Τα εργοτάξια κλείνουν το ένα μετά το άλλο και οι τελευταίες λαμαρίνες θα απομακρυνθούν από τη Βενιζέλου σε ένα χρόνο από σήμερα. Λίγους μήνες αργότερα, στη βασική γραμμή, μήκους 9,6 χιλιομέτρων θα κινούνται 18 συρμοί χωρίς οδηγό (driverless) που θα επικοινωνούν μέσω λογισμικού ασύρματα με το Κέντρο Ελέγχου Λειτουργίας, τον «εγκέφαλο» του Μετρό, από όπου θα γίνεται η κεντρική επιτήρηση και ο έλεγχος όλων των ηλεκτρομηχανολογικών και σιδηροδρομικών συστημάτων και του τροχαίου υλικού. Οι πόρτες των συρμών θα ανοίγουν και θα κλείνουν αυτόματα στους 13 σταθμούς. Σύμφωνα με την Αττικό Μετρό οι προδιαγραφές ασφαλείας για τη λειτουργία των συρμών χωρίς οδηγό είναι οι αυστηρότερες που υπάρχουν.

Υπολογίζεται ότι θα γίνονται καθημερινά 315.000 μετακινήσεις και με τη λειτουργία του έργου στο σύνολο του, εκτιμάται ότι στους δρόμους της πόλης θα κυκλοφορούν καθημερινά περίπου 60.000 ΙΧ οχήματα λιγότερα, επιφέροντας αντίστοιχα μείωση των ρύπων CO2 κατά 212 τόνους ημερησίως. Το εισιτήριο θα είναι ενιαίο και το ύψος του θα καθοριστεί από το υπουργείο, που αυτό το διάστημα μελετά τις προτάσεις του Οργανισμού Συγκοινωνιακού Έργου Θεσσαλονίκης.

«Βρισκόμαστε στην τελική φάση ενός έργου, το οποίο είχε καταντήσει το πιο σύντομο ανέκδοτο. Δεν το λέμε στα λόγια, το αποδεικνύουμε με τα έργα. Αυτό που κάποιοι επέμεναν ότι δήθεν δεν είναι εφικτό, έχει γίνει πραγματικότητα και μάλιστα σε χρόνο ρεκόρ» σχολίασε ο αρμόδιος υπουργός Κώστας Καραμανλής κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στο Αμαξοστάσιο και το Κέντρο Ελέγχου Λειτουργίας.

Ολόκληρο και λειτουργικό τον Δεκέμβριο του 2023

Μετά από χρόνια καθυστερήσεων και ανατροπών, η δυσπιστία και η επιφυλακτικότητα δεν είναι εύκολο να διαλυθεί για «ένα έργο που πολλοί το είχαν ξεγράψει» όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Καραμανλής, και που «γίνεται πραγματικότητα». Όποια και αν είναι η ερώτηση ή η επιφύλαξη που διατυπώνεται, αναζητώντας τον «διάβολο στις λεπτομέρειες», η σταθερή απάντηση του υπουργείου σχετικά με τον χρόνο παράδοσης και λειτουργίας του Μετρό είναι «στα τέλη του 2023».

Παράδοση σημαίνει ταυτόχρονα και για λειτουργία;

Ο διαγωνισμός για τον φορέα λειτουργίας του Μετρό είναι σε εξέλιξη, τι θα γίνει όμως αν υπάρξουν καθυστερήσεις λόγω προσφυγών; Επαρκεί ο χρόνος για τα δοκιμαστικά δρομολόγια;

Μήπως παραδοθεί ο σταθμός Βενιζέλου χωρίς να επιστρέψουν τα αρχαία;

Αν δεν έχουν ολοκληρωθεί οι αρχαιολογικές εργασίες στην είσοδο και την έξοδο μήπως το τρένο περνά αλλά δεν σταματά στο σταθμό Βενιζέλου;

