο μητροπολίτης επισημαίνει μεταξύ άλλων ότι αυτού του είδους οι διαφημίσεις “υπό το πρόσχημα μιας αμφίβολης καλλιτεχνικά γραφιστικής προσέγγισης, αγγίζουν -ενίοτε δε και υπερβαίνουν- τα όρια της κακόβουλης πρόκλησης και της κακοποιητικής πρόθεσης”, υπογραμμίζοντας παράλληλα ότι η αφίσα του ντοκιμαντέρ “είναι βαθύτατα προκλητική για το θρησκευτικό συναίσθημα των χριστιανών της πόλης μας, ανεξαρτήτως δόγματος και ομολογίας".

Απαντώντας στον Φιλόθεο η Ζαλαντό με μία επίσης εξαιρετικά τεκμηριωμένη προσέγγιση εξηγεί στον μητροπολίτη τους λόγους για τους οποίους η επίμαχη αφίσα δεν θα έπρεπε να θεωρηθεί ως προσβολή ή χλευασμός προς τα χριστιανικά σύμβολα. Όπως σημειώνει “ο Σταυρός του Κυρίου δεν είναι μόνον ένα ιερό σύμβολο πίστης, μια απλή εικόνα που αναπαράγεται στατικά ανά τους αιώνες, αλλά και ένας συμπεριληπτικός τόπος αλλά και ένας εν κινήσει τρόπος που αγκαλιάζει τον πεπτωκότα άνθρωπο, τον πάσχοντα άνθρωπο, τον εσαεί ξένο, τον οποίο οφείλουμε να υποδεχόμαστε με ταπεινότητα, κατανόηση και αγάπη”.

Ο Φιλόθεος αισθάνθηκε την ανάγκη (ίσως και την υποχρέωση) εκ του ρόλου του να εκφράσει τη διαφωνία του, υπερασπιζόμενος ένα από τα ιερότερα σύμβολα του χριστιανισμού. Υπέπεσε όμως στο σφάλμα να ζητήσει να μην αναρτηθεί η αφίσα του ντοκιμαντέρ. Επίσης δεν εκτίμησε σωστά ότι η δημοσιοποίηση της επιστολής του θα κινητοποιούσε τους γνωστούς κύκλους οι οποίοι εξήγγειλαν συλλαλητήριο έξω από την αίθουσα προβολής. Η Ζαλαντό, πολύ ορθά υπερασπίστηκε την ελευθερία στην καλλιτεχνική έκφραση, εξηγώντας συγχρόνως ότι τυχόν απαγόρευση ή λογοκρισία αντιβαίνει τους νόμους του κράτους.

Απαντώντας στο ερώτημα του τίτλου, “με τον Φιλόθεο ή με τη Ζαλαντό;”, θα πω ότι “συντάσσομαι και με τους δύο”. Προκειμένου να μην θεωρηθεί η απάντησή μου ως υπεκφυγή σπεύδω να εξηγήσω τους λόγους. Συντάσσομαι με τη γενική διευθύντρια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης επειδή, πολύ απλά, συμφωνώ με τις απόψεις της, με το περιεχόμενο αλλά και με τον τρόπο που τις διατύπωσε. Επιπλέον, θεωρώ ότι η παρουσία της τα τελευταία χρόνια σε αυτή τη θέση προσέδωσε προστιθέμενη αξία στον θεσμό τον οποίο εκπροσωπεί.

Αισθάνομαι όμως την ανάγκη να υπερασπιστώ τον μητροπολίτη και ας διαφωνώ με την προσέγγισή του στο ζήτημα της αφίσας. Δεν συμμερίζομαι τον αντικληρικαλισμό και τους ακραίους σε βάρος του χαρακτηρισμούς που πυροδότησαν οι θέσεις του για το συγκεκριμένο θέμα. Τα πρώτα δείγματα γραφής του Φιλόθεου σε αυτούς του σχεδόν τρεισήμισι μήνες που βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη τα θεωρώ πολύ θετικά. Δεν στέκομαι στις αναφορές του στον Σεφέρη και στον Πορτοκάλογλου κατά την τελετή της ορκωμοσίας του. Ο Φιλόθεος είναι ένας καλλιεργημένος ιεράρχης, με κοινωνικές ευαισθησίες, με συμπεριληπτική ματιά, εξωστρεφής και με εμφανή διάθεση να δώσει ένα διαφορετικό στίγμα σε σχέση με τον προκάτοχό του, αλλά και με παλαιότερους ιεράρχες.

Δεν δίστασε να καταδικάσει την αγέλη των ρατσιστών και ομοφοβικών που επιτέθηκαν σε δύο μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας το βράδυ του περασμένου Σαββάτου στην Αριστοτέλους. Επίσης, με χθεσινές δηλώσεις του χαρακτήρισε “ακροδεξιούς” που δεν έχουν σχέση με την Εκκλησία όσους έσπευσαν να διαδηλώσουν κατά του ντοκιμαντέρ της Ελίνας Ψύκου.

Είναι προφανές ότι οι θέσεις του νέου μητροπολίτη αποκλίνουν σημαντικά από αυτές τις οποίες εξέφραζε ο προκάτοχός του Άνθιμος, επί αυτών των ζητημάτων. Μήπως έχουμε λησμονήσει τις πύρηνες δηλώσεις του κατά του Thessaloniki Pride το οποίο χαρακτήριζε “αίσχος” και “προδοσία”, τη δε ομοφυλοφιλία “θανάσημο αμάρτημα”;

Όμως, πέραν αυτών, με αφορμή τη συγκεκριμένη υπόθεση, διερωτώμαι, μήπως η τέχνη, με τον προκλητικό τρόπο με τον οποίο εκφράζεται ορισμένες φορές, αποκλείει ένα μέρος των συμπολιτών μας να γίνουν κοινωνοί της. Και ίσως να είναι το μέρος εκείνο στο οποίο θα είχε αξία να απευθυνθεί περισσότερο. Ίσως αντί να διευρύνει τους ορίζοντές τους, τους εξωθεί ακόμη βαθύτερα στο περιθώριο.

Κλείνοντας την επιστολή της προς τον Φιλόθεο η Ζαλαντό του πρότεινε μετά το τέλος του Φεστιβάλ, να συναντηθούν για να συζητήσουν από κοντά τις διαφωνίες τους. Μακάρι η πρόσκλησή της να γίνει αποδεκτή ώστε να εκπέμψουν το μήνυμα ότι οι διαφωνίες και οι αντιπαραθέσεις που ταλανίζουν από καιρού εις καιρόν τη Θεσσαλονίκη μπορούν να εκφράζονται και με αυτόν τον τρόπο, όπως τις εξέφρασαν οι ίδιοι.