Στις αρχές Σεπτεμβρίου η κοινοπραξία κατασκευής του έργου με επιστολή της έθεσε ως προϋπόθεση για να παραδώσει το έργο 30/12/2023 να εγκριθούν 212 μελέτες. Θα προλάβουν να εγκριθούν;

«Το Μετρό θα λειτουργήσει ενιαία, στο τέλος 2023 και με το σταθμό Βενιζέλου. Όταν λέμε θα λειτουργήσει με το σταθμό Βενιζέλου, θα λειτουργήσει πλήρως με το σταθμό Βενιζέλου» διαβεβαίωσε ο κ. Καραμανλής. Αναφορικά με τον κίνδυνο το Μετρό να μην είναι έτοιμο στο τέλος του 2023, λόγω μη εγκρίσεως μεγάλου αριθμού μελετών, ο υφυπουργός Υποδομών Γιώργος Καραγιάννης ανέφερε ότι από την αρχή του έργου έχουν εγκριθεί 25.000 μελέτες, ενώ από τα τέλη του 2019 όταν ανέλαβε η σημερινή διοίκηση της Αττικό Μετρό, έχουν εγκριθεί 1.800 μελέτες, εκ των οποίων οι 650 εκκρεμούσαν από την προηγούμενη διοίκηση. «Το Μετρό θα είναι έτοιμο στο τέλος του 2023 με τα αρχαία, με τους σταθμούς έτοιμους και όλα όσα απαιτούνται για τη λειτουργία του» διαβεβαίωσε με τη σειρά του.

Η πρόοδος του έργου

Βασική γραμμή: Στη βασική γραμμή οι κατασκευαστικές εργασίες έχουν φτάσει στο 87% του έργου. Έχουν παραδοθεί 11 από τους 13 σταθμούς και έχει ολοκληρωθεί η προμήθεια των 18 συρμών, που θα κινούνται χωρίς οδηγό. Εδώ και 12 μήνες εκτελούνται δοκιμαστικά δρομολόγια, στο τμήμα από το αμαξοστάσιο της Πυλαίας μέχρι το Σιντριβάνι, φτάνοντας μάλιστα σε ταχύτητες της τάξης των 80 χλμ/ώρα. Η κύρια εκκρεμότητα είναι στο σταθμό Βενιζέλου.

Σταθμός Βενιζέλου: Οι αρχαιολογικές εργασίες ολοκληρώθηκαν στις 31 Ιουλίου και απομένουν οι ανασκαφές στις δύο εισόδους. Πλέον εκτελούνται εργασίες αντιστήριξης για την κατασκευή του κτιρίου του σταθμού. Στα τέλη Δεκεμβρίου 2022 θα αποδοθεί η άνοδος της οδού Βενιζέλου στην κυκλοφορία και μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2023 θα φύγουν και οι τελευταίες λαμαρίνες από την οδό Εγνατία, στο ύψος του σταθμού.

Οι μελέτες επανατοποθέτησης και ανάδειξης των αρχαίων θα εισαχθούν στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο εντός του επομένου Νοεμβρίου, και η επαναφορά των αρχαιοτήτων στον Σταθμό Βενιζέλου θα αρχίσει εντός του α’ τριμήνου 2023. Το κόστος της λύσης που εφαρμόστηκε, με απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων είναι στα 29 εκατ. ευρώ, συμπεριλαμβανομένου του κόστους για τα αρχαιολογικά.

Καλαμαριά: Τα έργα πολιτικού μηχανικού έχουν φτάσει στο 85% και τα ηλεκτρομηχανολογικά στο 57%, ενώ ο χρόνος παράδοσης είναι 6 μήνες μετά τη βασική γραμμή. Στο μεταξύ τον περασμένο Δεκέμβριο δημοπρατήθηκε η προμήθεια 15 επιπλέον συρμών για αυτό το τμήμα του μετρό και επίκειται η υπογραφή της σύμβασης.

Επεκτάσεις: Η μελέτη ανάπτυξης μετρό είναι ο «οδηγός» για τις επεκτάσεις. Με την ολοκλήρωση της, στα τέλη του 2022, θα προσδιοριστεί πού είναι μεγαλύτερη η ζήτηση για μετακινήσεις και ποια είναι τα απαιτούμενα έργα υποδομής. Το επόμενο βήμα θα είναι να διασφαλιστεί η χρηματοδότηση για την επεκτάσεις. «Δεν αυτοσχεδιάζουμε, όπως στο παρελθόν, προχωράμε με επιστημονική προσέγγιση, αλλιώς δεν θα βρίσκαμε χρηματοδότηση» εξήγησε ο κ. Καραμανλής. Στο μεταξύ, για την Δυτική Θεσσαλονίκη, το Ελεγκτικό Συνέδριο κάνει τον προσυμβατικό έλεγχο για να αρχίσουν οι πρόδρομες εργασίες. Αντίστοιχα, για την επέκταση στο αεροδρόμιο βρίσκονται σε εξέλιξη οι γεωτεχνικές έρευνες και οι τοπογραφικές αποτυπώσεις.

Αιχμές κατά του ΣΥΡΙΖΑ

Με βάση τον αρχικό σχεδιασμό το έργο έπρεπε να είχε παραδοθεί… το 2012. Όμως τα αρχαιολογικά ευρήματα, κυρίως σταθμό Βενιζέλου και οι έντονες πολιτικές διαφωνίες για την τύχη τους οδήγησαν σε μια διελκυστίνδα, καθώς η προηγούμενη διοίκηση της Αττικό Μετρό υποστήριζε ότι υπήρχε λύση ώστε να μην τεμαχιστούν τα αρχαία και να δοθεί σε λειτουργία η υπόλοιπη γραμμή του μετρό, πλην του σταθμού Βενιζέλου, από το 2020. Η υπόθεση κατέληξε αρκετές φορές στο ΣτΕ, που με την τελευταία του απόφαση, τον Ιούνιο του 2021 έθεσε τέλος στις καθυστερήσεις.

«Δεν είναι μόνο ότι δεν είχαν κάνει τίποτα απολύτως για το σταθμό Βενιζέλου όπου δήθεν είχαν μία άλλη λύση. Ούτε ότι έδωσαν εντολή να ξεκινήσουν οι μελέτες για τη δήθεν λύση τους τον Μάιο του 2019, δύο μήνες πριν τις εκλογές και 4,5 χρόνια μετά από την ανάληψη των καθηκόντων τους. Αλλά έλεγαν και ότι ήταν σχεδόν έτοιμοι να λειτουργήσουν ένα Μετρό για το οποίο είχαν δύο συρμούς, καθόλου ράγες, ούτε ρεύμα, ούτε σταθμούς κατασκευασμένους, ούτε φορέα να το λειτουργήσει. Για όλα αυτά, στην πράξη δεν είχαν κάνει απολύτως τίποτα. Πώς θα το λειτουργούσαν;» διερωτήθηκε ο κ. Καραμανλής και δεν παρέλειψε να αναφερθεί στα εγκαίνια του σταθμού Σιντριβάνι από τον ΣΥΡΙΖΑ. «Έβαλαν τα καπελάκια τους και ανέβηκαν σε συρμό με ρόδες… Οι περιβόητοι μουσαμάδες ήταν ντροπή για την χώρα».

Στο «φως» η Θεσσαλονίκη του Κάσσανδρου

Η κατασκευή του Μετρό απαίτησε μία εκτεταμένη αρχαιολογική έρευνα στα έγκατα της Θεσσαλονίκης. Το κόστος των αρχαιολογικών ερευνών που εκτελέστηκαν από το 2006 μέχρι σήμερα φτάνει τα 169 εκατομμύρια. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη ανασκαφική έρευνα αστικού χαρακτήρα που έχει ποτέ πραγματοποιηθεί όχι μόνο στη Θεσσαλονίκη αλλά και στη χώρα. «Οι αρχαιότητες που αποκαλύφθηκαν στις ανασκαφές του Μετρό Θεσσαλονίκης, πρόκειται να αναδειχθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, προκειμένου να αποδοθούν στους πολίτες και στους επισκέπτες της πόλης. Επομένως, ισχύει στο έπακρο η φράση ‘και Μετρό και Αρχαία’» διαβεβαίωσε η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, τονίζοντας ότι τηρήθηκε ο αρχαιολογικός νόμος απαρέγκλιτα, κάτι που έχει επιβεβαιώσει κατ’ επανάληψη το Συμβούλιο της Επικρατείας, και ότι η πρόνοια για την πολιτιστική κληρονομιά «είναι απόλυτη».

Ίδια χάραξη και λειτουργίες επί 17 αιώνες

Στο σταθμό Βενιζέλου αποκαλυπτόταν το παρελθόν της Θεσσαλονίκης, καθώς προχωρούσε η απόσπαση των αρχαίων που βρέθηκαν στη διασταύρωση των δύο κεντρικών οδών decumanus maximus και cardo) σε βάθος εννέα μέτρων από την επιφάνεια του εδάφους. «Είναι η πρώτη φορά που εντοπίζεται έτσι, η ιδρυτική φάση της πόλης του Κασσάνδρου η οποία αναπτύχθηκε σύμφωνα με το Ιπποδάμειο σύστημα. Στους ίδιους οδικούς άξονες με μικρές μετατοπίσεις αποκαλύφθηκαν τα καταστρώματα της ελληνιστικής και ρωμαϊκής κεντρικής οδού, η οποία στα νότια πλαισιωνόταν από την πεσσοστήρικτη στοά που εξασφάλιζε την πρόσβαση στην οικοδομική νησίδα» ανέφερε η υπουργός Πολιτισμού.

Όπως ανέφερε η κ. Μενδώνη, από τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα των ανασκαφών στον Σταθμό Βενιζέλου πιστοποιείται απολύτως η επέκταση της ελληνιστικής Θεσσαλονίκης, της εποχής του Κασσάνδρου, στα πεδινά τμήματά της και κοντά στη θάλασσα, σε αντίθεση με επιστημονικές θεωρίες που είχαν αναπτυχθεί τα προηγούμενα χρόνια, σύμφωνα με τις οποίες η ελληνιστική Θεσσαλονίκη αναπτυσσόταν προς το χερσαίο μέρος. Ευρήματα αποκαλύφθηκαν εκτός από τους δύο σταθμούς του ιστορικού κέντρου, και στους εκτός των τειχών(Δημοκρατίας, διακλάδωση προς Σταυρούπολη, Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός, Σιντριβάνι και Διασταύρωση Συντριβανίου, Πανεπιστήμιο, Φλέμινγκ και Αμαξοστάσιο Πυλαίας).

Τα νέα ευρήματα στους δύο κεντρικούς σταθμούς Βενιζέλου και Αγίας Σοφίας αποτυπώνουν διαχρονικά την πολεοδομική εξέλιξη του αστικού ιστού στο ύψος της κεντρικής οδού που πάντοτε διέτρεχε την πόλη στην ίδια περίπου χάραξη. Με αυτοκρατορική εντολή ανεγέρθηκαν πλατείες πάνω στα ερείπια παλαιότερων δημοσίων και ιδιωτικών πολυτελών κτιριακών συγκροτημάτων των ρωμαϊκών χρόνων και της ύστερης αρχαιότητας, ενώ κατά τη μέση και ύστερη βυζαντινή περίοδο στην ίδια περιοχή λειτούργησε η βυζαντινή αγορά της πόλης, με καταστήματα και εργαστήρια κεραμικών και αργυροχρυσοχοΐας. Δεκαεπτά αιώνες μετά στον ίδιο χώρο οι λειτουργίες παραμένουν ίδιες.

Σταθμός Βενιζέλου

Η αρχαιολογική έρευνα του σταθμού Βενιζέλου (εμβαδόν σταθμού 1.260 τ.μ.) κάλυψε τουλάχιστον 3.500 τ.μ. στην επαλληλία των στρωμάτων διαφορετικών περιόδων. Καθώς αποσπάστηκαν τα ευρήματα της ύστερης αρχαιότητας αποκαλύφθηκαν ευρήματα σε άλλα δύο επίπεδα, της ρωμαϊκής αλλά και της ελληνιστικής περιόδου.

Σύμφωνα με την υπουργό στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης δημιουργήθηκε μια πολύ προχωρημένη «σχολή» για τη διάσωση και ανάδειξη των αρχαιοτήτων στα μεγάλα τεχνικά έργα.

Όλες οι μελέτες επανατοποθέτησης και ανάδειξης θα εξεταστούν από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τον προσεχή Νοέμβριο και το 92% των αρχαίων που τεμαχίστηκαν και αποσπάστηκαν από το σταθμό Βενιζέλου θα επανατοποθετηθούν μέχρι τον Μάρτιο του 2023.

Θα επανατοποθετηθούν όχι μόνο τα ευρήματα της ύστερης αρχαιότητας, αλλά και οι υποκείμενες αρχαιότητες, οι οποίες σε κάποια σημεία, όπου επιτρέπει το τεχνικό έργο, θα είναι ορατές.

Τα ίδια χαρακτηριστικά βρέθηκαν και στο σταθμό Αγίας Σοφίας, όπου όμως «δεν δίστασαν να τα αποσπάσουν» όπως σχολίασε η υπουργός, προσθέτοντας ότι εκεί δεν υπήρχαν μελέτες για την επανατοποθέτησή τους. Έτσι το κομμάτι του decumanus maximus που αποσπάστηκε από την Αγία Σοφία θα εκτεθεί στο νέο υπόγειο μουσείο, στο κέλυφος της διασταύρωσης των συρμών, στο ύψος της βιβλιοθήκης του ΑΠΘ.

Δύο νέα μουσεία για τα ευρήματα του Μετρό

Από τα σχεδόν 300.000 αρχαιολογικά ευρήματα -στα οποία δεν συγκαταλέγονται μεμονωμένα ευρήματα κεραμικής αλλά ομάδες κεραμικής- τα περισσότερα θα εκτεθούν σε δύο νέα μουσεία.

1. Το πρώτο μουσείο θα δημιουργηθεί σε 3 επίπεδα κάτω από τη γη, στο κέλυφος που δημιουργήθηκε πάνω από το χώρο που είναι το σταυροδρόμι των γραμμών του μετρό, στο ύψος της βιβλιοθήκης του ΑΠΘ. Ο χώρος παραχωρείται από την Αττικό Μετρό στο υπουργείο Πολιτισμού και θα δημιουργηθεί ένα μουσείο 5.000 τμ. που θα εξελιχθεί σε τοπόσημο για την πόλη. Εκεί θα εκτεθούν και τα τμήματα του decumanus maximus από την Αγίας Σοφίας μήκους 77 μέτρων και πλάτους 10 μέτρων. Θα υπάρχουν και εργαστήρια συντήρησης αρχαιοτήτων, επισκέψιμα από το κοινό. Ήδη η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης ετοιμάζει τη μουσειολογική πρόταση, προκειμένου να εξεταστεί τις επόμενες εβδομάδες από το Κεντρικό Συμβούλιου Μουσείων. Η κ. Μενδώνη σημείωσε ότι σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα 5 ετών μπορεί να λειτουργήσει.

2. Το δεύτερο μουσείο θα στεγαστεί στο κτίριο Α3 εντός του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά. Το έργο είναι ώριμο μελετητικά και μπορεί να ενταχθεί στην επόμενη προγραμματική περίοδο (ΕΣΠΑ).

Στους σταθμούς Πλατεία Δημοκρατίας, Βενιζέλου, Αγίας Σοφίας, Σιντριβάνι, Φλέμιγκ θα δημιουργηθούν επισκέψιμοι χώροι -«μουσεία σταθμούς» τους χαρακτήρισε η υπουργός Πολιτισμού- όπου θα εκτεθούν αρχαιολογικά ευρήματα